नवी दिल्‍ली, 31 जानेवारी 2025

 

केंद्रीय वित्त आणि कंपनी व्यवहार मंत्री निर्मला सीतारामन यांनी संसदेत आर्थिक सर्वेक्षण 2024-25 सादर केले. सेवा क्षेत्राला त्याचे महत्त्व ओळखून ‘ओल्ड वॉर हॉर्स’ असे या सर्वेक्षण अहवालात संबोधण्यात आले आहे.  सेवा क्षेत्र देशांतर्गत आणि जागतिक स्तरावर विकासाला चालना देत आहे.

भारताचे सेवा क्षेत्र हे अर्थव्यवस्थेतील सकल मूल्यवर्धना  (जीव्हीए ) मध्ये सर्वात स्थिर योगदान देणारे क्षेत्र आहे. सध्याच्या किमतींनुसार जीवीए मधील सेवा क्षेत्राचे योगदान आर्थिक वर्ष  2014 मधील  50.6 टक्क्यांवरून वाढून  आर्थिक वर्ष  2025 मध्ये अंदाजे  55 टक्के झाले आहे. सेवा क्षेत्रातील वाढ, वर्ष दर वर्ष बदलानुसार मोजली असून कोविड-19 महामारीचा प्रभाव असलेले आर्थिक वर्ष 2021 वगळता, गेल्या दशकात प्रत्येक वर्षी 6% पेक्षा जास्त आहे. महामारीपूर्व वर्षात सरासरी सेवा वाढीचा दर 8% होता. महामारीनंतर  वर्ष 2023 ते वर्ष 2025 दरम्यान सेवांची सरासरी वाढ 8.3% झाली आहे. सेवा क्षेत्र देखील सुमारे 30% कर्मचाऱ्यांना रोजगार प्रदान करते.

गेल्या दोन दशकांपासून जागतिक सेवा निर्यातीत भारताचा वाटा सातत्याने वाढत आहे. एचएसबीसीच्या इंडिया सर्व्हिसेस पीएमआयचा संदर्भ देत आर्थिक सर्वेक्षण 2024-25 ने अधोरेखित  केले आहे की सेवा क्षेत्र ऑगस्ट 2021 पासून सतत 41 महिने विस्तारत  आहे.

सेवांमधील व्यापार

आर्थिक वर्ष 2025 (एप्रिल-सप्टेंबर) मध्ये सेवा निर्यातीतील वाढीच्या बाबतीत भारत पहिल्या पाच प्रमुख देशांमध्ये राहिला आहे . एप्रिल-नोव्हेंबर आर्थिक वर्ष 2025  मध्ये भारताच्या सेवा निर्यात वाढीचा दर  2024 मधील 5.7% वरून 12.8% झाला. भारताच्या सेवा निर्यातीमध्ये  संगणक सेवा आणि व्यवसाय सेवा निर्यातीचा सुमारे 70% वाटा आहे. एप्रिल-नोव्हेंबर 2025 मध्ये, सेवा आयात 13.9% वाढली, याउलट 2024 मधील याच कालावधीत 2.9% घट झाली होती.

वित्तपुरवठा स्रोत: बँक कर्ज आणि थेट परदेशी गुंतवणूक

नोव्हेंबर 2024 पर्यंत सेवा क्षेत्रासाठी एकूण थकीत बँक कर्ज 48.5 लाख कोटी रुपये आहे. सेवा क्षेत्रावरील कर्जाची वार्षिक वाढ 13% नोंदली गेली आहे. सेवा क्षेत्रामध्ये, संगणक सॉफ्टवेअर आणि व्यावसायिक सेवांनी अनुक्रमे 22.5% आणि 19.4% अशी सर्वाधिक वार्षिक ऋण वृद्धी  नोंदवली आहे. कालावधीत 5.7 अब्ज डॉलरची आवक झाली. रस्ते वाहतूक सेवांनी जीव्हीए मध्ये सर्वाधिक भर घातली. आर्थिक वर्ष 2023-24 मध्ये परिवहन सेवेच्या एकूण जीव्हीएमध्ये रस्ते वाहतुकीचा 78 टक्के वाटा होता.

भारत ही जगात सर्वाधिक वेगाने वाढणारी विमान वाहतूक बाजारपेठ आहे. हवाई वाहतुकीत झालेली भरीव वाढ सामावून घेण्यासाठी भारतीय विमान कंपन्यांनी जागतिक स्तरावर विमानांची सर्वात मोठी मागणी नोंदवली आहे.

व्यापाराची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी भारतातील प्रमुख बंदरे आपली क्षमता वाढवत आहेत. आर्थिक वर्ष 2024 मधील मालवाहतूक 819 मेट्रिक टन इतकी होती. आर्थिक वर्ष 2025 मध्ये 870 मेट्रीक टन वार्षिक उद्दिष्टाच्या अनुषंगाने, डिसेंबर 2024 पर्यंत सुमारे 622 मेट्रिक टन मालवाहतूक झाली.

पर्यटन आणि आदरातिथ्य क्षेत्र

पर्यटन क्षेत्राचे जीडीपीमधील योगदान साथ-रोग पूर्व पातळी गाठत, आर्थिक वर्ष 2023-24 मध्ये 5% इतके राहिले.

बांधकाम क्षेत्र: अर्थव्यवस्थेला पाठबळ

भारताच्या बांधकाम क्षेत्राने आर्थिक स्थैर्य आणि बाजारातील सकारात्मक वातावरणामुळे कार्यालयीन मागणी तसेच निवासी विक्री अंतर्गत दमदार कामगिरी नोंदवली. मेट्रोचे जाळे, रस्त्यांचे जाळे आणि कनेक्टिव्हिटी (दळणवळण) मधील सुधारणा यामुळे बांधकाम क्षेत्राची मागणी केवळ टियर 1 आणि टियर 2 शहरांमध्येच नव्हे, तर देशभरात वाढत आहे. निवासी बांधकाम क्षेत्राच्या बाजारात 2024-25 च्या पहिल्या सहा महिन्यांत विक्रीचे प्रमाण 11 वर्षांतील उच्चांकी पातळीवर पोहोचले. 2036 पर्यंत भारतातील घरांची मागणी 93 दशलक्ष युनिट्सपर्यंत पोहोचण्याची शक्यता आहे.

माहिती तंत्रज्ञान (आयटी) सेवा:

भारतीय आयटी/ आयटीईएस उद्योग जगात आघाडीवर असून, निर्यात वाढीत त्याचा महत्वाचा वाटा आहे. या उद्योगाने 254 अब्ज डॉलर्स महसुलाचा अंदाज व्यक्त केला असून, तो आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये (ई-कॉमर्स वगळून) 3.8% वार्षिक वृद्धी दर्शवतो. तंत्रज्ञान निर्यात सुमारे 200 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचली असून, 3.3% वृद्धी दर्शवते, तर देशांतर्गत बाजार 5.9 टक्क्यांनी वाढून आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये 54 अब्ज डॉलरचा टप्पा ओलांडण्याची शक्यता आहे.

जागतिक क्षमता केंद्रे:

भारतातील ग्लोबल कॅपेबिलिटी सेंटर (जीसीसी) ची संख्या आर्थिक वर्ष 2019 मध्ये अंदाजे 1430 इतकी होती, ती आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये 1700 पेक्षा जास्त झाली आहे. आर्थिक वर्ष 2024 पर्यंत, भारतातील जीसीसीमध्ये सुमारे 1.9 दशलक्ष व्यावसायिक कार्यरत आहेत.

दूरसंचार:

31 ऑक्टोबर 2024 पर्यंत 1.18 अब्ज टेलिफोन ग्राहक, एकूण दूरसंचार घनता 84% आणि 941 दशलक्ष ब्रॉडबँड वापरकर्त्यांसह भारत ही जगात दुसऱ्या क्रमांकाची दूरसंचार बाजारपेठ ठरली आहे.

 

* * *

G.Chipalkatti/Sushma/Rajshree/D.Rane

 

सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा:@PIBMumbai    /PIBMumbai    /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com  /PIBMumbai    /pibmumbai

(Release ID: 2098213) Visitor Counter : 8