પેન્શન અને પેન્શનર્સ કલ્યાણ વિભાગ (ડીઓપીપીડબ્લ્યુ)એ વર્ષ 2024માં કેટલીક પહેલો અમલમાં મૂકી છે, જેનો ઉદ્દેશ પેન્શનર્સનાં કલ્યાણને વધારવાનો, ફરિયાદ નિવારણમાં સુધારો કરવાનો અને પેન્શન પ્રક્રિયાઓમાં ડિજિટાઇઝેશનને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.

1. પેન્શન અને પેન્શનર્સ કલ્યાણ વિભાગનો 100 દિવસનો એક્શન પ્લાન

પેન્શન અને પેન્શનર્સ કલ્યાણ વિભાગના 100 દિવસના એક્શન પ્લાન હેઠળ નીચેની પ્રવૃત્તિઓનો અમલ કરવામાં આવ્યો હતો:

• ફેમિલી પેન્શનર્સની ફરિયાદોના અસરકારક નિવારણ માટે એક મહિના સુધી ચાલેલી ઝુંબેશમાં 1737 ફેમિલી પેન્શનર્સની ફરિયાદોનું નિવારણ કરવામાં આવ્યું
• જમ્મુમાં કર્મચારી, જાહેર ફરિયાદ અને પેન્શન રાજ્ય મંત્રીની અધ્યક્ષતામાં 54મી પ્રી-રિટાયરમેન્ટ કાઉન્સેલિંગ વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ સેવાનિવૃત્તિની પ્રક્રિયામાં નિવૃત્ત થનાર અધિકારીઓને સુવિધા પ્રદાન કરવાનો છે.
• મોંઘવારી ભથ્થાના દરો સુધી પહોંચવા પર કેન્દ્ર સરકારના કર્મચારીઓ માટે નિવૃત્તિ ગ્રેચ્યુઇટી અને ડેથ ગ્રેચ્યુઇટીની મહત્તમ મર્યાદા રૂ. 20 લાખથી વધારીને રૂ. 25 લાખ કરવાની સૂચના
• અનુભવ એવોર્ડ યોજના 2024 હેઠળ 5 અનુભવ એવોર્ડ્સ અને 7 જ્યુરી સર્ટિફિકેટ એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા

2. ડિજિટલ લાઇફ સર્ટિફિકેટ (ડીએલસી) અભિયાન 3.0
 

• ડીએલસી અભિયાન 3.0 ભારતમાં 1થી 30 નવેમ્બર, 2024 સુધી દેશભરના 800 શહેરો/નગરોમાં પેન્શનર્સ કલ્યાણમાં સુધારો કરવા માટે હાથ ધરવામાં આવેલું અત્યાર સુધીનું સૌથી મોટું અભિયાન હતું, જેમાં 1950 શિબિરો અને 1100 નોડલ ઓફિસર્સે 1.30 કરોડ ડિજિટલ લાઇફ સર્ટિફિકેટ (ડીએલસી) જનરેટ કર્યા હતા.
• 39.18 લાખ ડીએલસી નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જે 30 ટકાથી વધુ ફેસ ઓથેન્ટિકેશન ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને જનરેટ કરવામાં આવ્યું હતું, જે ડીએલસી 2.0 અભિયાનની તુલનામાં 200 ગણો વધારો દર્શાવે છે. ઝાંખી પડી ગયેલી ફિંગરપ્રિન્ટ્સ ધરાવતા વૃદ્ધ પેન્શનર્સ, ગતિશીલતાના પડકારોનો સામનો કરી રહેલા દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓ અને ગ્રામીણ અને અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં રહેતા પેન્શનરો માટે આ ખાસ કરીને ફાયદાકારક સાબિત થયું હતું.
• 80 કે તેથી વધુ વયના પેન્શનરો દ્વારા 8 લાખ ડીએલસી, સ્ટેટ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા દ્વારા જનરેટ કરવામાં આવેલા 11 લાખ ડીએલસી, આઇપીપીબી દ્વારા જનરેટ કરવામાં આવેલા 7.5 લાખ ડીએલસી અને પીએનબી દ્વારા 2.75 લાખ ડીએલસી જનરેટ કરવામાં આવ્યા હતા.

3. પેન્શનર ફરિયાદોનું નિવારણઃ
 

• 90 મંત્રાલયો અને વિભાગોના પેન્શનર્સની 1.06 લાખથી વધુ ફરિયાદો, 21,860 ફેમિલી પેન્શન કેસો અને 9,818 સુપર સિનિયર પેન્શનર કેસોનો ઉકેલ લાવવામાં આવ્યો હતો.
• ફરિયાદ નિવારણનો સરેરાશ સમય 36 દિવસ (2018)થી ઘટાડીને 26 દિવસ (2024) કરવામાં આવ્યો છે. માત્ર 0.54 ટકા ફરિયાદો જ છ મહિનાથી વધારે સમયથી પેન્ડિંગ છે.

4. સીપીઇએનગ્રામ્સ પોર્ટલ સુધારણાઓ:

• ફરિયાદો પરના માસિક અહેવાલો, ફરિયાદોના નિવારણમાં તેમની કામગીરીના આધારે મંત્રાલયો /વિભાગોને રેન્કિંગ આપવામાં આવ્યા હતા.
• નવી વિશેષતાઓમાં ફરિયાદોના સ્ત્રોત (ઓનલાઇન, પોસ્ટલ અથવા કોલ સેન્ટર)ના આધારે તેના પર નજર રાખવાનો અને તેના નિરાકરણ માટેના નિકાલના સરેરાશ સમયનો સમાવેશ થાય છે.

5. ફેમિલી પેન્શનની ફરિયાદો માટે વિશેષ અભિયાનઃ

• જુલાઈ 2024માં એક મહિનાની ઝુંબેશમાં 1,891 ફરિયાદોના નિરાકરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં 1,769 કેસોને ધ્યાનમાં રાખીને 94% સફળતાનો દર પ્રાપ્ત થયો હતો.
• જટિલ કેસો, જેમ કે સગીર અથવા આશ્રિત પુત્રીઓને લગતા કેસો, આ અભિયાન દરમિયાન સફળતાપૂર્વક હલ કરવામાં આવ્યા હતા.

6. સંરક્ષણ પેન્શનર્સ માટે સીજીડીએ સાથે સંકલનઃ

• કન્ટ્રોલર જનરલ ઓફ ડિફેન્સ એકાઉન્ટ્સ (સીજીડીએ) સાથે સક્રિય સહયોગથી જાન્યુઆરી, 2024માં 7,810 ફરિયાદોનું નિરાકરણ આવ્યું હતું, જ્યારે ડિસેમ્બર, 2023માં આ સંખ્યા 4,288 હતી.

7. પેન્શન અદાલતો

• વર્ષ 2024માં બે પેન્શન અદાલતોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં સુપર સિનિયર પેન્શનર્સ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી વિષય અદાલત સામેલ છે.
• જે 403 ફરિયાદો હાથ ધરવામાં આવી હતી તેમાંથી 330 ફરિયાદોનું સ્થળ પર જ નિરાકરણ લાવવામાં આવ્યું હતું.
• વર્ષ 2017માં આ પહેલની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં અત્યાર સુધીમાં 11 પેન્શન અદાલતો યોજાઈ છે, જેણે ફરિયાદનાં સમાધાનમાં 70 ટકાથી વધારે સફળતા હાંસલ કરી છે.

8. રાષ્ટ્રીય અનુભવ પુરસ્કાર યોજના: નિવૃત્ત થઈ રહેલા કર્મચારીઓને માન્યતા

સાતમી રાષ્ટ્રીય અનુભવ પુરસ્કાર યોજના 2024માં નિવૃત્ત અધિકારીઓ દ્વારા 15 અનુકરણીય લખાણોને માન્યતા આપવામાં આવી હતી, જેમાંથી 33 ટકા મહિલાઓને પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યા હતા - જે યોજનાના ઇતિહાસમાં સૌથી વધુ ટકાવારી હતી.

9. અનુભવ એવોર્ડ વિજેતા સ્પીક વેબિનારઃ

• એવોર્ડ વિજેતાઓ અને જાણીતી નિવૃત્ત હસ્તીઓને દર્શાવતી માસિક શ્રેણીએ તેની 19મી આવૃત્તિ પૂર્ણ કરી હતી. - 13 મંત્રાલયોના સ્પીકર્સે નિવૃત્ત થઈ રહેલા કર્મચારીઓને તેમના અનુભવો વહેંચવા માટે પ્રેરિત કર્યા હતા.

પેન્શન પ્રક્રિયાઓનું સંકલન

10. નવું પેન્શન એપ્લિકેશન ફોર્મઃ

• ભવિષ્ય અને ઇ-એચઆરએમએસ હેઠળ એક જ સરળ ફોર્મ (ફોર્મ 6-એ) રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં નવ જૂના ફોર્મની જગ્યા લેવામાં આવી હતી.

- 2024માં 3,200થી વધુ નિવૃત્ત અધિકારીઓએ આ ડિજિટાઇઝ્ડ પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

11. સીજીએચએસ સાથે સંકલન:

 - સીજીએચએસ એપ્લિકેશન પ્રક્રિયા માર્ચ 2025 સુધીમાં ભવિષ્ય સાથે જોડવામાં આવશે, જેનાથી નિવૃત્ત થનારાઓને નિવૃત્તિના પ્રથમ દિવસથી જ લાભ મળી શકશે.

12. બેંકો સાથે સંકલન

- ભવિષ્ય સાથે સંકલિત 2 નવી બેંકો એટલે કે સેન્ટ્રલ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા અને યુનિયન બેંક ઓફ ઇન્ડિયા.

જાગૃતિ કાર્યક્રમો અને આઉટરીચ ૧૩. બેન્કર્સ અવેરનેસ પ્રોગ્રામઃ

• 
  ફિલ્ડ બેન્કર્સને પેન્શનના નિયમો અને પ્રક્રિયાઓ અંગે શિક્ષિત કરવા વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. - અમદાવાદમાં અને વર્ચ્યુઅલ રીતે વિવિધ પેન્શન વિતરણ કરતી બેંકો સાથે કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

14. પ્રિ-રિટાયરમેન્ટ કાઉન્સેલિંગ (પીઆરસી) વર્કશોપઃ

- અમદાવાદ, જમ્મુ અને દિલ્હીમાં યોજાયેલી વર્કશોપમાં પેન્શનરી બેનિફિટ્સ, ડીએલસી સબમિશન્સ અને રોકાણના વિકલ્પો જેવા વિષયોને આવરી લઈને નિવૃત્ત થનારા 1,840થી વધુ અધિકારીઓને લાભ થયો હતો.

15. પેન્શનર્સ વેલ્ફેર એસોસિએશન્સ સાથે બેઠકોઃ

- ડીઓપીપીડબલ્યુ પહેલો વિશે જાગૃતિ વધારવા માટે મુંબઈ, કોલકાતા અને બેંગાલુરુ જેવા શહેરોમાં છ આઉટરીચ બેઠકોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

ગ્રેજ્યુઈટી અને એનપીએસ ઓએસએમમાં સુધારા

16. ગ્રેચ્યુઇટીની મર્યાદામાં વધારોઃ

• કેન્દ્ર સરકારના કર્મચારીઓ માટે મહત્તમ ગ્રેચ્યુઇટી મર્યાદા ₹20 લાખથી વધારીને ₹25 લાખ કરવામાં આવી હતી, જે 1 જાન્યુઆરી, 2024થી અમલમાં આવશે. - એક વિશેષ અભિયાન દ્વારા ગ્રેચ્યુઇટીના પેન્ડિંગ કેસોને 1,051 થી ઘટાડીને 75 કરવામાં આવ્યા હતા.

17. એનપીએસ અમલીકરણનું મોનિટરિંગઃ

• - એનપીએસ પર ચાર વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં 400થી વધુ અધિકારીઓની ભાગીદારી હતી. મંત્રાલયો અને વિભાગો દ્વારા એનપીએસના અમલીકરણ પર નજર રાખવા માટે એક ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

પેન્ડિંગ કેસ ઘટાડવાના પ્રયાસો18. ઇ-પીપીઓ કેસ પેન્ડન્સી રિડક્શનઃ

- પેન્ડિંગ ઇલેક્ટ્રોનિક પેન્શન પેમેન્ટ ઓર્ડર્સ (ઇ-પીપીઓ)ને ઘટાડવાના પ્રયાસોને પગલે 42 ટકાનો ઘટાડો થયો હતો, જેમાં પેન્ડિંગ કેસો 1,849થી ઘટીને 776 થયા હતા.

ગવર્નન્સ એન્ડ ફરિયાદ મિકેનિઝમ્સ

19. પેન્શનની ફરિયાદો પરની રાષ્ટ્રીય કાર્યશાળાઃ

- સુશાસન સપ્તાહ દરમિયાન આયોજિત આ વર્કશોપમાં સીપીઇએનજીએમએસ પહેલો પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ફરિયાદનું વર્ગીકરણ અને પ્રતિસાદની વ્યવસ્થામાં સુધારો સામેલ છે.

20. આંતર-મંત્રાલય સમીક્ષા બેઠકો (આઇએમઆરએમ):

 – માસિક સમીક્ષાઓ ફરિયાદ નિવારણ માર્ગદર્શિકાઓનું પાલન સુનિશ્ચિત કરે છે અને ફરિયાદોના અકાળે અથવા સારાંશના નિકાલને નિરુત્સાહિત કરે છે.

21. સીપીઇએનગ્રામ્સ આઉટરીચ અભિયાનોઃ

- પેન્શનર્સમાં જાગૃતિ ફેલાવવા માટે 500થી વધારે સફળતાની ગાથાઓ અને 70 લાખ એસએમએસ એલર્ટ વહેંચવામાં આવ્યાં હતાં.

અન્ય ચાવીરૂપ પહેલો

22. પેન્શન સંબંધિત સૂચનાઓ માટે સંક્ષેપ:

 - મંત્રાલયો અને વિભાગો દ્વારા સરળ સંદર્ભ માટે પરિપત્રોના બે સંક્ષેપ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા હતા.

23. પેન્શન નિયમોનું સંકલનઃ

- પ્રક્રિયાઓને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે રેલવે પેન્શન નિયમો અને એઆઇએસ પેન્શન નિયમોને સીસીએસ પેન્શન નિયમો સાથે મર્જ કરવાની દરખાસ્તો પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી.

24. જેન્ડર ઇક્વાલિટી પર વર્કશોપઃ

- ડિસેમ્બર 2024માં પ્રિવેન્શન ઓફ સેક્સ્યુઅલ હેરેસમેન્ટ એક્ટ (પોશ) અંગે જાગૃતિ લાવવા માટે એક વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

25. હિન્દી પખવાડિયા ઉજવણી:

 - કવિતા, અનુવાદ અને નિબંધોમાં સ્પર્ધાઓ યોજવામાં આવી હતી, જેમાં 60 સહભાગીઓ હતા. ડિપાર્ટમેન્ટના સ્ટાફ દ્વારા લખાયેલી કવિતાઓનો સંગ્રહ, "સોપન" શીર્ષક હેઠળ પણ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો.

AP/IJ/GP/JD