કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર અને યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રી ડૉ. મનસુખ માંડવિયાએ આજે ​​નવી દિલ્હીમાં "અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં કામદારો માટે ઔપચારિકીકરણ અને સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ: પડકારો અને નવીનતાઓ" વિષય પર બે દિવસીય આંતરરાષ્ટ્રીય સેમિનારનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર રાજ્યમંત્રી સુશ્રી શોભા કરંદલાજે, સચિવ (શ્રમ અને રોજગાર), સુશ્રી સુમિતા દાવરા, ISSA પ્રમુખ ડૉ. મોહમ્મદ આઝમાન અને અન્ય મહાનુભાવો આ ટેકનિકલ સેમિનારના ઉદ્ઘાટન સત્રમાં ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા ડો.માંડવિયાએ બે દિવસીય સેમિનારના મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો અને ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સામાજિક સુરક્ષા સામાન્ય લોકો સુધી પહોંચવી જોઈએ, જેથી તેઓ તેમની મૂળભૂત જરૂરિયાતોને પર્યાપ્ત રીતે પૂર્ણ કરી શકે. તેમણે પ્રકાશ પાડ્યો કે સામાજિક સુરક્ષાની વિભાવના પ્રાચીન સમયની છે અને તે સતત પ્રક્રિયા છે. મહાન દાર્શનિક ચાણક્યને ટાંકીને ડૉ. માંડવિયાએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ગરીબી રેખા નીચે જીવતા લોકો, ખાસ કરીને સમાજના નીચલા સ્તરના લોકો, તમામ લાભો અને જીવન જીવવાની સરળતા માટે હકદાર હોવા જોઈએ. તેમણે વધુમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે સ્વ-રોજગાર ધરાવતી વ્યક્તિઓને પણ સામાજિક સલામતીનાં પગલાં પૂરાં પાડવાં જોઈએ.

ડો.માંડવિયાએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, ભારતના કદ અને વસ્તી વિષયક વૈવિધ્યને જોતાં, અન્ય કોઈ પણ દેશે તેના નાગરિકોની સામાજિક સુરક્ષામાં સુધારો લાવવા માટે છેલ્લા દાયકામાં ભારત જેટલું કામ કર્યું નથી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, "આઈએલઓના વર્લ્ડ સોશિયલ પ્રોટેક્શન રિપોર્ટ 2024-26 મુજબ ભારતનું સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ 24.4 ટકાથી વધીને 48.8 ટકા થયું છે. કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓ દ્વારા લગભગ 920 મિલિયન લોકો, 65 ટકા વસ્તી, ઓછામાં ઓછા એક સામાજિક સંરક્ષણ લાભ (રોકડ અથવા એ પ્રકારની) હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે. સામાજિક સુરક્ષા કવરેજને વધારવામાં ભારતની નોંધપાત્ર પ્રગતિને કારણે વિશ્વમાં સામાજિક સુરક્ષા કવરેજમાં 5 ટકાનો વધારો થયો છે." ભારતે આરોગ્ય સુરક્ષા, પેન્શન સુરક્ષા, આજીવિકા સુરક્ષા અને ખાદ્ય સુરક્ષા જેવા ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે, જે તેના લોકો માટે વ્યાપક સમર્થન સુનિશ્ચિત કરે છે.

ડૉ. માંડવિયાએ વિશિષ્ટ સિદ્ધિઓની વાત કરી હતી, જેમ કે 60 કરોડ ભારતીયો હવે આરોગ્ય સુરક્ષા હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે, જેમાં દેશભરની 24000થી વધારે હૉસ્પિટલોમાં રૂ. 5 લાખ સુધીનું નિઃશુલ્ક આરોગ્ય કવચ ઉપલબ્ધ છે. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે, 800 મિલિયન લોકોને નિઃશુલ્ક અનાજનાં વિતરણનો લાભ મળે છે, જેથી ખાદ્ય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત થાય છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ઇ-શ્રમ પોર્ટલનો શુભારંભ અન્ય એક મહત્ત્વપૂર્ણ પહેલ છે, જે 300 મિલિયનથી વધારે અનૌપચારિક કામદારોને સામાજિક સુરક્ષાનાં લાભની નોંધણી કરવા અને મેળવવા સક્ષમ બનાવે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં 10 વર્ષમાં સામાજિક સુરક્ષાનાં આ પગલાંઓને કારણે 24.8 કરોડ લોકો બહુપરિમાણીય ગરીબીમાંથી બહાર આવ્યાં છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ 6.7 ટકા જીડીપી વૃદ્ધિ અને 64.3 કરોડ લોકોનાં શ્રમબળ સાથે ભારતની પ્રભાવશાળી આર્થિક વૃદ્ધિ પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, છેલ્લાં 6 વર્ષમાં કાર્યબળમાં મહિલાઓની ભાગીદારી 23.3 ટકાથી વધીને 41.7 ટકા થઈ છે. ડો.માંડવિયાએ ઉભરતી ગિગ ઇકોનોમીને પણ સંબોધન કર્યું હતું અને જાહેરાત કરી હતી કે નવા લેબર કોડમાં ગિગ કામદારોને વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યા છે, અને તેમને સામાજિક સુરક્ષાના છત્ર હેઠળ લાવવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.

કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર રાજ્યમંત્રી સુશ્રી શોભા કરંદલાજેએ પણ આ સેમિનારના મહત્વ પર ભાર મૂકતા આ સેમિનારને સમયની માંગ ગણાવીને સંબોધન કર્યું હતું. તેમણે પ્રકાશ પાડ્યો કે આ આંતરરાષ્ટ્રીય ઇવેન્ટ અનૌપચારિક કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષાને આગળ વધારવામાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. સુશ્રી કરંદલાજેએ કામદારોના અધિકારોને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેનું રક્ષણ કરવાની સરકારની મજબૂત પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો, જેથી તેઓ ભેદભાવ અને શોષણથી બચી શકે અને સમાન આર્થિક અને સામાજિક તકો પૂરી પાડવામાં આવે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, આ વિઝન પ્રધાનમંત્રી મોદી દ્વારા નિર્ધારિત સ્પષ્ટ દિશાને અનુરૂપ છે, જેઓ રાષ્ટ્રનિર્માણમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકાને સ્વીકારે છે અને તેમને "વિકસિત ભારત" હાંસલ કરવામાં ભાગીદાર તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે. તેમણે વધુમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકાર અને સામાજિક સુરક્ષા સંસ્થાઓ બંનેએ કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષામાં રહેલી ખામીઓને અસરકારક રીતે દૂર કરે તેવા ઉકેલો સર્જવામાં સહયોગ કરવો જરૂરી છે.

શ્રમ અને રોજગાર સચિવ સુશ્રી સુમિતા દાવરાએ પર્યાપ્ત સામાજિક સુરક્ષા પ્રદાન કરવા અને ગુણવત્તાયુક્ત રોજગારીનું સર્જન કરવાની ભારતની કટિબદ્ધતા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે વસતિવિષયક લાભાંશનો ઉપયોગ કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો અને નોંધ્યું હતું કે, ભારતની 65 ટકાથી વધારે વસતિ 35 વર્ષથી ઓછી વય ધરાવે છે. સુશ્રી દાવરાએ જણાવ્યું હતું કે, ઔપચારિક ક્ષેત્ર માટે સામાજિક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે સરકાર ઇપીએફઓ અને ઇએસઆઇસી મારફતે કેન્દ્રીય મંત્રી ડો. મનસુખ માંડવિયાના માર્ગદર્શન હેઠળ કામદારો માટે સેવાઓને મજબૂત બનાવી રહી છે અને તેમનો વ્યાપ વધારી રહી છે. તેમણે અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા પ્રદાન કરવાના સરકારના પ્રયાસો પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેમાં ઇ-શ્રમ પોર્ટલ સહિત અનેક યોજનાઓના પ્રારંભ તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું, જે પ્લેટફોર્મ પર પહેલેથી જ નોંધાયેલા 300 મિલિયનથી વધુ અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારો માટે કેન્દ્ર અને રાજ્ય કલ્યાણ યોજનાઓની સરળ સુલભતા પૂરી પાડતા વન-સ્ટોપ સોલ્યુશન તરીકે સેવા આપે છે.

કેન્દ્રીય મંત્રીશ્રીએ ઇએસએસએ-ઇએસઆઇસી આંતરરાષ્ટ્રીય સેમિનારમાં દેશમાં સામાજિક સુરક્ષા કવચને મજબૂત કરવા માટે શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલય દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા ઇ-શ્રમ, નેશનલ કેરિયર સર્વિસ પોર્ટલ વગેરે જેવી પહેલો દર્શાવતા વિવિધ પ્રદર્શન સ્ટોલની મુલાકાત લીધી હતી.

તેમણે કોફી ટેબલ બુક "સોશિયલ પ્રોટેક્શન ઇન ઇન્ડિયા" પણ લોંચ કરી હતી, જે વિવિધ સામાજિક કલ્યાણ યોજનાઓ મારફતે તેના નાગરિકો માટે સામાજિક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાની ભારતની યાત્રા પર પ્રકાશ પાડે છે.

ઈન્ટરનેશનલ સોશિયલ સિક્યોરિટી એસોસિએશન (આઈએસએસએ)ના પ્રમુખ ડો.મોહમ્મદ અઝમાને પણ આ પ્રકારના મહત્વના ટેકનિકલ સેમિનારનું આયોજન કરવા બદલ કેન્દ્રીય મંત્રી અને ઈએસઆઈસીનો આભાર વ્યક્ત કરીને ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધન કર્યું હતું. તેમણે સામાજિક સુરક્ષા વ્યવસ્થાને મજબૂત કરવામાં ભારતની અસાધારણ પ્રગતિ માટે પ્રશંસા કરી હતી અને નોંધ્યું હતું કે, આ ક્ષેત્રમાં દેશનું આતિથ્ય સત્કાર અને નેતૃત્વ તેને આ બેઠક માટે આદર્શ વાતાવરણ બનાવે છે. ડો. અઝમાને વધુ સમાવિષ્ટ અને મજબૂત સામાજિક સુરક્ષા માળખું ઊભું કરવામાં ઇએસઆઇસી અને ઇપીએફઓ દ્વારા પ્રદર્શિત પ્રતિબદ્ધતા અને નવીનતાને સ્વીકારી હતી. તેમણે બાયોમેટ્રિક એનરોલમેન્ટ સિસ્ટમથી લઈને ઈ-ગવર્નન્સ પ્લેટફોર્મ સુધી અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીના સ્વીકાર પર ભાર મૂક્યો હતો, પારદર્શકતા અને કાર્યદક્ષતામાં વૈશ્વિક માપદંડ સ્થાપિત કરવા, એ સુનિશ્ચિત કર્યું હતું કે, જેમને તેમની સૌથી વધુ જરૂર છે, તેમના સુધી લાભ પહોંચે. તેમણે વર્ષ 2021માં લોન્ચ થયેલા ઇ-શ્રમ પોર્ટલની પ્રશંસા પણ કરી હતી, જે એક મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું છે, જે સામાજિક સુરક્ષા સંહિતા 2020 મારફતે સામાજિક સુરક્ષા કવચનાં પ્રગતિશીલ સાર્વત્રિકીકરણ માટે ભારતની કટિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે.

આ કાર્યક્રમને આગળ ધપાવતા, લિંગ સમાનતા અને મહિલા સશક્તિકરણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ વિસ્તૃત કરવા તેમજ આરોગ્ય અને તબીબી સંભાળ વીમા કવરેજના પાસાઓ પર પણ અનેક ચર્ચાઓ કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ સત્ર, "ઔપચારિકતા અને સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ: તકો, પડકારો અને વ્યૂહરચનાઓ", આ પ્રદેશમાં શ્રમિક બજારના વિકાસની શોધ કરી હતી અને અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષા કવરેજને પડકારજનક બનાવતા પરિબળોને ઓળખી કાઢ્યા હતા. તેણે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યૂહરચનાઓ અને વ્યાપક રાષ્ટ્રીય નીતિ અભિગમો પણ પ્રસ્તુત કર્યા જે સંસ્થાકીય નવીનતાઓ માટે એક માળખું પ્રદાન કરે છે.

બીજા સત્રમાં નબળા કામદારો અને અનૌપચારિક ક્ષેત્રના લોકો માટે સામાજિક સુરક્ષાને સુલભ બનાવવાના હેતુથી સારી પ્રથાઓ અને નવીન ઉદાહરણો પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા હતા. ચર્ચાઓમાં લાભની ડિઝાઇન, ધિરાણ, સરળ દસ્તાવેજીકરણ, નોંધણી, પ્રદાન એકત્રીકરણ પ્રક્રિયાઓ અને લવચિકતા વધારવા માટેના અન્ય પગલાંને આવરી લેવામાં આવ્યા હતા, જે આ મુશ્કેલીથી આવરી લેતા જૂથો માટે સામાજિક સુરક્ષાને વધુ સુલભ બનાવે છે.

દિવસના ત્રીજા અને છેલ્લા સત્રમાં સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ ચલાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું, અને ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે તેને સુસંગત અને સરળ બનાવવું એ પૂરતું નથી. પ્રોત્સાહનો, જેમ કે યોગદાન સબસિડી, પરિવારના સભ્યોનું કવરેજ, અને નાના ઉદ્યોગોને કર્મચારીઓની નોંધણી કરવામાં મદદ કરવા માટેના પગલાં, મુશ્કેલીથી આવરી લેતા પગલાં જૂથો સુધી પહોંચવા માટે નિર્ણાયક છે.

આ કાર્યક્રમનું સમાપન એક જીવંત સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ સાથે કરવામાં આવ્યું હતું જેમાં ભારતની સમૃદ્ધ વિવિધતા અને વારસો પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો હતો.

પૃષ્ઠભૂમિ:

આ આંતરરાષ્ટ્રીય સંવાદનું આયોજન ભારતના શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલયે યશોભૂમિ- ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ કન્વેન્શન એન્ડ એક્સ્પો સેન્ટર ખાતે એમ્પ્લોઇઝ સ્ટેટ ઇન્સ્યોરન્સ કોર્પોરેશન (ઇએસઆઇસી) અને ઇન્ટરનેશનલ સોશિયલ સિક્યુરિટી એસોસિયેશન (આઇએસએસએ) સાથે જોડાણમાં કર્યું હતું.

તકનીકી સેમિનારનો ઉદ્દેશ અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોને ઔપચારિક બનાવવા અને સામાજિક સુરક્ષા કવરેજને વિસ્તૃત કરવા માટેની વ્યૂહરચનાઓ પર ચર્ચા કરવા માટે નીતિ ઘડવૈયાઓ, સામાજિક સુરક્ષા વહીવટકર્તાઓ અને એશિયા-પેસિફિક દેશોના નિષ્ણાતો સહિત 150થી વધુ હિતધારકોને એકસાથે લાવવાનો છે. આ સેમિનાર દરમિયાન વિશ્વ બેંક, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને આઈએલઓ જેવી જાણીતી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓના વરિષ્ઠ નિષ્ણાતો તેમની સૂઝબૂઝનું યોગદાન આપી રહ્યા છે. પ્રાથમિક ધ્યેય અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા પ્રદાન કરવાની હિતધારકોની ક્ષમતાને મજબૂત કરવાનો છે, જેમાં ઔપચારિકતા, પ્રોત્સાહનો, ડિજિટલ સોલ્યુશન્સ અને આઉટરીચ વ્યૂહરચનાઓ પર કેન્દ્રિત ચર્ચા કરવામાં આવશે. ઔપચારિક કામદારો માટે સામાજિક સુરક્ષાને આગળ વધારવામાં ઇએસઆઇસી અને ઇપીએફઓ દ્વારા કરવામાં આવેલી પ્રગતિની સાથે સાથે ઇ-શ્રમ પોર્ટલ, નેશનલ કેરિયર સર્વિસ પોર્ટલ અને લેબર રિફોર્મ્સ જેવી ભારતની સીમાચિહ્નરૂપ પહેલો પર પ્રકાશ પાડવામાં આવી રહ્યો છે.

AP/IJ/GP/JD