પરિચય

દર વર્ષે 15 માર્ચના રોજ મનાવવામાં આવતો વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિવસ, ગ્રાહક અધિકારો અને સંરક્ષણને જાળવવાની જરૂરિયાતની જરૂરી યાદ અપાવે  છે. આ દિવસ એ બધા ગ્રાહકોના મૂળભૂત અધિકારોને પ્રોત્સાહન આપવાની  અને તે અધિકારોને આદર અને સુરક્ષિત રાખવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાની તક છે. વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિવસ સૌ પ્રથમ 1983માં મનાવવામાં આવ્યો હતો. આ તારીખ  15 માર્ચ, 1962ના રોજ અમેરિકન કોંગ્રેસમાં પ્રમુખ જ્હોન એફ. કેનેડીના સંબોધનની યાદમાં પસંદ કરવામાં આવી હતી, જ્યાં તેઓ ઉપભોક્તા અધિકારોને ઔપચારિક રીતે માન્યતા આપનારા પ્રથમ વિશ્વ નેતા  બન્યા હતા.

વર્લ્ડ કન્ઝ્યુમર રાઇટ્સ ડે 2025ની થીમ છે, 'અ જસ્ટ ટ્રાન્ઝિશન ટુ સસ્ટેઇનેબલ લાઇફસ્ટાઇલઝ.' આ વિષય તમામ ગ્રાહકો માટે સંતુલિત અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલીની પસંદગીઓ ઉપલબ્ધ, સુલભ અને વાજબી બનાવવાની તાતી જરૂરિયાતને પ્રતિબિંબિત કરે છે. સાથે સાથે એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે આ પરિવર્તનો લોકોના મૂળભૂત અધિકારો અને જરૂરિયાતોને જાળવી રાખે છે. આ વર્ષની ઝુંબેશ ટકાઉ જીવનશૈલી પ્રાપ્ત કરવા માટે જરૂરી માર્ગોને પ્રકાશિત કરે છે અને વિશ્વભરમાં મજબૂત ગ્રાહક સુરક્ષા અને સશક્તિકરણ માટે હાકલ કરે છે.

  ભારત સરકારના ગ્રાહક બાબતોના વિભાગે ગ્રાહકોને સશક્ત બનાવવા, ફરિયાદ નિવારણ વ્યવસ્થાને મજબૂત કરવા તથા પારદર્શક અને વાજબી બજારને સુનિશ્ચિત કરવા માટે કેટલીક નવી પહેલો અને નીતિઓ પ્રસ્તુત કરી છે. વર્ષ 2024માં, મુખ્ય વિકાસમાં ઇ-કોમર્સ નિયમનોમાં સુધારો, ડિજિટલ ગ્રાહક સુરક્ષા, ઉત્પાદન સલામતી ધોરણો અને ટકાઉ વપરાશની પહેલનો સમાવેશ થાય છે.

ગ્રાહક સુરક્ષા ધારો, 2019

 વૈશ્વિકરણ, ટેકનોલોજી, ઈ-કોમર્સ બજારો વગેરેના નવા યુગમાં ગ્રાહક સુરક્ષાને સંચાલિત કરતા માળખાને આધુનિક બનાવવાના હેતુથી ગ્રાહક સુરક્ષા ધારો, 1986 નાબૂદ કરવામાં આવ્યો હતો અને ગ્રાહક સુરક્ષા ધારો, 2019  ઘડવામાં આવ્યો હતો. ગ્રાહક સુરક્ષા ધારો, 2019માં જિલ્લા, રાજ્ય અને કેન્દ્ર સ્તરે ત્રિસ્તરીય અર્ધ-ન્યાયિક માળખું ઊભું કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. જે ગ્રાહકોનાં અધિકારોનું રક્ષણ કરવા માટે સામાન્યપણે "ગ્રાહક પંચ" તરીકે ઓળખાય છે તથા અયોગ્ય વેપારી પદ્ધતિઓ સાથે સંબંધિત વિવાદો સહિત ગ્રાહક વિવાદોનું સરળ અને ઝડપથી નિવારણ પ્રદાન કરશે. ઉપભોક્તા પંચને ચોક્કસ પ્રકારની રાહત આપવાની અને જ્યાં પણ યોગ્ય હોય ત્યાં ગ્રાહકોને વળતર આપવાની સત્તા આપવામાં આવી છે.

વધુમાં ગ્રાહક  સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ની કલમ 38 (7)ના સંદર્ભમાં, દરેક ફરિયાદનો શક્ય તેટલી ઝડપથી નિકાલ કરવામાં આવશે અને  જ્યાં ફરિયાદને ચીજવસ્તુઓના વિશ્લેષણ અથવા પરીક્ષણની જરૂર ન હોય તેવા વિરોધી પક્ષ દ્વારા નોટિસ મળ્યાની તારીખથી ત્રણ મહિનાના સમયગાળાની અંદર ફરિયાદનો નિર્ણય લેવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે અને જો તેમાં ચીજવસ્તુઓના વિશ્લેષણ અથવા પરીક્ષણની જરૂર હોય તો પાંચ મહિનાની અંદર ફરિયાદનો નિર્ણય લેવાનો રહેશે.

કન્ઝ્યુમર વેલ્ફેર ફંડ

ગ્રાહક કલ્યાણ ભંડોળનો એકંદર ઉદ્દેશ ગ્રાહકોના કલ્યાણને  પ્રોત્સાહન આપવા અને તેનું રક્ષણ કરવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવાનો અને દેશમાં ગ્રાહકોની હિલચાલને મજબૂત બનાવવાનો છે. આ નિયમો હેઠળ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને ગ્રાહક કલ્યાણ (કોર્પસ) ફંડ ઊભું કરવા માટે 75:25ના ધોરણે (વિશેષ કેટેગરીના રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના કિસ્સામાં 90:10)ના આધારે  વન ટાઇમ ગ્રાન્ટ તરીકે સીડ મની તરીકે ભંડોળ આપવામાં આવે છે. રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ દર વર્ષે કોર્પસ ફંડમાં પેદા થતા હિતોમાંથી સ્થાનિક સુસંગતતા ધરાવતા ગ્રાહકોના કલ્યાણ માટેના પ્રોજેક્ટ્સને આવરી લેવા પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવી જરૂરી છે.

નાણાકીય વર્ષ 2024-25 દરમિયાન  વિવિધ રાજ્યોને કેન્દ્ર સરકારના હિસ્સા તરીકે તેમના સંબંધિત રાજ્ય ગ્રાહક કલ્યાણ (કોર્પસ) ફંડની સ્થાપના/વૃદ્ધિ માટે રૂ. 32.68 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા છે. આ રીતે, 28 રાજ્યો અને 8 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાંથી, 24 રાજ્યો અને 1 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ ગ્રાહક કલ્યાણ (કોર્પસ) ફંડ્સની સ્થાપના કરી છે.

ગ્રાહક તકરાર નિવારણ તંત્રને મજબૂત બનાવવું

1. ગ્રાહકોની ઓનલાઈન ફરિયાદો માટે ઈ-દાખીલનું વિસ્તરણ

કોવિડ -19 ને કારણે ગ્રાહકો પર પ્રતિબંધોમાંથી પસાર થતાં, ઇ-દાખીલ પોર્ટલને  ગ્રાહકોની ફરિયાદો દાખલ કરવા માટે સસ્તી, ઝડપી અને મુશ્કેલી-મુક્ત યંત્રણા તરીકે રજૂ કરવામાં આવી હતી. ઇ-દાખીલ એક નવીન ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ છે. જેને ગ્રાહક ફરિયાદ નિવારણ પ્રક્રિયાને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે. જે ગ્રાહકોને સંબંધિત ઉપભોક્તા ફોરમનો સંપર્ક કરવા માટે એક કાર્યક્ષમ અને અનુકૂળ માર્ગ પ્રદાન કરે છે. જે મુસાફરી કરવાની જરૂરિયાતને દૂર કરે છે અને તેમની ફરિયાદો ફાઇલ કરવા માટે શારીરિક રીતે હાજર રહે છે. તેની શરૂઆતથી જ, ઇ-દાખીલ ગ્રાહકોના અધિકારોને પ્રોત્સાહન આપવા અને સમયસર ન્યાય સુનિશ્ચિત કરવામાં ગેમ-ચેન્જર રહ્યું છે.

આ પોર્ટલ એક સાહજિક અને નેવિગેટ કરવા માટે સરળ ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરે છે. જે ઉપભોક્તાઓને ઓછામાં ઓછા પ્રયત્નો સાથે ફરિયાદ નોંધાવવાની મંજૂરી આપે છે. ફરિયાદ નોંધાવવાથી માંડીને તેમની સ્થિતિ પર નજર રાખવા સુધી, ઇ-દાખીલ કેસ દાખલ કરવાના સંદર્ભમાં પેપરલેસ અને પારદર્શક પ્રક્રિયાની ખાતરી આપે છે.

ઇ-દાખીલ પોર્ટલને પ્રથમ વખત 7 સપ્ટેમ્બર 2020 ના રોજ  રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક વિવાદ નિવારણ આયોગ  દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. સમગ્ર દેશમાં ઈ-દાખીલની શરૂઆતને આગળ ધપાવવા માટે સરકારે ઈ-જાગૃતિ પણ શરૂ કરી છે. જે કેસ ફાઈલિંગ, ટ્રેકિંગ અને મેનેજમેન્ટને વધુ સુવ્યવસ્થિત કરશે. જેનાથી ગ્રાહકો અને અન્ય હિતધારકોને મુશ્કેલી વિનાનો અનુભવ સુનિશ્ચિત થશે. તે તમામ પક્ષો વચ્ચે સાતત્યપૂર્ણ સંચારની સુવિધા પણ પ્રદાન કરશે. જે વિવાદોનું ઝડપથી સમાધાન કરવાની સુવિધા પણ આપશે. પ્રક્રિયાને સ્વચાલિત અને ડિજિટાઇઝ કરીને, ઇ-જાગૃતિ વિલંબને ઘટાડશે, કાગળની કાર્યવાહીને ઘટાડશે અને કેસોનો સમયસર નિકાલ સુનિશ્ચિત કરશે, આખરે ગ્રાહકો માટે વધુ અસરકારક અને સુલભ ન્યાય પ્રણાલીમાં ફાળો આપશે.

2. નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન (એનસીએચ)માં વધારો

એનસીએચ તેમની ફરિયાદોને દૂર કરવા માંગતા ગ્રાહકો માટે એક્સેસના કેન્દ્રિય બિંદુ તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. તેણે ગ્રાહકોને ફરિયાદ નોંધાવવા અને કાર્યક્ષમ અને અસરકારક રીતે ઠરાવો મેળવવા માટે સક્ષમ બનાવવામાં આવશ્યક ભૂમિકા ભજવી છે. ગ્રાહકોની ફરિયાદ નિવારણ પ્રક્રિયાને વધુ વેગ આપવા માટે નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન (એનસીએચ)એ એનસીએચ 2.0 પહેલ શરૂ કરી છે, જેમાં ફરિયાદ સંચાલનને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો સમાવેશ થાય છે. આમાં AI-સંચાલિત સ્પીચ રેકગ્નિશન, ટ્રાન્સલેશન સિસ્ટમ અને બહુભાષી ચેટબોટની રજૂઆતનો સમાવેશ થાય છે. એન.સી.એચ.ને એઆઇ-સંચાલિત સહાય સાથે અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યું હતું અને ગ્રાહકોને અસરકારક રીતે ફરિયાદ નોંધાવવામાં મદદ કરવા માટે બહુભાષીય સહાય આપવામાં આવી હતી. વધુમાં, આ હેલ્પલાઈનને વિવિધ નિયમનકારી સંસ્થાઓ જેમ કે ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (એફએસએસએઆઈ) અને બ્યૂરો ઓફ ઈન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (બીઆઈએસઈ) સાથે સંકલિત કરવામાં આવી હતી. જેથી ગ્રાહકોની સમસ્યાઓનું ઝડપી નિરાકરણ લાવી શકાય.

એન.સી.એચ. દ્વારા પ્રાપ્ત કોલ્સની સંખ્યા દસ ગણી વધી ગઈ છે. જે ડિસેમ્બર 2015 માં 12,553 હતી. તે ડિસેમ્બર 2024 માં 1,55,138 થઈ  ગઈ છે. વિભાગે નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન (એનસીએચ)માં સુધારો કર્યો છે. જે તેને પ્રિ-લિટિગેશન તબક્કે ફરિયાદ નિવારણ માટેનું એક કેન્દ્રીય પ્લેટફોર્મ બનાવે છે.  હિન્દી, અંગ્રેજી અને પ્રાદેશિક ભાષાઓ સહિત 17 ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ આ હેલ્પલાઈન ગ્રાહકોને ટોલ-ફ્રી નંબર 1915 દ્વારા ફરિયાદ નોંધાવવાની મંજૂરી આપે છે. ઇન્ટિગ્રેટેડ ગ્રીવન્સ રિડ્રેસલ મિકેનિઝમ (આઇએનજીએએમ) પોર્ટલ મારફતે પણ ફરિયાદો દાખલ કરી શકાય છે. જે  એક્સેસની સરળતા માટે વોટ્સએપ, એસએમએસ, ઇમેઇલ, એનસીએચ એપ્લિકેશન, વેબ પોર્ટલ અને ઉમંગ એપ્લિકેશન જેવી બહુવિધ ચેનલો પ્રદાન કરે  છે.

ફરિયાદના નિરાકરણને ઝડપી બનાવવા માટે એનસીએચએ  તેના કન્વર્જન્સ પ્રોગ્રામ હેઠળ 10 થી વધુ કંપનીઓ સાથે ભાગીદારી પણ  કરી છે. આ કંપનીઓ ઇ-કોમર્સ, ટ્રાવેલ એન્ડ ટૂરિઝમ, પ્રાઇવેટ એજ્યુકેશન, એફએમસીજી, કન્ઝ્યુમર ડ્યુરેબલ્સ, ઇલેક્ટ્રોનિક પ્રોડક્ટ્સ, રિટેલ આઉટલેટ્સ, ઓટોમોબાઇલ્સ, ડીટીએચ અને કેબલ સર્વિસીસ અને બેન્કિંગ સહિતના મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં ફેલાયેલી છે. આ કન્વર્ઝન્સ કંપનીઓથી સંબંધિત ફરિયાદો  તેમને ઓનલાઇન ઠરાવ માટે સીધી સ્થાનાંતરિત કરવામાં આવે છે.

3. જાગો ગ્રાહક જાગો પોર્ટલ અને મોબાઇલ એપ

 ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ ગ્રાહકની ઓનલાઇન પ્રવૃત્તિઓ દરમિયાન તમામ યુઆરએલ વિશે આવશ્યક ઇ-કોમર્સ માહિતી પ્રદાન કરે  છે. જાગો ગ્રાહક જાગો ઓનલાઇન પોર્ટલ અને તાજેતરમાં લોન્ચ થયેલી મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા જો કોઈ યુઆરએલ અસુરક્ષિત હોઈ શકે છે અને તેને સાવચેતી રાખવાની જરૂર હોય તો તેમને ચેતવણી આપે  છે. આ પોર્ટલો ગ્રાહકોને  માહિતગાર નિર્ણયો લેવા અને બજારમાં તેમના અધિકારો પર ભાર મૂકવા માટે જરૂરી માહિતી, સંસાધનો અને સહાય પૂરી પાડીને તેમને સશક્ત બનાવવા માટે સમર્પિત છે.

ઇ-કોમર્સ અને ડિજિટલ વ્યવહારોમાં ગ્રાહક સુરક્ષા

1. નવી ઈ-કોમર્સ માર્ગદર્શિકાઓ

ગ્રાહકોને ઈ-કોમર્સમાં અયોગ્ય વેપાર પદ્ધતિઓથી બચાવવા માટે ગ્રાહક સુરક્ષા કાયદા, 2019ની જોગવાઈઓ હેઠળ ગ્રાહક સુરક્ષા (ઈ-કોમર્સ) નિયમો, 2020ને પણ સૂચિત કર્યા છે. આ નિયમો, અન્ય બાબતો ઉપરાંત, ઇ-કોમર્સ કંપનીઓની જવાબદારીઓની રૂપરેખા આપે છે અને માર્કેટપ્લેસ અને માલ સુચિ ઇ-કોમર્સ કંપનીઓની જવાબદારીઓને સ્પષ્ટ કરે છે. જેમાં ગ્રાહકની ફરિયાદ નિવારણ માટેની જોગવાઈઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.

 સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (સીસીપીએ) એ 30 નવેમ્બર, 2023 ના રોજ "ડાર્ક પેટર્નના નિવારણ અને નિયમન, 2023 માટે માર્ગદર્શિકા" જારી કરી  હતી. આ માર્ગદર્શિકાઓ  ઈ-કોમર્સ ક્ષેત્રમાં ઓળખી કાઢવામાં આવેલી 13 વિશિષ્ટ ડાર્ક પેટર્નને સંબોધિત કરે છે અને તેનું નિયમન કરે  છે. જેનો હેતુ ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરતી ભ્રામક પદ્ધતિઓને અટકાવવાનો છે.

2. બીઆઇએસ દ્વારા સ્વ-શાસન ડ્રાફ્ટ સ્ટાન્ડર્ડ માટે ઇ-કોમર્સ – સિદ્ધાંતો અને માર્ગદર્શિકાઓ

  બ્યૂરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (બીઆઇએસ) દ્વારા "ઇ-કોમર્સ – પ્રિન્સિપલ્સ એન્ડ ગાઇડલાઇન્સ ફોર સેલ્ફ-ગવર્નન્સ" પર ભારતીય સ્ટાન્ડર્ડનો મુસદ્દો તૈયાર કરવાનો ઉદ્દેશ ઓનલાઇન માર્કેટપ્લેસ માટે પારદર્શક, વાજબી અને ગ્રાહકને અનુકૂળ માળખું સ્થાપિત કરવાનો છે. તે નૈતિક ઇ-કોમર્સ કામગીરીને સુનિશ્ચિત કરવા માટે ત્રણ મુખ્ય તબક્કાઓ - પૂર્વ-વ્યવહાર, કરારની રચના અને વ્યવહાર પછીના - ના સિદ્ધાંતોની રૂપરેખા આપે છે. આ દસ્તાવેજ સ્પષ્ટ પ્રોડક્ટ ડિસ્ક્લોઝર ફરજિયાત કરે છે, જેમાં પ્રાઇસિંગ બ્રેકડાઉન, સેલર ડિટેલ્સ, કન્ટ્રી ઓફ ઓરિજિન, રિટર્ન પોલિસી અને ડેટા ગોપનીયતાનાં પગલાંનો સમાવેશ થાય છે. તે વ્યવહારો માટે સ્પષ્ટ ગ્રાહક સંમતિ લાગુ કરે છે, ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો પર પ્રતિબંધ મૂકે છે અને ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 હેઠળ ફરિયાદ નિવારણ મિકેનિઝમને મજબૂત બનાવે છે. તદુપરાંત, તે નકલી ઉત્પાદનો, અયોગ્ય વેપાર પદ્ધતિઓ અને વિક્રેતાઓની પ્રેફરન્શિયલ ટ્રીટમેન્ટ સામે કડક પગલાં રજૂ કરે છે, જે તમામ હિસ્સેદારો માટે સમાન તકની ખાતરી આપે છે.

ઉપભોક્તા અધિકારો અને વાજબી વ્યવસાયિક પદ્ધતિઓને પ્રાધાન્ય આપીને, આ ધોરણ ઓનલાઇન વ્યવહારોમાં વધુ પારદર્શિતા અને સલામતી સાથે ખરીદદારોને સશક્ત બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. તે સુરક્ષિત ચુકવણી પ્રક્રિયાઓ અને સ્પષ્ટ રિફંડ નીતિઓને સુનિશ્ચિત કરતી વખતે છેતરામણી કિંમત, છુપાયેલા ચાર્જીસ અને સેવાઓના બળજબરીથી બંડલિંગને અટકાવે છે. આ દસ્તાવેજમાં બનાવટી-વિરોધી પગલાંનો પણ સમાવેશ થાય છે. જેમાં બનાવટી ઉત્પાદનો સંબંધિત ફરિયાદોને ઝડપથી દૂર કરવા માટે પ્લેટફોર્મની જરૂર પડે છે. વધુમાં, તે ફરજિયાત કરે છે કે ઇ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સ ઉપભોક્તાના ડેટાનું રક્ષણ કરે, માર્કેટિંગ સંદેશાવ્યવહાર માટે સ્પષ્ટ સંમતિ મેળવે અને વિવાદના નિરાકરણ માટે સુલભ વ્યવસ્થા પૂરી પાડે. જો તેનો અમલ થશે, તો આ માળખું ઇ-કોમર્સમાં ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ વધારશે, નૈતિક વ્યાવસાયિક આચરણને પ્રોત્સાહન આપશે અને ભારતમાં વધુ જવાબદાર ડિજિટલ માર્કેટપ્લેસનું સર્જન કરશે.

જ્યારે ભારત વિશ્વ ઉપભોક્તા અધિકાર દિવસ 2025ની ઉજવણી કરી રહ્યું છે. ત્યારે એક સુરક્ષિત, વધુ પારદર્શક અને ગ્રાહક-મૈત્રીપૂર્ણ અર્થતંત્ર સુનિશ્ચિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.

સંદર્ભો

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2088051

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2100545

https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2077618

https://pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=151874

https://www.consumersinternational.org/what-we-do/world-consumer-rights-day/a-just-transition-to-sustainable-lifestyles-2025/

https://www.facebook.com/MyGovIndia/posts/consumer-protection-act-2019-comes-into-force-which-empowers-and-protects-the-ri/3162267540554080/

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2076557

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2077857

https://e-jagriti.gov.in/

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/183/AU3702_dFKDBW.pdf?source=pqals

https://www.services.bis.gov.in/tmp/WCSSD41126940_16012025_1.pdf

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2057940

https://x.com/jagograhakjago

PDF ફાઇલ માટે અહીં ક્લીક કરો

AP/IJ/GP/JD