પરિચય

જાહેર ખરીદી રાષ્ટ્રના આર્થિક વિકાસમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે, જે તેના નાગરિકોના જીવન પર સીધી અસર કરે છે. જ્યારે સરકારો ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓની કાર્યક્ષમ અને પારદર્શકતાપૂર્વક ખરીદી કરે છે. ત્યારે તે જાહેર ભંડોળના અસરકારક ઉપયોગની ખાતરી આપે છે એટલું જ નહીં. પરંતુ તમામ કદના ઉદ્યોગો માટે આર્થિક તકોને પણ ઉત્તેજીત કરે છે. આ, બદલામાં, રોજગારને વેગ આપે છે, નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે અને એકંદર સામાજિક વિકાસમાં ફાળો આપે છે. ભારતમાં ગવર્મેન્ટ ઇ-માર્કેટપ્લેસ (GeM) જાહેર ખરીદીમાં ગેમ-ચેન્જર તરીકે ઊભરી આવ્યું છે, જેણે એક ખુલ્લું અને સર્વસમાવેશક પ્લેટફોર્મ ઊભું કર્યું છે, જે માત્ર સરકારી ખરીદદારોને જ નહીં, પરંતુ સ્થાનિક ઉદ્યોગસાહસિકો, સ્ટાર્ટઅપ્સ અને નાના ઉદ્યોગોને પણ લાભ આપે છે.

 

રાષ્ટ્રના સામાજિક વિકાસ સાથે સુસંગત રીતે, GeMએ સ્ટાર્ટઅપ્સને ₹35,950 કરોડના ઓર્ડર્સ પૂરા કરવા સક્ષમ બનાવ્યા છે. GeM  પર કુલ વિક્રેતા આધારમાં મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકોનો હિસ્સો 8 ટકા છે  , જેમાં કુલ 1,77,786 ઉદ્યમ-વેરિફાઇડ મહિલા માઇક્રો અને લઘુ ઉદ્યોગો (એમએસઇ)ની નોંધણી GeM પોર્ટલ પર થઈ છે, જેમણે રૂ. 46,615 કરોડના સંચિત ઓર્ડર મૂલ્યને પૂર્ણ કર્યું છે.

GeM શું છે?

ગવર્મેન્ટ ઇ-માર્કેટપ્લેસ (GeM) એ ભારતમાં જાહેર ખરીદી માટેનું ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ છે. જેની કલ્પના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કરી હતી. આ પહેલ  વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલય દ્વારા 09 ઓગસ્ટ, 2016 ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી. જેનો ઉદ્દેશ સરકારી ખરીદદારો માટે એક ખુલ્લો અને પારદર્શક પ્રાપ્તિ મંચ બનાવવાનો છે.

 

GeM ના મુખ્ય સિદ્ધાંતો

 

GeM ને ત્રણ મુખ્ય તત્વો દ્વારા વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

 

નિખાલસતાઃ GeM એક ખુલ્લું બજાર હશે. જેમાં તે માહિતી અને પારદર્શકતાની સુલભતાને પ્રોત્સાહન આપશે. વિક્રેતાઓ, ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓ પરની પ્રસ્તુત માહિતી  સરળતાથી શોધવામાં સરળ રહેશે અને વપરાશકર્તાઓ માટે સરળતાથી ઉપલબ્ધ થશે. GeM વપરાશકર્તાઓને નિર્ણય લેવામાં મદદ કરવા અને કિંમતની વાજબીપણું નક્કી કરવામાં મદદરૂપ થવા માટે ડેટાબેઝ આધારિત આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરશે.

ઉચિતતા: આ પ્લેટફોર્મનો એક મુખ્ય ઉદ્દેશ નાના-મોટા વિક્રેતાઓને સરકારી ખરીદદારો સુધી સીધી પહોંચ પ્રાપ્ત કરવાની મંજૂરી આપવાનો છે. આમ કરવાથી, તમામ વિક્રેતાઓ સાથે વાજબી વ્યવહાર કરવામાં આવશે  અને GeM એક વિક્રેતાને બીજા વિક્રેતા પર પ્રમોશનલ ટ્રીટમેન્ટ ઓફર કરશે નહીં. GeM પ્રેફરેન્શિયલ માર્કેટ એક્સેસ નીતિઓ પાછળના ઇરાદાઓને ટેકો આપશે અને ખાતરી કરશે કે તમામ વિક્રેતાઓને લેવલ પ્લેઇંગ ફીલ્ડ પ્રદાન કરવામાં આવે છે. આ બજારનું સ્વાસ્થ્ય અને સ્પર્ધાત્મકતા સુનિશ્ચિત કરશે.

 

 

સર્વસમાવેશકતાઃ GeM સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપશે. જેનો અર્થ એ છે કે તમામ સરકારી ખરીદદારો અને વેચાણકર્તાઓને આ પ્લેટફોર્મ પર સ્વીકારવામાં આવશે. GeM એક મજબૂત વિક્રેતા આધાર ઊભો કરવાની આકાંક્ષા રાખશે અને આ મંચ પર સરકાર સાથે વ્યવસાય કરવામાં રસ ધરાવતા તમામ વિક્રેતાઓનું સ્વાગત કરવામાં આવશે. જે ખરીદદારો અને વેચાણકર્તાઓને GeM નો ઉપયોગ કરવાની જાણકારી ન હોય તેમના માટે કેન્દ્રિત તાલીમ, ઓનબોર્ડિંગ સત્રો અને સતત પ્રતિસાદ અને સહાય સ્વરૂપે વધારાની સહાય પૂરી પાડવામાં આવશે.

 

GeM ની કી લાક્ષણિકતાઓ

 

સ્વયંઃ ઇઝ ઓફ ડુઇંગ બિઝનેસને પ્રોત્સાહન

 

'સ્વયં' એ વેપાર-વાણિજ્ય કરવાની સરળતાને વધારવાની અને સ્ટાર્ટઅપ્સ, મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો, સૂક્ષ્મ અને લઘુ ઉદ્યોગસાહસો (એમએસઈ), સ્વસહાય જૂથો (એસએચજી) અને યુવાનો, ખાસ કરીને સમાજનાં પછાત વર્ગોનાં લોકો માટે વાર્ષિક જાહેર ખરીદી સાથે સીધું જોડાણ સ્થાપિત કરવાની પોર્ટલની કટિબદ્ધતા છે. શરૂઆતથી જ, આ પહેલ છેવાડાનાં વિક્રેતાઓની તાલીમ અને ઓનબોર્ડિંગને સરળ બનાવવા, મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકતા વિકસાવવા અને સરકારી ખરીદીમાં ભાગીદારી અને નાના પાયે વ્યવસાયોને પ્રોત્સાહિત કરવા પર કેન્દ્રિત છે.

 

સ્ટાર્ટઅપ રનવે 2.0: નવીનતાનું પ્રદર્શન

 

સ્ટાર્ટઅપ રનવે ૨.૦ એ સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે તેમના નવીન ઉત્પાદનો અને સેવાઓ સરકારી ખરીદદારોને પ્રદર્શિત કરવાની અને જાહેર ખરીદીમાં જોડાવાની તક છે. GeMએ તમામ સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે સમર્પિત માર્કેટપ્લેસ કેટેગરી બનાવી છે. જે તેમના ડીપીઆઇઆઇટી-સર્ટિફિકેશનને ધ્યાનમાં લીધા વિના તેમના ઉત્પાદનો અને સેવાઓની યાદી બનાવે છે. આ પ્લેટફોર્મ સ્ટાર્ટઅપ્સને તમામ માર્કેટપ્લેસ સુવિધાઓ પ્રદાન કરે છે જે નિયમિત વેચાણકર્તાઓ માટે ઉપલબ્ધ હોય છે અને તેનો ઉદ્દેશ  ઇન્ડિયા સ્ટાર્ટઅપ્સ પાસેથી "મેક ઇન ઇન્ડિયા" પ્રાપ્તિને ઉત્તેજીત કરવાનો છે.

 

વુમનિયાઃ મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકોનું સશક્તિકરણ

 

"વુમનિયા" પહેલ મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો અને મહિલા સ્વ-સહાય જૂથો [ડબલ્યુએસએચજી] દ્વારા નિર્મિત ઉત્પાદનોને પ્રદર્શિત કરવાનો અને વિવિધ સરકારી મંત્રાલયો, વિભાગો અને સંસ્થાઓને તેમના ઉત્પાદનો વેચવાની તકો સાથે સાંકળીને મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો પ્રયાસ કરે છે. GeM હસ્તકળા અને હાથવણાટ, એસેસરીઝ, શણ અને કોઇર ઉત્પાદનો, વાંસના ઉત્પાદનો, ઓર્ગેનિક ફૂડ્સ, મસાલા, હોમ ડેકોરેશન અને ઓફિસ ફર્નિચર જેવા ઉત્પાદનોને ખરીદીમાં સરળતા માટે ખાસ વર્ગીકૃત કરે છે. વુમનિયા મહિલા એમએસએમઇ ઉદ્યોગસાહસિકો પાસેથી જાહેર ખરીદીમાં 3 ટકા અનામત રાખવાની સરકારની પહેલ સાથે સુસંગત  છે અને આ ખરીદી માટે પુષ્કળ સંભવિતતા પ્રદાન કરે છે.

 

GeM પર એમએસએમઇ એસસી/એસટી ઉદ્યોગસાહસિકો

 

GeM સૂક્ષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ ઉદ્યોગસાહસો [એમએસએમઇ] ઇકોસિસ્ટમનાં વિવિધ હિતધારકો સાથે જોડાણ કરી રહી છે,  જેમાં અનુસૂચિત જાતિ/અનુસૂચિત જનજાતિઓ [એસસી/એસટી]નાં ઉદ્યોગસાહસિકો પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. આ ભાગીદારી એમએસએમઇ પાસેથી 25 ટકાનાં ફરજિયાત ખરીદીનાં લક્ષ્યાંકને હાંસલ કરવાનાં ઉદ્દેશ પર આધારિત છે  તથા તમામ સરકારી વિભાગો અને જાહેર ક્ષેત્રનાં સાહસો [પીએસઈ] દ્વારા એસસી/એસટી સમુદાયોની અંદર એમએસએમઇ ઉદ્યોગસાહસિકો પાસેથી 4 ટકા ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓની પેટા-લક્ષ્યાંક ખરીદી કરવાનો છે  . આ પહેલ જાહેર પ્રાપ્તિમાં એમએસઇ ક્ષેત્રની સક્રિય ભાગીદારીને પ્રોત્સાહિત કરવા માગે છે.

ધ સરસ સંગ્રહ: હસ્તકલાની ઉત્કૃષ્ટતાની ઉજવણી

સરસ કલેક્શન  એ ભારતમાં હેન્ડિક્રાફ્ટ્સ, હેન્ડલૂમ ટેક્સટાઇલ્સ, ઓફિસ ડેકોરેશન, રાચરચીલું, એસેસરીઝ, ઇવેન્ટ સંભારણું, વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા અને સંભાળ ઉત્પાદનોનું પ્રાથમિક હેન્ડક્રાફ્ટેડ કલેક્શન  છે.

GeM સ્ટેટિસ્ટિક્સ: વૃદ્ધિ અને અસરનો સ્નેપશોટ

 

તાજેતરના આંકડાઓ બજારમાં નોંધપાત્ર પ્રવૃત્તિ દર્શાવે છે, જે 162,985 પ્રાથમિક ખરીદદારો, 228,754 ગૌણ ખરીદદારો અને 11,006 પ્રોડક્ટ કેટેગરીઝ અને 332 સર્વિસ કેટેગરીઝની વિવિધ શ્રેણી સાથે મજબૂત  ઇકોસિસ્ટમ દર્શાવે છે. ગત નાણાકીય વર્ષમાં ઓર્ડર વોલ્યુમ ₹4,03,305 કરોડના ઓર્ડર મૂલ્ય સાથે 62,86,543  પર પહોંચ્યું હતું. તેની ગતિ ચાલુ રાખતા, ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં  ₹4,52,594 કરોડના 61,23,691 ઓર્ડર નોંધાઈ  ચૂક્યા છે. ઉલ્લેખનીય છે કે,  કુલ ઓર્ડર વેલ્યુના 37.87 ટકા હિસ્સો માઇક્રો એન્ડ સ્મોલ એન્ટરપ્રાઇઝીસ (એમએસઇ)ને આભારી છે, જે સ્થાનિક વ્યવસાયોને સશક્ત બનાવવામાં અને સર્વસમાવેશક આર્થિક વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવામાં GeMની ભૂમિકા પર ભાર મૂકે છે.

28 ફેબ્રુઆરી 2025 ના રોજ ડેટા

નિષ્કર્ષ

ગવર્મેન્ટ ઇ-માર્કેટપ્લેસ (GeM)એ પારદર્શકતા, કાર્યદક્ષતા અને સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપીને ભારતમાં જાહેર ખરીદીમાં પરિવર્તન આણ્યું છે. સ્ટાર્ટ અપ, મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકો અને એમએસએમઇને સશક્ત બનાવીને GeM આર્થિક વૃદ્ધિ અને સામાજિક સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ પ્લેટફોર્મની વ્યૂહાત્મક પહેલો જેવી કે સ્વયં, સ્ટાર્ટઅપ રનવે 2.0 અને વુમનિયાએ વેપાર-વાણિજ્ય કરવામાં સરળતા લાવવામાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું છે અને સરકારી ખરીદીમાં ભાગીદારીમાં વધારો કર્યો છે. જેમ જેમ GeM વિકસિત થઈ રહ્યું છે. ત્યારે તે એક સંતુલિત, ખૂલ્લા અને સ્પર્ધાત્મક બજારનું નિર્માણ કરવાનાં પોતાનાં વિઝન પ્રત્યે કટિબદ્ધ છે. જે સર્વસમાવેશક અને પારદર્શક જાહેર ખરીદી પદ્ધતિઓ તરફ ભારતની પ્રગતિને આગળ વધારે છે.

 

સંદર્ભો

https://gem.gov.in/

https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2106076&reg=3&lang=1

https://assets-bg.gem.gov.in/resources/pdf/GeM_handbook.pdf

પીડીએફ ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

(Release ID: 2107581) Visitor Counter : 62