વર્ષ 2024માં સામાજિક ન્યાય અને સશક્તીકરણ મંત્રાલયના સામાજિક ન્યાય અને સશક્તીકરણ વિભાગ (ડી /ઓ એસજે એન્ડ ઇ)ની મુખ્ય પહેલ અને સિદ્ધિઓનો સ્નેપશોટ નીચે આપેલ છે.

 

1. અનુસૂચિત જાતિના કલ્યાણ માટેની પહેલ

 

1. પ્રી-મેટ્રિક અને પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ

ડી/ઓ એસ.જે.એન્ડ ઇ. દ્વારા કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત બે શિષ્યવૃત્તિ યોજનાઓનો અમલ કરવામાં આવે છે, જેમાં (1) અનુસૂચિત જાતિઓ અને અન્યો માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના; અને (2) રાજ્ય સરકારો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના વહીવટ મારફતે અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના (પીએમએસ-એસસી).

 

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2024થી 31.10.2024 સુધી કુલ 41,32,000 લાભાર્થીઓને અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના હેઠળ રૂ. 4965.45 કરોડની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.
• વર્ષ 2024 થી 31.10.2024 સુધીમાં કુલ 18,72,000 લાભાર્થીઓને અનુસૂચિત જાતિના વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના હેઠળ રૂ. 437.8 કરોડની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

 

2. શિષ્યવૃત્તિઓ ફોર હાયર એજ્યુકેશન ફોર યંગ એચિવર્સ સ્કીમ (શ્રેયસ) - એસ.સી.

શ્રેયસ-એસસીમાં ચાર પેટા-યોજનાઓનો સમાવેશ થાય છે. અનુસૂચિત જાતિ અને અન્ય પછાત વર્ગો માટે નિઃશુલ્ક કોચિંગ યોજના, એસસી માટે ઉચ્ચ વર્ગનું શિક્ષણ, અનુસૂચિત જાતિ માટે રાષ્ટ્રીય વિદેશી શિષ્યવૃત્તિ યોજના વગેરે અને અનુસૂચિત જનજાતિઓ માટે રાષ્ટ્રીય ફેલોશિપ.

1. એસસી વિદ્યાર્થીઓ માટે ટોચના વર્ગની શિષ્યવૃત્તિ (ટીસીએસ)

આ યોજના હેઠળ, અનુસૂચિત જાતિના વિદ્યાર્થીઓને 12 મા ધોરણથી આગળ અભ્યાસ કરવા માટે શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવે છે. આ યોજના  દેશની 266 ટોચની કક્ષાની ટોચની સંસ્થાઓમાં અભ્યાસ કરતા પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓને ટેકો આપે  છે.સંસ્થાને ફાળવવામાં આવેલા સ્લોટમાંથી 30 ટકા સ્લોટ લાયકાત ધરાવતી એસસી વિદ્યાર્થિનીઓ માટે તેમના ઇન્ટર-સે મેરિટના આધારે અનામત રાખવામાં આવ્યા છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2024થી અત્યાર સુધીમાં અનુસૂચિત જાતિનાં કુલ 4563 લાભાર્થીઓને રૂ. 93.77 કરોડનાં મૂલ્યની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

2. એસસી અને ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે મફત કોચિંગ યોજના

આ યોજનાનો ઉદ્દેશ આર્થિક રીતે વંચિત અનુસૂચિત જાતિઓ (એસસી) અને અન્ય પછાત વર્ગો (ઓબીસી)ના ઉમેદવારોને સ્પર્ધાત્મક અને પ્રવેશ પરીક્ષાઓમાં ભાગ લેવામાં મદદ કરવા માટે સારી ગુણવત્તાનું કોચિંગ પ્રદાન કરવાનો છે. વર્ષ 2023-24થી આ યોજના કેન્દ્રીય નોડલ એજન્સી ડૉ. આંબેડકર ફાઉન્ડેશન (ડીએએફ) દ્વારા સંચાલિત કરવામાં આવી રહી છે, જે 19 પેનલમાં સામેલ કેન્દ્રીય વિશ્વવિદ્યાલયોમાં સ્થાપિત ડૉ. આંબેડકર સેન્ટર ફોર એક્સલન્સ (ડીએસીઈ) મારફતે સંચાલિત છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2024થી અત્યાર સુધીમાં એસસીનાં કુલ 1437 લાભાર્થીઓને રૂ. 13.71 કરોડનાં મૂલ્યની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

3. એસસી અને અન્ય ઉમેદવારો માટે નેશનલ ઓવરસીઝ સ્કોલરશીપ (એનઓએસ) યોજના

એનઓએસ હેઠળ, એસસી (115 સ્લોટ), ડિ-નોટિફાઇડ નોમેડિક અને સેમિ-વિચરતા જનજાતિઓ (6 સ્લોટ), જમીન વિહોણા કૃષિ મજૂરો (4 સ્લોટ્સ) અને પરંપરાગત કારીગરો કેટેગરીના ઓછી આવક ધરાવતા વિદ્યાર્થીઓને ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે, જેમ કે વિદેશમાં માસ્ટર ડિગ્રી અથવા પીએચડી કોર્સ. દરેક પસંદગી વર્ષ માટે 30 ટકા શિષ્યવૃત્તિ મહિલા ઉમેદવારો માટે રાખવામાં આવી છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2024થી અત્યાર સુધીમાં એસસીનાં કુલ 80 લાભાર્થીઓને રૂ. 56.29 કરોડનાં મૂલ્યની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

4. નેશનલ ફેલોશિપ ફોર એસસી સ્ટુડન્ટ્સ (એનએફએસસી)

આ યોજના હેઠળ, યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ્સ કમિશન (યુજીસી) દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત ભારતીય યુનિવર્સિટીઓ, સંસ્થાઓ અને કોલેજોમાં વિજ્ઞાન, હ્યુમેનિટીઝ અને સામાજિક વિજ્ઞાનમાં પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી તરફ દોરી જતા ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવતા એસસી વિદ્યાર્થીઓને ફેલોશિપ આપવામાં આવે છે. આ યોજના યુજીસીની નેશનલ એલિજિબિલિટી ટેસ્ટ - જુનિયર રિસર્ચ ફેલોશિપ (નેટ-જેઆરએફ) અથવા યુજીસી-કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ રિસર્ચ (યુજીસી-સીએસઆઇઆર) નેટ-જેઆરએફ જોઇન્ટ ટેસ્ટમાં ઉત્તીર્ણ થયેલા એસસી વિદ્યાર્થીઓ માટે દર વર્ષે 2000 નવા સ્લોટ (વિજ્ઞાન પ્રવાહ માટે 500 અને માનવતા અને સામાજિક વિજ્ઞાન માટે 1500) પૂરા પાડે છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2024થી અત્યાર સુધીમાં અનુસૂચિત જાતિનાં કુલ 4132 લાભાર્થીઓને રૂ. 197.61 કરોડનાં મૂલ્યની શિષ્યાવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

3. લક્ષિત વિસ્તારોમાં હાઈસ્કૂલોમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે નિવાસી શિક્ષણ માટેની યોજના (એસઆરએસટીએ)

વિભાગ ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ સંસ્થાઓ (એનજીઓ દ્વારા સંચાલિત) અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ પ્રદાન કરતી નિવાસી હાઇસ્કૂલોના પ્રયત્નો દ્વારા શિક્ષણની પહોંચ વધારવા માટે શ્રેષ્ઠાનો અમલ કરી રહ્યું છે; સામાજિક આર્થિક ઉત્થાન અને એસસીનો સર્વાંગી વિકાસ. આ યોજના બે મોડમાં લાગુ કરવામાં આવી રહી છે.

 પ્રથમ મોડમાં દર વર્ષે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં અનુસૂચિત જાતિનાં પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓની ચોક્કસ સંખ્યા (3000)ની પસંદગી રાષ્ટ્રીય પરીક્ષણ એજન્સી (એનટીએ) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલી શ્રેષ્ઠ પ્રવેશ પરીક્ષા ફોર શ્રેષ્ઠ શ્રેષ્ઠ ખાનગી રહેણાંક શાળાઓમાં રાષ્ટ્રીય પરીક્ષણ મારફતે કરવામાં આવે છે, જે નેશનલ ટેસ્ટિંગ એજન્સી (એનટીએ) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવે છે અને ધોરણ 9 અને 11માં સીબીએસઇ/સ્ટેટ બોર્ડ દ્વારા સંલગ્ન શ્રેષ્ઠ ખાનગી રહેણાંક શાળાઓમાં પ્રવેશ મેળવે છે.

 મોડ-2માં અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણ ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત શાળાઓ/છાત્રાલયનાં પ્રોજેક્ટો ચલાવવા માટે બિનસરકારી સંગઠનોને નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરવામાં આવે છે. આ યોજનામાં ત્રણ પ્રકારનાં પ્રોજેક્ટને આવરી લેવામાં આવ્યાં છે, જેમાં (1) નિવાસી શાળાઓ (2) બિન-નિવાસી શાળાઓ અને (3) પ્રાથમિક અને માધ્યમિક એમ બંને પ્રકારનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે છાત્રાલયો સામેલ છે.

આ યોજના હેઠળ શૈક્ષણિક  સત્ર 2024-25 માટે સીબીએસઈ/રાજ્ય બોર્ડ દ્વારા સંલગ્ન 142 ખાનગી રહેણાંક શાળાઓમાં પ્રવેશ માટે કુલ 2961 વિદ્યાર્થીઓની પસંદગી કરવામાં આવી છે અને વિભાગ દ્વારા રૂ. 64.00 કરોડની શાળા ફી ભરપાઈ કરવામાં આવે છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• એફ.વાય. 2024-25 દરમિયાન, 01.12.2024 સુધી, મોડ -1 હેઠળ 5269 વિદ્યાર્થીઓને રૂ. 64.00 લાખ અને મોડ -2 હેઠળ 248 વિદ્યાર્થીઓને રૂ. 10.16 લાખ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા છે.

*મોડ-માં 2023-24, 2022-23 અને 2021-2022 દરમિયાન 2942 વિદ્યાર્થીઓ પસંદગીમાંથી આગળ વધે છે.

4. પ્રધાનમંત્રી અનુસૂચિત જાતિ અભ્યુદય યોજના (પીએમ-જેએવાય)

પ્રધાનમંત્રી-અજય અંતર્ગત વિભાગે કૌશલ્ય વિકાસ મારફતે રોજગારીની વધારાની તકોનું સર્જન કરીને અનુસૂચિત જાતિનાં સમુદાયોની ગરીબીને ઘટાડવાનાં ઉદ્દેશ સાથે વર્ષ 2021-22માં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત ત્રણ યોજનાઓ – પ્રધાનમંત્રી આદર્શ ગ્રામ યોજના (પીએમએજીવાય), અનુસૂચિત જાતિ પેટાયોજના (એસસીએવાય)ને વિશેષ કેન્દ્રીય સહાયતા (એસસીએસપીને એસસીએસપીને) અને બાબુ જગજીવન રામ છત્રવાસ યોજના (બીજેઆરસીવાય)નું વિલિનીકરણ કર્યું હતું.  આવક પેદા કરતી યોજનાઓ અને અન્ય પહેલો; અને અનુસૂચિત જાતિનું પ્રભુત્વ ધરાવતાં ગામડાંઓમાં પર્યાપ્ત માળખાગત સુવિધાઓ અને જરૂરી સેવાઓ સુનિશ્ચિત કરીને સામાજિક-આર્થિક વિકાસ સૂચકાંકોમાં સુધારો કરવો. આ યોજના હવે નીચેના ત્રણ ઘટકો ધરાવે છે

• એસસી પ્રભુત્વ ધરાવતા ગામોનો વિકાસ 'આદર્શ ગ્રામ'માં કરવો
• અનુસૂચિત જનજાતિના સામાજિક-આર્થિક સુધારણા માટે જિલ્લા/રાજ્ય સ્તરના પ્રોજેક્ટ્સ માટે સહાયક અનુદાન
• ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં છાત્રાલયોનું નિર્માણ

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• 'આદર્શ ગ્રામ' ઘટક: તા.01-01-2024થી અત્યાર સુધીમાં કુલ 3802 ગ્રામ વિકાસ યોજનાઓ (વી.પી.ડી.) જનરેટ કરવામાં આવી છે અને 5051 ગામોને આદર્શ ગ્રામ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. કુલ રૂ. 402.14 કરોડનું ભંડોળ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને મુક્ત કરવામાં આવી છે.
• 'ગ્રાન્ટ્સ-ઇન-એઇડ' ઘટક: 01.01.2024 થી અત્યાર સુધીમાં કુલ 1655 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી અને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાં કુલ 3,05,842 લાભાર્થીઓને લાભ થશે. આ સમયગાળા દરમિયાન કુલ રૂ. 215.32 કરોડનું ભંડોળ હતું. રાજ્ય સરકારો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને મુક્ત કરવામાં આવી છે.
• 'છાત્રાલય'નો ઘટક: 01.01.2024થી રૂ. 26.31 કરોડ 19 ગર્લ્સ હોસ્ટેલ અને 19 બોયઝ હોસ્ટેલના નિર્માણ માટે બહાર પાડવામાં આવી છે.

5. નાગરિક અધિકાર સંરક્ષણ અધિનિયમ, 1955 અને અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ (અત્યાચાર નિવારણ) અધિનિયમ, 1989

ઉપરોક્ત કાયદાઓના અસરકારક અમલીકરણ માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને સ્વીકાર્ય કેન્દ્રીય સહાયતા પ્રદાન કરવા માટે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના, મુખ્યત્વે નીચેની બાબતો માટે:

• એસસી અને એસટી પ્રોટેક્શન સેલ તથા સ્પેશિયલ પોલીસ સ્ટેશનની કામગીરી અને તેને મજબૂત બનાવવી;
• ન્યાયિક મશીનરીને મજબૂત કરવી અને તેનો અમલ કરવો;
• અત્યાચારનો ભોગ બનેલા/આશ્રિતોની રાહત અને પુનર્વસન;
• આંતર-જ્ઞાતિના લગ્નો માટે પ્રોત્સાહન, જેમાં પતિ-પત્નીમાંથી કોઈ એક અનુસૂચિત જાતિનો સભ્ય હોય;
• જાગૃતિ પેદા કરવી/પ્રચાર કરવો.

યોજના/કાયદા હેઠળ સિદ્ધિ

• 01.01.2024 થી 09.12.2024 સુધી માંગ આધારિત યોજના હેઠળ જાહેર કરવામાં આવેલી કેન્દ્રીય સહાય, રૂ. 512.83 કરોડ છે.

• ડીઓએસજેઇએ આ વિભાગના કાયદાઓ, નિયમો અને યોજનાઓમાં જાગૃતિ લાવવા માટે રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ (નાલસા) સાથે એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, જે પીસીઆર એક્ટ, 1955, એસસી / એસટી (પીઓએ) એક્ટ, 1989 અને આ કાયદાઓના અમલીકરણ માટે કેન્દ્ર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજનાની જોગવાઈઓની જાગૃતિ માટે છે.

6. રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિ નાણાં અને વિકાસ નિગમ (એનએસએફડીસી)

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• સ્વરોજગાર લોન યોજનાઃ 12,240 લાભાર્થીઓને રૂ. 165.79 કરોડનું સંપૂર્ણ વિતરણ.
• નેશનલ ફેલોશિપ સ્કીમ ફોર શિડ્યુલ કાસ્ટ (એનએફએસસી): 3,698 ઉમેદવારોને રૂ. 104.24 કરોડ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે.
• ક્લસ્ટર ડેવલપમેન્ટ: એનએસએફડીસી દ્વારા બેઝલાઈન સર્વેમાં 676 એસસી વણકરોની ઓળખ કરવામાં આવી હતી, જે ગામ: નયાપુરા, જુગ્યાનાપુરા, બસિયાપુર અને પ્રાણપુર, બ્લોક: ચંદેરી, ડિસ્ટ.: અશોક નગર, મધ્યપ્રદેશ ખાતે ચંદેરી સાડીઓ બનાવવાનું કામ કરે છે. સર્વેના પરિણામો/નિષ્કર્ષો અનુસાર, પિટ લૂમ્સની જગ્યાએ 300 વણકરોને બેંગલુરુ જેક્વાર્ડ અને ફ્રેમ લૂમ પ્રદાન કરવાની દરખાસ્ત છે. આ દરખાસ્ત એનએચડીપી યોજના હેઠળ ઓ/ઓ ડીસી (હેન્ડલૂમ્સ)ને સુપરત કરવામાં આવી છે, જેમાં 76 વણકરોને વીજળી પડવાના એકમ સહિત રૂ. 1.98 કરોડ મંજૂર કરવાની વિનંતી કરવામાં આવી છે. ડીસી (હેન્ડલૂમ)એ 14.06.2024ના રોજ આ પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપી હતી, આ અંગે રાજ્ય કક્ષાની પ્રોજેક્ટ કમિટી (એસએલપીસી)ની બેઠક 30.07.2024ના રોજ મધ્ય પ્રદેશ હેન્ડલૂમ ડિરેક્ટોરેટ, હેડ ઓફિસ, ભોપાલ ખાતે યોજાઈ હતી અને ડિઝાઇનર અને સીડીઈ માટેની જાહેરાત 14.10.2024ના રોજ મધ્ય પ્રદેશના સ્થાનિક અખબારમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી.

7. રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિ આયોગ (એનસીએસસી)

• ઇ-ફરિયાદ વ્યવસ્થાપન પોર્ટલ (ઇ-જીએમપી): ડિજિટલ ઇન્ડિયા પ્રોગ્રામના ભાગરૂપે એનસીએસસી દ્વારા 24x7 ફરિયાદ નિવારણ પ્લેટફોર્મ, જેમાં ફરિયાદો પર વાસ્તવિક સમયે નજર રાખવામાં આવી રહી છે. તેની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં 38,000 થી વધુ ફરિયાદો નોંધવામાં આવી છે. નાણાકીય વર્ષ 2024-2025 (નવેમ્બર 2024 સુધી) દરમિયાન, એનસીએસસીને  ઇજીએમપી પ્લેટફોર્મ દ્વારા 15,137 ફરિયાદો મળી  હતી. આ જ સમયગાળામાં, 12,394 નોટિસો ફટકારવામાં આવી હતી, અને  બાહ્ય સત્તાવાળાઓ પાસેથી 6,559 જવાબો ઓનલાઇન પ્રાપ્ત થયા હતા, જેમાં પોર્ટલની અસરકારકતા અને વ્યાપકપણે અપનાવવામાં આવ્યા હતા.
• વર્ષ 2024-25 દરમિયાન, કમિશને જાહેર ક્ષેત્રના એકમો / જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો જેમ કે બેંક ઓફ બરોડા, બેંક ઓફ ઇન્ડિયા, નાબાર્ડ, ઓરિએન્ટલ ઇન્સ્યુરન્સ કંપની લિમિટેડ, યુનિયન બેંક ઓફ ઇન્ડિયાની સમીક્ષા હાથ ધરી હતી, જેથી અનામત નીતિના અમલીકરણનું મૂલ્યાંકન કરી શકાય અને એસસી કલ્યાણ માટે વિવિધ યોજનાઓના અમલીકરણનું મૂલ્યાંકન કરી શકાય.
•  26 નવેમ્બર, 2024ના રોજ રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જનજાતિ આયોગ (એનસીએસટી), રાષ્ટ્રીય પછાત વર્ગો માટેના કમિશન (એનસીબીસી), રાષ્ટ્રીય સફાઈ કર્મચારી આયોગ (એનસીએસકે) અને રાષ્ટ્રીય લઘુમતી પંચ (એનસીએમ) સાથે 26મી નવેમ્બર, 2024 ના રોજ બંધારણ દિવસ ના પ્રસંગે સંવાદ કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ કમિશનની કામગીરી સાથે સંબંધિત સામાન્ય મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવાનો અને તેમને સોંપવામાં આવેલા આદેશને અસરકારક રીતે પૂર્ણ કરવાનો હતો. 

8. વેન્ચર કેપિટલ ફંડ ફોર શિડ્યુલ્ડ કાસ્ટ (વીસીએફ-એસસી)

કેન્દ્રીય અંદાજપત્ર 2014-15માં અનુસૂચિત જાતિઓ (એસસી)માં ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વીસીએફની સ્થાપનાની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી, જેમાં અનુસૂચિત જાતિનાં ઉદ્યોગસાહસિકોને રાહત દરે ધિરાણ પ્રદાન કરવામાં આવ્યું હતું. આઈએફસીઆઈ આ ભંડોળનું સંચાલન કરે છે, જે 16.01.2015ના રોજ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં કુલ રૂ. 750 કરોડના ભંડોળનો સમાવેશ થાય છે. સહાયનો દર રૂ. 10 લાખથી ₹15 કરોડ સુધીનો હોય છે, જેમાં દર મહિને 4% (મહિલાઓ અને દિવ્યાંગ એસસી ઉદ્યોગસાહસિકો માટે 3.75%) ના રાહત દરે હોય છે.

પ્રતિબંધો અને વિતરણો (15.11.2024 સુધી):

• પ્રતિબંધો: 140 કંપનીઓને ₹543.69 કરોડ.
• ડિસ્બર્સમેન્ટ્સ: 115 કંપનીઓને ₹393.61 કરોડ.

આંબેડકર સોશિયલ ઇનોવેશન એન્ડ ઇન્ક્યુબેશન મિશન (એએસઆઇઆઇએમ): વીસીએફ-એસસી હેઠળ 30.09.2020ના રોજ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું, એએસઆઇઆઇએમ એસસી વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધકો અને ટેકનોલોજી બિઝનેસ ઇન્ક્યુબેટર્સ અને અટલ ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટર્સ સાથે કામ કરતા લોકોમાં નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ યોજના વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની 'સ્ટેન્ડ અપ ઇન્ડિયા' પહેલ સાથે સુસંગત છે. યુવા લાભાર્થીઓને ₹30 લાખ સુધીની ફંડ સહાય આપવામાં આવે છે.

પ્રતિબંધો અને વિતરણો (15.11.2024 સુધી):

1. • • પ્રતિબંધો: 94 કંપનીઓને ₹27.91 કરોડ.
     • વિતરણ: 75 કંપનીઓને ₹9.67 કરોડ.
2. પછાત વર્ગોના કલ્યાણ માટેની પહેલ

પીએમ-યાસસ્વી અને શ્રેયસ અન્ય પછાત વર્ગ (ઓબીસી), આર્થિક રીતે પછાત વર્ગ (ઇબીસી) અને ડી-નોટિફાઇડ ટ્રાઇબ્સ (ડીએનટી) વિદ્યાર્થીઓનાં કલ્યાણ માટે બે મુખ્ય યોજનાઓ છે તથા ડીએનટી માટે એક યોજના છે.

કેન્દ્રીય સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રીની અધ્યક્ષતામાં મણિપુરમાં 2 છાત્રાલયો (ઓબીસી છોકરાઓ અને કન્યાઓ માટે 100-બેઠકો) ના નિર્માણ માટેના સ્થાપના સમારોહ અને 28.02.2024ના રોજ દેશભરના અન્ય રાજ્યોમાં 746 બેઠકો સાથે 6 છાત્રાલયોનું ઉદઘાટન કર્યું હતું.

1. પીએમ-યાસસ્વી અને શ્રેયસ હેઠળ સિદ્ધિ

•  ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રી-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ  01.01.2024 થી 09.12.2024 સુધીમાં રૂ. 21,857 લાખ અને 2023-24 માટે લાભાર્થીઓની સંખ્યા 26.03 લાખ છે અને 2024-25 માટે લાભાર્થીઓને આગામી વર્ષના પ્રસ્તાવ સાથે રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા જાણ કરવામાં આવશે.
•  ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટે પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ રૂ. 01.01.2024 થી 09.12.2024 સુધીમાં રૂ. 99,287 લાખ અને 2023-24 માટે લાભાર્થીઓની સંખ્યા 32.73 લાખ છે અને 2024-25 માટે લાભાર્થીઓને આગામી વર્ષના પ્રસ્તાવ સાથે રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા જાણ કરવામાં આવશે.
•  ઓબીસી છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે છાત્રાલયોના નિર્માણ અંતર્ગત 01.01.2024 થી 09.12.2024 સુધી 400 બેઠકો માટે  859 લાખ રૂપિયા  રીલિઝ કરવામાં આવ્યા  છે.
•  ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટેની શાળાઓમાં ઉચ્ચ સ્તરીય શિક્ષણની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના હેઠળ  વર્ષ 2023-24 દરમિયાન રૂ. 661 લાખ આપવામાં આવ્યા છે, જેનો લાભ 3177 વિદ્યાર્થીઓને મળશે.
•  ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટે કોલેજમાં ઉચ્ચ સ્તરીય શિક્ષણની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના હેઠળ 2023-24 દરમિયાન રૂ. 12,405 લાખ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે, જેનો લાભ 5781 વિદ્યાર્થીઓને મળશે.
•  ડો.આંબેડકર યોજના ઓફ ઇન્ટરેસ્ટ સબસિડી ફોર ઓવરસીઝ સ્ટડીઝ ફોર ઓવરસીઝ સ્ટડીઝ ફોર ઓબીસી/ઇબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે  વર્ષ 2023-24માં 2752  વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 3,748 લાખ આપવામાં આવ્યા છે.
• ઓબીસી  વિદ્યાર્થીઓ માટે રાષ્ટ્રીય ફેલોશિપ હેઠળ  2009  લાભાર્થીઓ માટે (ડિસેમ્બર 2024 સુધી) 9,302 લાખ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા છે.

 

2. નેશનલ બેકવર્ડ ક્લાસીસ ફાઇનાન્સ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એન.બી.સી.એફ.ડી.સી.)

• ધિરાણ યોજનાઓ: કોર્પોરેશને તેની યોજનાઓને બે કેટેગરીમાં તર્કસંગત બનાવી છે - વ્યક્તિગત લોન અને ગ્રુપ લોન - ચાલુ નાણાકીય વર્ષથી સ્પષ્ટ સંદેશાવ્યવહારને સરળ બનાવવા માટે. કોર્પોરેશને  જાન્યુઆરીથી નવેમ્બર, 2024 સુધીમાં 63,014 લાભાર્થીઓને સહાય કરવા માટે રૂ. 455.77 કરોડ બહાર પાડ્યા છે. એનબીબીએફડીસીએ શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં 32.69 લાખથી વધારે લાભાર્થીઓને સહાય કરવા માટે રૂ. 7,408.75 કરોડ રીલિઝ કર્યા છે.
• પીએમ-સુરજ પોર્ટલઃ  પ્રધાનમંત્રી દ્વારા 13.03.2024ના રોજ શરૂ કરવામાં આવેલ પીએમ-સુરજ પોર્ટલ (https://pmsuraj.dosje.gov.in/)નો ઉદ્દેશ સિંગલ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ હેઠળ આર્થિક સશક્તીકરણની પહેલોને મજબૂત અને સુવ્યવસ્થિત કરવાનો છે. તે વિવિધ લોન યોજનાઓને સંકલિત કરે છે, જે તેને આર્થિક ઉત્થાન માટે એક વ્યાપક ઉકેલ બનાવે છે. પારદર્શકતા લાવવા અને અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં લક્ષિત જૂથો સુધી તેની પહોંચ વધારવા માટે કોમન સર્વિસ સેન્ટર્સ (સીએસસી) સાથે જોડાણની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે.
• માર્કેટિંગ જોડાણો:

1. શિલ્પ સમાગમ મેળો, દિલ્હી હાટ, ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડ ફેર અને સૂરજકુંડ ઇન્ટરનેશનલ ક્રાફ્ટ્સ મેલા જેવા દેશના અગ્રણી મેળાઓમાં તેમજ પોતપોતાના રાજ્યોમાં આયોજિત પ્રદર્શનો/મેળાઓમાં સહભાગી થવાની તકો પૂરી પાડીને કોર્પોરેશન લક્ષિત જૂથના કારીગરો માટે માર્કેટિંગ સહાયને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે. જાન્યુઆરી-નવેમ્બર, 2024 દરમિયાન, એનબીબીએફડીસીએ નીચેનાં પ્રદર્શનો/મેળાઓનાં આયોજન/પ્રદર્શનોનું આયોજન કર્યું હતું/તેમાં ભાગ લીધો હતોઃ

2. પરંપરાગત કારીગરોના ઉત્થાન આજીવિકા પ્રમોશન પ્રોગ્રામ (ટીયુલિપ): કેન્દ્રીય એસજેએન્ડઇ મંત્રીએ 05.11.2024ના રોજ ટ્યૂલિપ બ્રાન્ડનો શુભારંભ કર્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ ગ્રાહકો સાથે વ્યાપક જોડાણને સુલભ બનાવવા, કારીગરોની આવકની સંભવિતતા અને બજારની દૃશ્યતામાં વધારો કરવા માટે અમારા કારીગરોનાં ઉત્પાદનોનાં માર્કેટિંગ અને પ્રોત્સાહનનો છે. ટીયુલિપ હેઠળ આયોજિત પ્રવૃત્તિઓમાં માર્કેટપ્લેસ ઓન-બોર્ડિંગ જેવી કે એમેઝોન, ફિલપકાર્ટ, મીશો અને જિયોમાર્ટ, કાર્યક્ષમ ઇન્વેન્ટરી મેનેજમેન્ટ અને ડિલિવરી માટે લોજિસ્ટિક્સ પ્રોવાઈડ (ડિલિવરી, એક્સપ્રેસ બીઝ, ઇકોમ એક્સપ્રેસ) સાથે જોડાણ દ્વારા વેરહાઉસિંગ અને પરિપૂર્ણતા, આંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રાહકો, પેમેન્ટ અને શિપિંગ સોલ્યુશન્સ, વેબસાઇટ લોકલાઇઝેશન, વેબસાઇટ ડેવલપમેન્ટ વગેરેને લક્ષ્ય બનાવવા માટે એમેઝોન ગ્લોબલ, ઇબે અને ઇટીસી પર ઇન્ટરનેશનલ માર્કેટપ્લેસ ઓન-બોર્ડિંગનો સમાવેશ થાય છે. સ્થાનિક બજારોમાં ટીયુલિપ ઉત્પાદનોનું પ્રક્ષેપણ જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં પૂર્ણ થઈ જશે. વધુ યોજનાની વિગતો વેબસાઇટ https://pmsuraj.dosje.gov.in/ દ્વારા એક્સેસ કરી શકાય છે.

• ઓબીસી માટે રાષ્ટ્રીય ફેલોશિપ (એનએફઓબીસી): આ યોજનાનો ઉદ્દેશ ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓને ગુણવત્તાયુક્ત ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવામાં નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવાનો છે, જે યુનિવર્સિટી, સંશોધન સંસ્થાઓ અને વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓમાં એમ.ફિલ. અને પીએચ.ડી. જેવી ડિગ્રીઓ તરફ દોરી જાય છે. અહીં દર વર્ષે 1000 સ્લોટ, હ્યુમેનિટીઝ/સોશિયલ સાયન્સ માટે 750 અને સાયન્સ માટે 250 અને કુલ બેઠકોમાંથી 5 ટકા બેઠકો પીડબ્લ્યુડીના ઉમેદવારો માટે અનામત રાખવામાં આવે છે. જેઆરએફનાં સ્તર માટે ફેલોશિપનો સંશોધિત દર દર મહિને રૂ. 37,000/- છે અને એસઆરએફ સ્તર માટે તે દર મહિને રૂ. 42,000/- છે, આ ઉપરાંત એચઆરએ અને આકસ્મિક રકમ 01.01.2023થી લાગુ પડશે. એનબીબીએફડીસીને અત્યાર સુધીમાં રૂ.93.21 કરોડનું ભંડોળ મળ્યું છે. એમઓએસજેઇ તરફથી તેનો ઉપયોગ 2288 વિદ્વાનોને ફેલોશિપના વિતરણ માટે કરવામાં આવ્યો છે.
• કૌશલ્ય વિકાસની પહેલ:  રાજ્યમંત્રીએ વર્ષ 2020-21થી પ્રધાનમંત્રી દક્ષતા ઔર કુશાલતા સંપન્ન હિતગ્રહી (પીએમ-દક્ષ) યોજનાનો શુભારંભ કર્યો હતો અને એનબીસીબીડીસી વર્ષ 2020-21થી આ યોજના હેઠળ કૌશલ્ય તાલીમ કાર્યક્રમો અમલમાં મૂકી રહી છે, જે ઓબીસીની વાર્ષિક પારિવારિક આવક રૂ. 3 લાખથી ઓછી છે, ઇબીસીની વાર્ષિક પારિવારિક આવક રૂ. 1 લાખથી ઓછી છે અને ડીએનટી છે. કોર્પોરેશને  વર્ષ 2014-15થી વર્ષ 2023-24 સુધી કૌશલ્ય વિકાસ તાલીમ અને પીએમ-ડાકશ યોજના હેઠળ 2,08,903 તાલીમાર્થીઓ માટે રૂ. 366.31 કરોડની ફાળવણી કરી છે.
• સોશિયલ સ્ટોક એક્સચેંજ પર રજિસ્ટ્રેશન: કોર્પોરેશને તાજેતરમાં નેશનલ સ્ટોક એક્સચેંજ - સોશિયલ સ્ટોક એક્સચેંજ (એનએસઈ-એસએસઈ) તેમજ બોમ્બે સ્ટોક એક્સચેંજ - સોશિયલ સ્ટોક એક્સચેંજ (બીએસઈ-એસએસઈ) પર  વિસ્તૃત દાન સ્ત્રોતો દ્વારા સામુદાયિક પરિવર્તનને વધારવા માટે નોંધણી કરાવી છે. કોર્પોરેશન ફંડ-રેઇઝિંગ ડોક્યુમેન્ટ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયામાં છે અને તેને એક્સચેન્જ પર પ્રોજેક્ટના લિસ્ટિંગની સાથે અપલોડ કરવામાં આવશે. આ સોશિયલ ઇમ્પેક્ટ ફંડ્સમાં વ્યક્તિગત પરોપકારી, જૂથ દાતાઓ જેવા કે પરિવારો અને વિશ્વભરના કોર્પોરેટ્સ દ્વારા ફાળો આપી શકાય છે.

3. વેન્ચર કેપિટલ ફંડ ફોર બેકવર્ડ ક્લાસિસ (વીસીએફ-બીસી)

01.10.2019નાં રોજ શરૂ થયેલી આ યોજના પછાત વર્ગો (બીસી)માં ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વીસીએફ-એસસીનું પ્રતિબિંબ છે. કુલ ભંડોળ ₹176.74 કરોડ છે, અને સહાય ₹20 લાખથી ₹15 કરોડ સુધીની છે, જેમાં 6% વ્યાજ દર છે.

પ્રતિબંધો અને વિતરણો (15.11.2024 સુધી):

• • • મંજૂરીઓ : 22 કંપનીઓને રૂ. 112.35 કરોડ.
    • વિતરણ: 16 કંપનીઓને રૂ. 49.44 કરોડ.
    • વીસીએફ-એસસી અને વીસીએફ-બીસી યોજનાઓનાં પરિણામઃ 4500 સીધી રોજગારીનું સર્જન કરતી  256 કંપનીઓને રૂ. 683.95 કરોડની રકમ મંજૂર કરવામાં આવી છે.
    • સંપત્તિની રચના: રૂ. 778 કરોડ

વિશ્વાસ: વિશ્વાસ યોજના હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા એસસી, ઓબીસી અને સફાઇ કર્મચારીઓ (મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ અને વેસ્ટ પિકર્સ સહિત) માટે આજીવિકા પ્રવૃત્તિઓને ટેકો આપવા માટે વિભાગની પહેલ છે, જેમાં આવક પેદા કરતી લોન પર વ્યાજમાં 5 ટકાની સહાય આપવામાં આવી છે. સરકારી બેંકો, આરઆરબી, ખાનગી બેંકો, નાની ફાઇનાન્સ બેંકો અને સમાન સંસ્થાઓમાં પ્રમાણભૂત ખાતાઓ ધરાવતા વ્યક્તિગત અને એસએચજી લોનધારકો (ઓછામાં ઓછા 70 ટકા લક્ષિત જૂથના સભ્યો સાથે) આ લાભ માટે પાત્ર છે. ધિરાણ આપતી સંસ્થાઓના તમામ સબવેન્શન દાવાઓની પ્રક્રિયા પીએમ સુરજ પોર્ટલ દ્વારા કરવામાં આવે છે. તેમાં વીઆઇએસવીએએસ ઉપરાંત કોર્પોરેશનોની ધિરાણ યોજનાઓ અને વેન્ચર કેપિટલ ફંડનો પણ સમાવેશ થાય છે.

આ યોજનાનો અમલ ત્રણ નિગમો દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે, જેમાં રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિ નાણાં અને વિકાસ નિગમ (એનએસએફડીસી), નેશનલ બેકવર્ડ ક્લાસીસ ફાઇનાન્સ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એનબીસીબીડીસી) અને નેશનલ સફાઇ કર્મચારી ફાઇનાન્સ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એનએસકેએફડીસી) સામેલ છે.

અમલીકરણ:

• વિશ્વાસ 2024-25થી 2025-26 સુધી ચાલશે, જેમાં સિડબીનાં મુદ્રા, એનઆરએલએમ અને પ્રયાસ જેવા વર્તમાન કાર્યક્રમો સાથે એકરૂપતાનો ઉપયોગ થશે.
• એનએસએફડીસીએ તેના બેંકિંગ ચેનલ પાર્ટનર્સ મારફતે વીઆઇએસવીએએસની ઇન્ટરેસ્ટ સબવેન્શન સ્કીમનો અમલ શરૂ કર્યો છે.
• ચાલુ વર્ષ માટે એનએસએફડીસીનું લક્ષ્યાંક અનુસૂચિત જાતિનાં 3.13 લાખ લાભાર્થીઓને આવરી લેવાનું છે, જેની સામે કોર્પોરેશનને વિશ્વાસ પોર્ટલમાં 1.67 લાખ લાભાર્થીઓનાં દાવા મળ્યાં છે.
• આ યોજના હેઠળ 7.36 લાખ ઓબીસી લાભાર્થીઓને આવરી લેવામાં આવશે, જેમાંથી 6.41 લાખ લાભાર્થીઓની આ યોજનામાં નોંધણી થઈ ચૂકી છે અને ટૂંક સમયમાં જ તેમને સબવેન્શન લાભો મળવાનું શરૂ થશે.
• એનએસકેએફડીસીએ સમગ્ર ભારતમાં આ યોજનાનાં અમલીકરણને સુલભ બનાવવા માટે 44 સરકારી બેંકો (પીએસબી) અને પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકો (આરઆરબી) સાથે સમજૂતી કરાર (એમઓએ) અને પરિશિષ્ટો પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.

અંદાજપત્ર અને લાભાર્થીઓ:  વર્ષ 2024-25 અને 2025-26 માટે કુલ રૂ. 251 કરોડનું બજેટ ફાળવવામાં આવ્યું છે, જેમાં 15 લાખ લાભાર્થીઓનો લક્ષ્યાંક છે.

3. ડીએનટીનું આર્થિક સશક્તીકરણ
4. ડિ-નોટિફાઇડ, વિચરતા અને અર્ધ વિચરતા સમુદાયો (ડીડબલ્યુબીડીએનસી) માટે વિકાસ અને કલ્યાણ બોર્ડની રચના

ડીડબલ્યુબીડીએનસીની રચના 21 ફેબ્રુઆરી, 2019નાં રોજ ગેઝેટ નોટિફિકેશન મારફતે કરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ હાલનાં કાર્યક્રમો અને અધિકારો સુધી પહોંચવામાં રહેલી ખામીઓને ઓળખી કાઢ્યા પછી ડીએનટી સમુદાયો માટે જરૂરી કલ્યાણ અને વિકાસ કાર્યક્રમોની રચના, અમલ, સમીક્ષા કરવા સહિતનાં છે.

ડીએનટી (સીડ)ની આર્થિક સશક્તીકરણ માટેની યોજનાઃ

ડીડબલ્યુબીડીએનસી 16.02.2022નાં રોજ શરૂ થયેલી ડીએનટી (સીડ)નાં આર્થિક સશક્તીકરણ માટેની યોજના (સીડ) યોજના નામની યોજના અમલમાં મૂકી રહી છે. આ યોજનાના ચાર ઘટકો છે:

• ડીએનટી ઉમેદવારોને સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓમાં ભાગ લેવા માટે સક્ષમ બનાવવા માટે સારી ગુણવત્તાનું કોચિંગ પ્રદાન કરવું.
• ડીએનટી સમુદાયોને આરોગ્ય વીમો પૂરો પાડવો.
• ડીએનટી/એનટી/એસએનટી સમુદાયોની સંસ્થાઓના નાના ક્લસ્ટરોનું નિર્માણ કરવા અને તેને મજબૂત કરવા સામુદાયિક સ્તરે આજીવિકાની પહેલને સરળ બનાવવી.
• ડીએનટી સમુદાયોના સભ્યોને મકાનો બાંધવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવી.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

1. આજીવિકા ઘટક:

• સીડ (સીડ) હેઠળ આજીવિકાની પ્રવૃત્તિઓ ઊભી કરવા અને તેને પ્રોત્સાહન આપવા માટે 8 રાજ્યો – મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, હરિયાણા, આંધ્રપ્રદેશ, રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ અને તમિલનાડુમાં કુલ 3500 સ્વસહાય જૂથો (એસએચજી)ની યોજના બનાવવામાં આવી છે. આયોજિત એસએચજીમાંથી પાંચ રાજ્યોમાં 1368 એસએચજીની રચના કરવામાં આવી છે, જે 13,884 લાભાર્થીઓને લાભ આપે છે.
• આ પ્રોજેક્ટ આંધ્રપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યોમાં 300 એસએચજી પર 600 એસએચજી માટે મંજૂર કરવામાં આવ્યો છે અને માર્ચ, 2024માં ડીએનટી બોર્ડ દ્વારા એડવાન્સ સ્વરૂપે રૂ. 600 લાખની રકમ રીલિઝ કરવામાં આવી હતી.
• આ પરિયોજનાનો અમલ રાજ્યદીઠ 6 જિલ્લાઓમાં 12 જિલ્લાઓમાં થઈ રહ્યો છે. આ મંજૂરીની સામે, આજની તારીખે 498 એસએચજીની રચના કરવામાં આવી છે, 5820 લાભાર્થીઓ અને રૂ. 16.68 લાખની રકમ એનએસએફડીસીના અમલીકરણ ભાગીદારોને આપવામાં આવી છે.
• એનબીસીએફડીસીએ ગુજરાતમાં  (612), હરિયાણા (232) અને રાજસ્થાનમાં (71) 915 એસએચજીની રચના કરી છે. ઉપરાંત, મધ્યપ્રદેશમાં એસએચજીની રચનાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે.

2. શિક્ષણ ઘટક (મફત કોચિંગ):

• તેનો અમલ કરતી બે કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ અને ૫૫ પાત્ર ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓને લાભ મળી રહ્યો છે. તે પરીક્ષાઓના કોચિંગ માટે વિદ્યાર્થીઓને શોર્ટલિસ્ટ કરવા માટે એક અનુભવી એજન્સીને રોકવામાં આવી છે, જેના માટે ક્વોલિફાઇંગ કન્ડિશન ૧૨ મા ધોરણ પાસ છે. અત્યાર સુધીમાં, એજન્સીએ આ પ્રોગ્રામમાં લગભગ 350 લાયક ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓને શોર્ટલિસ્ટ કર્યા  છે.

3. આરોગ્ય વીમા ઘટક:

•  પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે મંત્રાલયે ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર એમ બે રાજ્યોમાં 50,000 આયુષ્માન કાર્ડની સુવિધા માટે મંજૂરી આપી છે. અત્યાર સુધી આ પ્રાયોગિક પ્રોજેક્ટમાં  ડીએનટીનાં લાયકાત ધરાવતાં લાભાર્થીઓને 9,005 આયુષ્માન કાર્ડ (ગુજરાતમાં 8000 અને મહારાષ્ટ્રમાં 1005)ની સુવિધા આપવામાં આવી છે. એનબીબીએફડીસી એ ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્યોમાં પ્રત્યેકને 25,000 આયુષ્માન કાર્ડ (25,000) ઇશ્યૂ કરીને સીડ સ્કીમના સ્વાસ્થ્ય ઘટકનો અમલ પણ કરી રહી છે.

4. આવાસ ઘટક:

• ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયને તેમની સંશોધિત પીએમએવાય યોજનામાં ડીએનટી સમુદાયોને સામેલ કરવા વિનંતી કરવામાં આવી છે. આ સંબંધમાં, ડીએનટીની નોંધપાત્ર વસતિ ધરાવતાં ઘણાં રાજ્યોને લક્ષિત લાભો લેવા માટે લાયક ડીએનટી વ્યક્તિઓની તેમની યાદી શેર કરવા વિનંતી કરવામાં આવી છે.

4. સફાઈ કર્મચારીઓના કલ્યાણ માટેની પહેલ

1. મિકેનાઇઝ્ડ સેનિટેશન ઇકોસિસ્ટમ માટે નેશનલ એક્શન (નમસ્તે)

કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે, જેનો અમલ નાણાકીય વર્ષ 2023-24થી એમ/ઓ એસજેએન્ડઇ અને એમઓએચયુએનાં સંયુક્ત પહેલ સ્વરૂપે થશે. આ યોજનામાં ટકાઉ આજીવિકા પ્રદાન કરીને શહેરી ભારતમાં સફાઇ કામદારોની સલામતી અને ગૌરવની કલ્પના કરવામાં આવી છે. અગાઉની સ્વરોજગારી યોજના ફોર રિહેબિલિટેશન ફોર રિહેબિલિટેશન ઓફ મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ (એસઆરએમએસ)ના ઘટકોને વર્ષ 2023-24થી નમસ્તે યોજનામાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે. આ ઉપરાંત નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં નમસ્તે અંતર્ગત કચરો વીણનારાઓને એક લક્ષ્ય જૂથ તરીકે ઉમેરવામાં આવ્યા છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્ક વર્કર્સ (એસએસડબ્લ્યુ)

1. 2 રાજ્યોએ ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં નમસ્તેના અમલીકરણ માટે એસએસડબલ્યુની રૂપરેખા તૈયાર કરવાનું શરૂ કર્યું છે (36માંથી 32 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ પ્રોફાઇલિંગ શરૂ કર્યું છે).
2. 21,172 ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્ક કામદારો (એસએસડબ્લ્યુ)ને પ્રોફાઇલ કરવામાં આવ્યા છે.
3. એસએસડબલ્યુને 13,203 પીપીઇ કિટ, ઇમરજન્સી રિસ્પોન્સ યુનિટ્સ માટે 43 સેફ્ટી ડિવાઇસ કિટ કેન્દ્રીય ખરીદી મારફતે સપ્લાય કરવામાં આવી છે.
4.  આ નાણાકીય વર્ષમાં મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન/મ્યુનિસિપાલિટી/નગર પાલિકા અને આ પ્રકારની અન્ય સંસ્થાઓમાં ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્કની જોખમી સફાઇ અટકાવવા પર 337 વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્કની સફાઇ કામદારોને કામે લગાડવામાં આવી છે.

• નમસ્તેના મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ (એસઆરએમએસ) ઘટકના પુનર્વસન માટે સ્વ-રોજગાર યોજના: મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સની ઓળખ માટે વર્ષ 2013 અને 2018 માં મેસર્સ એસજે એન્ડ ઇ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા બે સર્વેક્ષણો દરમિયાન, 58,098 મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સની ઓળખ કરવામાં આવી છે. નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટેની યોજના હેઠળની ઉપલબ્ધિઓ નીચે મુજબ છેઃ

1.  35 લાભાર્થીઓ માટે પ્રદાન કરવામાં આવેલી સ્વરોજગારી યોજનાઓ માટે રૂ. 5.00 લાખ સુધીની મૂડી સબસિડી.
2. 90 સફાઇ કામદારો/આશ્રિતોએ સ્વચ્છતા સંબંધિત પ્રોજેક્ટ્સ માટે મૂડી સબસિડી પૂરી પાડી હતી.

• નવી પહેલઃ નમસ્તે યોજના હેઠળ સુએટર સેપ્ટિક ટેન્ક કામદારોની સાથે કચરો વીણનારાઓને વધારાના લક્ષિત જૂથ તરીકે સામેલ કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં નીચે મુજબના મુખ્ય હસ્તક્ષેપો સામેલ કરવામાં આવ્યા છેઃ

1. વર્ષ 2024-25 અને 2025-26 દરમિયાન 2,50,000 કચરો ઉપાડનારાઓની પ્રોફાઇલિંગ.
2. વ્યાવસાયિક જોખમો અને સલામત સંચાલન પર વ્યાવસાયિક સલામતી તાલીમ.
3.  કચરો વીણનારાઓને પીપીઈ કિટની જોગવાઈ.
4. આયુષ્માન ભારત – પીએમજેએવાય અંતર્ગત સ્વાસ્થ્ય વીમા  કવચ
5.  કચરો વીણનારાઓને ડ્રાય વેસ્ટ કલેક્શન સેન્ટર્સ (ડીડબલ્યુસીસી) માટે વેસ્ટ કલેક્શન વ્હિકલ્સ માટે રૂ. 5.00 લાખ સુધીની મૂડી સબસિડી.
6. આઈઈસી કેમ્પેઈન વગેરે.

2. રાષ્ટ્રીય સફાઈ કર્મચારી ફાઈનાન્સ એન્ડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એનએસકેએફડીસી)

01.01.2024 – 05.12.2024 દરમિયાન એનએસકેએફડીસીએ 40,942 લાભાર્થીઓને આવરી લેવા માટે રૂ. 242.66 કરોડની કન્સેશનલ લોન મંજૂર કરી છે અને બહાર પાડી છે. આમાંથી એનએસકેએફડીસીની મહિલા સમૃદ્ધિ યોજના (એમએસવાય) અને મહિલા અધિકારિતા યોજના (મે) હેઠળ 40,803 મહિલા  લાભાર્થીઓને આવરી લેવા માટે રૂ. 239.69 કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.

3. સફાઈ કર્મચારીઓ માટેનું રાષ્ટ્રીય કમિશન (એનસીએસકે)

એનસીએસકેએ રાજ્ય સ્તરે બેઠકો મારફતે સફાઇ કામદારોના સન્માન, અધિકારોનું પાલન અને કલ્યાણ સુનિશ્ચિત કરવા સતત પ્રયાસો ચાલુ રાખ્યા છે તથા નીચેની બાબતો પર ભાર મૂકતા સંદેશાવ્યવહારને ફોલોઅપ કર્યો છેઃ

• એમ. એસ. એક્ટ, 2013ની પ્રસ્તુત જોગવાઈઓ, જે ગટર/સેપ્ટિક ટેન્કથી મૃત્યુનાં કેસો, તપાસ અને સુનાવણીમાં નોંધાયેલી એફઆઈઆરમાં લાગુ કરવામાં આવશે, તેને ઝડપથી આગળ વધારવી જોઈએ.
•  આ પ્રકારની સફાઈ દરમિયાન કિંમતી માનવજીવનનું નુકસાન અટકાવવા માટે યુદ્ધના ધોરણે ગટર/સેપ્ટિક ટેન્કની સફાઈનું યાંત્રિકરણ કરવું જોઈએ.
•  ૨૭-૦૩-૨૦૧૪ અને ૨૦-૧૦-૨૦૨૩ના સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાના અનુસંધાને તથા મૃતકોના પરિવારોના આર્થિક અને સામાજિક યાતનાના સ્તરનું માનવીય પાસું ધ્યાનમાં રાખી વળતર ચુકવવામાં આવે. અન્ય કોઈ પણ કાયદા/નિયમ/માર્ગદર્શિકાના અનુસરણમાં કરવામાં આવેલી કોઈ પણ ચૂકવણી ઉપરાંત સર્વોચ્ચ અદાલતના ચુકાદાના સંદર્ભમાં વળતરની ચૂકવણી કરવામાં આવશે.
• કાનૂની વારસો શોધી શકાય તેવા ન હોય તેવા કિસ્સાઓ,  એક સ્થાનિક અને એક રાષ્ટ્રીય અખબારમાં ઓછામાં ઓછી ત્રણ વખત જાહેરાત કરવામાં આવે છે. જ્યાં આંશિક ચુકવણી થઈ ચૂકી હતી, ત્યાં કાનૂની વારસદારોની વિગતો કાનૂની વારસદારોના બેંક ખાતા અથવા પેમેન્ટ વાઉચર પરથી જાણી શકાય છે.
•  એમ. એસ. એક્ટ, 2013ના સંદર્ભમાં રાજ્યોમાં રાજ્ય કક્ષાની દેખરેખ સમિતિની બેઠકો તેમજ જિલ્લા તકેદારી સમિતિની બેઠકો બોલાવવાની જરૂર છે.
• વળતરની ઝડપથી ચુકવણી, એમ.એસ. એક્ટ, 2013ની વિવિધ જોગવાઈઓનો અમલ કરવા અને સફાઈ કર્મચારીઓની ફરિયાદ અરજીઓના નિકાલ માટે રાજ્યોના મુખ્ય સચિવો સહિત રાજ્યમાં વિવિધ સ્તરે 140 ડી.ઓ. પત્રો  મોકલવામાં આવ્યા છે.

આ પ્રયાસોના પરિણામે નીચેની બાબતોનો સમાવેશ થાય છેઃ

• આ વર્ષે  ગટરના મૃત્યુના 35 કેસોમાં વળતરની સંપૂર્ણ ચુકવણી કરવામાં આવી છે. આ 35 કેસોમાંથી, 5 કેસ એવા છે જ્યાં 2016-2020 ના સમયગાળા દરમિયાન મૃત્યુ થયું હતું અને બાકીના 30 કેસોમાં તે છે જ્યાં 2021-2024 દરમિયાન મૃત્યુ થયું હતું.
•  કુલ 19 કેસોમાં વર્ષ 2024 (જાન્યુઆરી થી) દરમિયાન મૃત્યુ પણ થયું હતું તેવા મૃતકના કાનૂની વારસદારોને પ્રત્યેકને રૂ. 30 લાખના વળતરની તાત્કાલિક ચુકવણી કરવામાં આવી હતી.
• કમિશન ગટરના મૃત્યુના કિસ્સામાં પરિવારોના પુનર્વસનનો મુદ્દો પણ ઉઠાવી રહ્યું છે  તેમજ રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશના વહીવટીતંત્ર સાથે સર્વોચ્ચ અદાલતના નિર્દેશો અનુસાર વિકલાંગતા (કાયમી/આંશિક)ના કિસ્સામાં વળતર અને ગટરમાં મૃત્યુના કેસોમાં એફઆઈઆર/કેસોની સ્થિતિ અંગે પણ ચર્ચા કરી રહ્યું છે.
• રાજ્યના અધિકારીઓ દ્વારા શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરવા છતાં કાનૂની વારસો શોધી શકાયા ન હોવાથી ચાર મૃત્યુના કેસ બંધ કરવામાં આવ્યા હતા.
• રાજ્યોએ હવે ગટરના મૃત્યુના કેસોમાં વળતરની ચુકવણીના ચોક્કસ હેતુ માટે બજેટ ખોલવા અને ભંડોળ ફાળવવા માટેની સલાહનો અમલ શરૂ કરી દીધો છે.
• વિવિધ રાજ્યોમાં રાજ્ય કક્ષાની મોનિટરિંગ કમિટીની અનેક બેઠકો તેમજ જિલ્લા તકેદારી સમિતિની બેઠકો યોજાઇ છે.
• જાન્યુઆરી, 2024 થી ઓક્ટોબર, 2024 સુધીના સમયગાળા દરમિયાન,  સફાઈ કર્મચારીઓને લગતી કુલ 860 ફરિયાદો / ફરિયાદો / રજૂઆતો પર આયોગના સંશોધન અને વિકાસ વિભાગ દ્વારા કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી.
• માનનીય સુપ્રીમ કોર્ટના 2014 અને 2023ના ચુકાદા અંગે સિવિલ અને પોલીસ અધિકારીઓમાં ઘણી જાગૃતિ લાવવામાં આવી છે.
• ઘણા શોકના કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને દક્ષિણના રાજ્યોમાં, મૃત વ્યક્તિઓના પરિવારોને સહાય અને પુનર્વસનના સ્વરૂપ તરીકે સરકારી નોકરીની ઓફર કરવામાં આવી હતી. આ પ્રથાએ બચી ગયેલા પરિવારના સભ્યોને સ્થિરતા અને આજીવિકા પ્રદાન કરવામાં મદદ કરી.
• કમિશનના ચેરપર્સન, વાઇસ ચેરપર્સન અને અન્ય સભ્યોએ એમએસ એક્ટ, 2013ના અમલીકરણનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે દેશભરનાં વિવિધ રાજ્યોની મુલાકાત લીધી હતી. આ મુલાકાતો દરમિયાન, તેઓએ સ્થાનિક અધિકારીઓને કર્મચારીઓની બદલીઓ, બઢતીઓ સહિતની કાર્યકારી સમસ્યાઓના નિરાકરણ અને નિરાકરણ માટે નિર્દેશો પૂરા પાડ્યા હતા. કામકાજની સ્થિતિ અને વળતરને લગતી બાબતો. નોંધપાત્ર સંખ્યામાં કેસોમાં આ દિશાઓનું પાલન કરવામાં આવ્યું હતું.

4. પીએમ-ડાકશ હેઠળ એસસી, ઓબીસી અને સફી કર્મચારીઓને કૌશલ્ય પ્રદાન કરવું

પીએમ-ડાકશ યોજના, કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે, જે વર્ષ 2020-21 દરમિયાન શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ લક્ષિત જૂથો (એસસી, ઓબીસી, ઇડબલ્યુએસ, ડીએનટી, સફાઇ કર્મચારીઓ, કચરો વીણનારાઓ વગેરે સહિત સફાઇ કર્મચારીઓ વગેરેની સક્ષમતાનું સ્તર વધારવાનો છે, જેથી તેઓ તેમના સામાજિક-આર્થિક વિકાસ માટે સ્વરોજગારી અને વેતન-રોજગાર એમ બંનેમાં રોજગારીને પાત્ર બને.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• વર્ષ 2023-24 માટે કુલ 80,185 તાલીમાર્થીઓને 112 પેનલમાં સામેલ તાલીમ સંસ્થાઓ મારફતે પીએમ-ડાકએસએચ યોજના હેઠળ તાલીમ પ્રદાન કરવામાં આવી છે.

• નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે, તાલીમ સંસ્થાઓ અને અન્ય ઔપચારિકતાઓની પેનલ પ્રક્રિયાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાનું બાકી છે, જે પછી સંબંધિત તાલીમ સંસ્થાઓને ભંડોળનું વિતરણ કરવામાં આવશે.

• આ યોજનાનાં સારાં અમલીકરણ માટે હાથ ધરવામાં આવેલી પહેલોમાં એનએસક્યુએફ સાથે સંબંધિત અભ્યાસક્રમો શરૂ કરવા, કૌશલ્ય અભ્યાસક્રમમાં નોકરી પર તાલીમ ઘટકની ફરજિયાત જોગવાઈને પ્રાથમિકતા આપવી, એમએસડીઇની કૌશલ્ય ઇકોસિસ્ટમનો સ્વીકાર કરવો, વધુ સારી મોનિટરિંગ સિસ્ટમ, આર્થિક રીતે નબળાં લાભાર્થીઓની ટોચમર્યાદા 1.00 લાખથી વધારીને 3.00 લાખ કરવી વગેરે સામેલ છે.

6. સામાજિક સંરક્ષણ હેઠળની પહેલો

1. સિનિયર સિટિઝન કલ્યાણ માટેની પહેલ

• અટલ વૈઓ અભ્યુદય યોજના (AVYAY): આ યોજના વરિષ્ઠ નાગરિકોની ટોચની પાંચ જરૂરિયાતો એટલે કે આશ્રય, નાણાકીય સુરક્ષા, ખોરાક, આરોગ્ય સંભાળ અને માનવ ક્રિયાપ્રતિક્રિયા / ગૌરવપૂર્ણ જીવનની કાળજી લે છે. તેમાં જાગૃતિ કેળવવાથી માંડીને સમાજની સંવેદનાથી માંડીને વૃદ્ધોની સલામતી/સુરક્ષા અને સામાન્ય સુખાકારીનાં પાસાંઓનો પણ સમાવેશ થાય છે. એવીવાયવાય યોજનાનાં મુખ્ય ઘટકો નીચે મુજબ છેઃ

1. વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે સંકલિત કાર્યક્રમ (આઈપીએસઆરસી): નિઃશુલ્ક આશ્રય, પોષણ, મેડિકેર, મનોરંજનની સુવિધાઓ વગેરે પ્રદાન કરવા માટે પ્રોજેક્ટ ખર્ચના 100 ટકા સુધીની અમલીકરણ એજન્સીઓને સહાયક અનુદાન પ્રદાન કરવામાં આવે છે. વર્ષ 2014-15થી અત્યાર સુધીમાં  8.46 લાખ લાભાર્થીઓ માટે રૂ. 730.22 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યાં છે.
2. સિનિયર સિટિઝન્સ માટે સ્ટેટ એક્શન પ્લાન (એસએપીએસઆરસી): દરેક રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ પાસેથી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે તેઓ તેમની સ્થાનિક બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને આયોજન અને વ્યૂહરચના ઘડશે તથા તેમના વરિષ્ઠ નાગરિકોના કલ્યાણ માટે તેમની પોતાની રાજ્ય કાર્યયોજના તૈયાર કરશે. 2019-20થી 2024-25 સુધી (01.12.2024 સુધી) એસએપીએસઆરસી હેઠળ રૂ. 73.24 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા. 
3. રાષ્ટ્રીય વૈઓશ્રી યોજના (આરવીવાય): આરવીવાયની શરૂઆત 1 એપ્રિલ, 2017નાં રોજ બીપીએલ કેટેગરીનાં વરિષ્ઠ નાગરિકો અથવા રૂ. 15,000થી ઓછી માસિક આવક ધરાવતાં વરિષ્ઠ નાગરિકો અને વય સંબંધિત નબળાઇઓ/વિકલાંગતાથી પીડાતા વરિષ્ઠ નાગરિકોને નિઃશુલ્ક સહાયક ઉપકરણો પ્રદાન કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. તેની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં 15,54,179 ઉપકરણોના વિતરણ દ્વારા  કુલ 3,87,589 વરિષ્ઠ નાગરિકોને લાભ મળ્યો  છે.
4. એલ્ડરલાઇન (14567) - વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે રાષ્ટ્રીય હેલ્પલાઇન: વરિષ્ઠ નાગરિકોના જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવા માટે દુરૂપયોગ અને બચાવના કિસ્સાઓમાં મફત માહિતી, માર્ગદર્શન, ભાવનાત્મક ટેકો અને ક્ષેત્રીય હસ્તક્ષેપ પ્રદાન કરવા માટે 01.10.2021 ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી. એલ્ડર લાઇન એક ટોલ-ફ્રી નંબર (14567) છે, જે દિવસના 12 કલાક (સવારે 8:00 થી સાંજના 8:00 વાગ્યા સુધી) કામ કરે છે.  એલ્ડરલાઇન પર અત્યાર સુધીમાં કુલ 24 લાખ કોલ આવ્યા છે.
5. ગેરીએટ્રિક કેર ગિવર્સની તાલીમઃ વરિષ્ઠ નાગરિકોને વધુ વ્યાવસાયિક સેવાઓ પ્રદાન કરીને પુરવઠામાં રહેલી ખામીને દૂર કરવી અને જેરિયાટ્રિક્સના ક્ષેત્રમાં વ્યાવસાયિક સંભાળ રાખનારાઓનો પૂલ ઊભો કરવો. આ યોજના શરૂ થઈ ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં આ યોજનાનો અમલ કરનારી એજન્સીને  રૂ. 45.82 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યાં છે.

2. નશીલા દ્રવ્યોના દુરુપયોગને અટકાવવા માટેની પહેલ

ડીઓએસજેઇ એ નેશનલ એક્શન પ્લાન ફોર ડ્રગ ડિમાન્ડ રિડક્શન (એનએપીડીડીઆર) તૈયાર કર્યો છે અને તેનો અમલ કરી રહી છે, જે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના છે, જે હેઠળ નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે:

• નિવારણાત્મક શિક્ષણ અને જાગૃતિ માટે રાજ્ય સરકારો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો) વહીવટ, ક્ષમતા નિર્માણ, રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા નશીલા દ્રવ્યોની માગમાં ઘટાડો કરવા માટેના કાર્યક્રમો વગેરે.
• ઇન્ટિગ્રેટેડ રિહેબિલિટેશન સેન્ટર્સ ફોર એડિક્ટ્સ (એલઆરસીએ)ની કામગીરી અને જાળવણી માટે એનજીઓ/વીઓ), કિશોરો વચ્ચે વહેલાસર નશીલા દ્રવ્યોનાં ઉપયોગને અટકાવવા, આઉટરીચ અને ડ્રોપ ઇન સેન્ટર્સ (ઓડીસી) અને ડિસ્ટ્રિક્ટ ડિ-એડિક્શન સેન્ટર્સ (ડીડીએસી) માટે સમુદાય આધારિત પીઅર એલઇડી ઇન્ટરવેન્શન (સીપીએલઆઇ) અને
• વ્યસનની સારવાર સુવિધાઓ માટેની સરકારી હોસ્પિટલો (એટીએફ)

વર્ષ 2020માં નશા મુક્ત ભારત અભિયાન (એનએમબીએ)ના શુભારંભથી  એનએમબીએ 13.57 કરોડથી વધુ લોકો સુધી પહોંચ્યું છે,  જેમાં 4.42 કરોડ યુવાનો અને 2.71 કરોડ મહિલાઓ સામેલ છે.  આ અભિયાનમાં 3.85 લાખથી વધુ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓએ પણ ભાગ લીધો છે.

• કેન્દ્રીય સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રીના હસ્તે 08.02.2024ના રોજ 41 એટીએફનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું.
• મંત્રાલયે બ્રહ્માકુમારીના સહયોગથી 14.02.2024 ના રોજ એનએમબીએ અવેરનેસ વ્હીકલ લોન્ચ કર્યું હતું.
• DoSJE એ 26.06.2024 ના રોજ નશીલા દ્રવ્યોના દુરુપયોગ અને ગેરકાયદેસર તસ્કરી સામેના આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસના પ્રસંગની ઉજવણી કરવા માટે એક કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું
• લોકોપ્રિયા ગોપીનાથ બોરડોલોઇ રિજનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ મેન્ટલ હેલ્થ (એલજીબીઆરઆઇએમએચ) તેજપુર, આસામ સાથે 22.07.2024નાં રોજ પૂર્વોત્તર ક્ષેત્રમાં એટીએફ સ્થાપિત કરવા માટે સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) થયાં હતાં.
• એનએમબીએની સ્થાપનાના પાંચમા વર્ષની ઉજવણી કરવા માટે, ડીઓએસજેઇઇએ  નવી દિલ્હીના બારાખાંભા રોડ સ્થિત મોર્ડન સ્કૂલ ખાતે સામૂહિક પ્રતિજ્ઞા / શપથ ગ્રહણ સમારોહનું આયોજન કર્યું હતું. મોડર્ન સ્કૂલના 2700 જેટલા વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો શારીરિક રીતે હાજર રહ્યા હતા, જ્યારે દેશભરમાંથી 3 કરોડથી વધુ લોકોએ શપથ લીધા હતા અને આ પ્રસંગની ઉજવણી માટે આયોજિત વિવિધ કાર્યક્રમોમાં ભાગ લીધો હતો.

3. ભીખ માગવામાં રોકાયેલા લોકોના કલ્યાણ માટે પહેલ

• સ્માઈલ સ્કીમઃ 'સપોર્ટ ફોર માર્જિનલાઈઝ પર્સિડન્સ ફોર લાઈવલીહુડ એન્ડ એન્ટરપ્રાઈઝ (સ્માઈલ)' યોજનાનો હેતુ ભીખ માગવામાં સંકળાયેલી વ્યક્તિઓના વ્યાપક પુનર્વસનનો છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય ભિખારીઓને સમાજના મુખ્ય પ્રવાહમાં પુનઃસંકલન સુનિશ્ચિત કરીને 'ભિક્ષા વૃત્તિ મુક્ત ભારત' (ભીખ માંગવા-મુક્ત ભારત)નું નિર્માણ કરવાનો છે. આ યોજનાના મુખ્ય ઘટકોમાં ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ સર્વેક્ષણો, જાગૃતિ અભિયાનો, ગતિશીલતા અને બચાવ કામગીરી, આશ્રય-ઘરો અને મૂળભૂત સેવાઓ અને કૌશલ્ય તાલીમની સુલભતા, વૈકલ્પિક આજીવિકા વિકલ્પો અને સ્વ-સહાય જૂથો (એસએચજી)ની રચનાનો સમાવેશ થાય છે. આ યોજના યાત્રાધામ, ઐતિહાસિક અને પ્રવાસન સ્થળો સહિત 81 શહેરો/નગરોમાં સક્રિય છે. આગામી તબક્કો વધુ 50 શહેરોમાં વિસ્તૃત થશે.

પ્રગતિ (15.11.2024 સુધી):

• ભીખ માગવામાં રોકાયેલા લોકોની ઓળખ: 7,660
• પુનર્વસન કરાયેલી વ્યક્તિઓઃ 970

4. ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓનું વ્યાપક પુનર્વસન

• સ્માઇલ સ્કીમઃ જાન્યુઆરીથી નવેમ્બર, 2024 સુધી સ્માઇલ સ્કીમની ટીજી પેટા યોજના હેઠળ નીચે મુજબની મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી છેઃ

1. વિભાગે 6  રાજ્યો - આંધ્રપ્રદેશ, આસામ, કર્ણાટક, મધ્ય પ્રદેશ, પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં નિરાધાર ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ માટે 6 નવા ગરિમા ગૃહ આશ્રયસ્થાનોની સ્થાપના  કરી છે.
2. ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ માટેના રાષ્ટ્રીય પોર્ટલમાં 62 લાખથી વધુ મુલાકાતીઓ છે અને અત્યાર સુધીમાં 23,811 પ્રમાણપત્રો જારી કરવામાં આવ્યા છે.
3. અત્યાર સુધીમાં છત્તીસગઢ,  પશ્ચિમ બંગાળ, રાજસ્થાન, અરુણાચલ પ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ, ચંદીગઢ, આંદામાન અને નિકોબાર, સિક્કિમ, પંજાબ, મિઝોરમ અને ઉત્તરપ્રદેશનાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા 11 ટ્રાન્સજેન્ડર પ્રોટેક્શન સેલ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યાં છે.
4. અત્યાર સુધીમાં રાજસ્થાન, મિઝોરમ,  ચંદીગઢ, આંધ્રપ્રદેશ, પોંડિચેરી, મહારાષ્ટ્ર, કેરળ, મેઘાલય, મણિપુર, ત્રિપુરા, પશ્ચિમ બંગાળ, છત્તીસગઢ, બિહાર, ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ, આસામ, તમિલનાડુ, જમ્મુ અને કાશ્મીર અને આંદામાન અને નિકોબારના રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા 19 ટ્રાન્સજેન્ડર વેલ્ફેર બોર્ડ (ટીડબલ્યુબી)ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.
5. ટ્રાન્સજેન્ડર સમુદાયને રોજગારીની તકો વગેરેની સમાન સુલભતા મળી રહે તે સુનિશ્ચિત કરવા વિભાગે 'ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ માટે સમાન તકો નીતિ' બહાર પાડી  છે.
6. ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓને કૌશલ્ય વિકાસની તાલીમ બ્યુટી એન્ડ વેલનેસ સેક્ટરલ સ્કિલ કાઉન્સિલ, મીડિયા અને એન્ટરટેઇનમેન્ટ સેક્ટર સ્કિલ કાઉન્સિલ અને ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ આંત્રપ્રિન્યોરશિપ ડેવલપમેન્ટ (લખનૌ) મારફતે પ્રદાન કરવામાં આવે છે. અત્યાર સુધીમાં, કુલ 725 ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓને તાલીમ ભાગીદાર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એન્ટરપ્રિન્યોરશિપ ડેવલપમેન્ટ (લખનૌ) દ્વારા વિવિધ વેપારમાં તાલીમ આપવામાં આવી છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

4. • શારીરિક સિદ્ધિઓ: વર્ષ 2024 દરમિયાન (નવેમ્બર 2024 સુધી) કુલ 1475 લાભાર્થીઓ (ગરિમા ગૃહમાં 750 અને કૌશલ્ય વિકાસ હેઠળ 725) લાભાર્થીઓ છે.
   • નાણાકીય સિદ્ધિઓ: વર્ષ 2024 દરમિયાન (નવેમ્બર 2024 સુધી) કુલ રૂ. 1.54 કરોડ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે.
5. નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સોશિયલ ડિફેન્સ

1. નેશનલ સેન્ટર ફોર ડ્રગ એબ્યુઝ પ્રિવેન્શન (એનસીડીએપી)

• એન.આઈ.એસ.ડી. દિલ્હીની તેમની મુખ્ય પોલીસ વસાહતોમાં 15 જિલ્લાઓ, 48 એકમો, 11 કલ્યાણ કેન્દ્રોમાં નશીલા દ્રવ્યોના દુરૂપયોગ નિવારણ અંગેના કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવા માટે દિલ્હી પોલીસ સાથે ભાગીદારી કરી રહી છે. દિલ્હી પોલીસના 2300 અધિકારીઓને 11 કાર્યક્રમો દ્વારા સંવેદનશીલ બનાવવામાં આવ્યા છે.
•  આઇ-ગોટ અને દિખસા (સ્વયં અને ઇ-વિદ્યા) જેવા ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ પર ડ્રગ એબ્યુઝ પ્રિવેન્શન અને નવચેતના પરના અભ્યાસક્રમો અપલોડ કરવા.
• એનઆઈએએસડીએ નશીલા દ્રવ્યોના દુરુપયોગ અને તેની રોકથામ સામે લડવા પર કેન્દ્રિત વિસ્તૃત જાગૃતિ સર્જન અને ક્ષમતા નિર્માણ કાર્યક્રમો હાથ ધરવા માટે પોલીસ અકાદમીઓ, એનવાયકેએસ (નહેરુ યુવા કેન્દ્ર સંગઠન), એનએસએસ (રાષ્ટ્રીય સેવા યોજના), યુનિવર્સિટીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ તથા એસઆઈઆરડી/એનઆઈઆરડી (નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ પંચાયતી રાજ એન્ડ સ્ટેટ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ) જેવી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થાઓ સાથે જોડાણ  કર્યું હતું.
•  ઓડીઆઈસી, સીપીએલઆઈ, આઈઆરસીએ અને સીડબલ્યુપીઓ માટે ચાર રિસોર્સ મેન્યુઅલ વિકસાવવામાં આવ્યા છે અને સંબંધિત પ્રોજેક્ટ્સ સાથે વહેંચણી કરતા પહેલા તેને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે.
•  એન.આઈ.એસ.ડી.માં યુ.ઓ.ડી.સી.ના સહયોગથી હાથ ધરવામાં આવેલી ડ્રગ યુઝ ડિસઓર્ડરની પ્રકૃતિ, નિવારણ, અને સારવાર અંગેની ત્રણ દિવસીય નીતિઘડવૈયાઓ તાલીમ, જેમાં માલદીવના મહાનુભાવો પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.
• એનસીડીએપી દ્વારા રાષ્ટ્રીય સ્તરની 19 તાલીમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે  , જેમાં એનએપીપીડીઆર હેઠળ કામ કરતા 511 અધિકારીઓને તાલીમ આપવામાં આવી હતી.
• એનસીડીએપીએ 16.12.2024 સુધી વિવિધ એજન્સીઓના સહયોગથી 946 કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું છે, જેમાં  2,62,658 લોકોએ ભાગ લીધો હતો.

2. એન.આઈ.એસ.ડી.ના ટ્રાન્સજેન્ડર અને ભિક્ષુક (ટી એન્ડ બી) ડિવિઝન

એન.આઈ.એસ.ડી.ના ટી એન્ડ બી ડિવિઝને વંચિત સમુદાયોને ટેકો આપવા માટે અસરકારક કાર્યક્રમો અમલમાં મૂક્યા છે, જેમાં ભીખ માગવામાં રોકાયેલા લોકો અને ટ્રાન્સજેન્ડર સમુદાયના સશક્તીકરણ, પુનર્વસન અને સામાજિક સંકલન પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. વર્ષ 2024 દરમિયાન આ વિભાગની પહેલોમાં સામેલ છેઃ

• એનઆઈએએસડીએ ટ્રાન્સજેન્ડર  સમુદાયના કલ્યાણ માટે 290 કાર્યક્રમો (13.12.2024 સુધી)  મંજૂર કર્યા હતા, જેમાં 15,849 લોકોએ ભાગ લીધો હતો.
• એન.આઈ.એસ.ડી.એ ભીખ માગવામાં રોકાયેલા લોકોના કલ્યાણ માટે 22 કાર્યક્રમો (13.12.2024 સુધી)  મંજૂર કર્યા હતા, જેમાં 720 લોકોએ ભાગ લીધો હતો.
• એન.આઈ.એસ.ડી.એ સામાજિક સંરક્ષણ સાથે સંબંધિત 35 કાર્યક્રમો (05.09.2024 સુધી)  મંજૂર કર્યા હતા, જેમાં 1401 લોકોએ ભાગ લીધો હતો.
• ડિવિઝન ટ્રાન્સજેન્ડર અને ભિખારીના મુદ્દાઓને ધ્યાનમાં રાખીને પહેલને મજબૂત કરવા અગ્રણી સંસ્થાઓ સાથે એમઓયુને ઔપચારિક બનાવવાની તૈયારીમાં છે. નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેન્ટલ હેલ્થ એન્ડ ન્યૂરો-સાયન્સિસ (નિમ્હન્સ) બેંગલુરુ, યુનાઇટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ (યુએનડીપી), દિલ્હી, ઓ.પી. જિંદાલ યુનિવર્સિટી, સોનીપત, હરિયાણા અને એલાયન્સ ઇન્ડિયા, દિલ્હી સાથેની ભાગીદારીને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવી રહ્યું છે.

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• એન.આઈ.એસ.ડી.એ  24.04.2024 ના રોજ એન.આઈ.એસ.ડી., નવી દિલ્હી ખાતે નોડલ અધિકારીઓ અને અમલીકરણ એજન્સીઓ માટે હાઇબ્રિડ મોડમાં ભિક્ષુક પર સ્મિત પેટા-યોજના માટે તાલીમ કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું. આ તાલીમ કાર્યક્રમનો વ્યાપક ઉદ્દેશ ટકાઉ આજીવિકા અને સામાજિક એકીકરણ તરફ સંક્રમણ માટે ભીખ માંગવામાં રોકાયેલા વ્યક્તિઓને એકત્રિત અને સશક્ત બનાવવાનો છે. આ કાર્યક્રમમાં 65 સ્પર્ધકોએ ભાગ લીધો હતો.
• એન.આઈ.એસ.ડી.એ  સ્માઈલ પેટાયોજના 'કોમ્પ્રિહેન્સિવ રિહેબિલિટેશન ઓફ પર્સન્સ એન્ક્રિપ્ટેડ ઓફ ધ એક્ટ ઓફ ભીખ માંગવા' હેઠળ  20.09.2024ના રોજ ઉત્તરપ્રદેશ ખાતે એક દિવસીય ઓરિએન્ટેશન-કમ-ટ્રેનિંગ પ્રોગ્રામનું સફળતાપૂર્વક આયોજન કર્યું હતું. આ કાર્યક્રમમાં તમામ 53 જિલ્લા/મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનોના સ્પર્ધકોએ ભાગ લીધો હતો. ડીઓએસજેઇના સેક્રેટરીએ પણ આ કાર્યક્રમમાં રૂબરૂ હાજરી આપી હતી.
• એન.આઈ.એસ.ડી.એ મીતવા સંકલ્પ સમિતિના સહયોગથી છત્તીસગઢમાં ટીજી આઈડી કાર્ડ અને પ્રમાણપત્રો નોંધણી શિબિરનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં 100 ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓએ તેના માટે નોંધણી કરાવી હતી અને 50 ટીજીને તે જ દિવસે તેમના ટીજી આઈડી / પ્રમાણપત્રો મળ્યા હતા.
• એનઆઇએસડીએ એલાયન્સ ઇન્ડિયા ફાઉન્ડેશન સાથે જોડાણમાં એનઆઇએસડી, દિલ્હી ખાતે રાષ્ટ્રીય સ્તરનો ટીઓટી કમ અનુભવોની વહેંચણી કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં ટીજી સમુદાયના નેતાઓ/ગુરુઓ, સમાજ કલ્યાણ અધિકારીઓ, તબીબી વ્યાવસાયિકો, બેંક અધિકારીઓ, સીબીઓ/એનજીઓ સહિત દેશભરમાં 100થી વધારે સહભાગીઓએ ભાગ લીધો હતો. ભાગ લેનારાઓને ટીજી એક્ટની જોગવાઈઓ અને તેમના રાજ્યોમાં કેવી રીતે હિમાયત કરવી તે વિશે જાણકારી આપવામાં આવી હતી. અનુભવો અને શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓની વહેંચણી એ ઇવેન્ટની હાઇલાઇટ હતી.
• એન.આઈ.એસ.ડી.એ ઓગસ્ટ 2024માં પોલીસ અધિકારીઓ સાથે ટીજી એક્ટ 2019ની જોગવાઈઓ પર ટીઓટીનું આયોજન કર્યું હતું. પોલીસ અધિકારીઓને ડીઓએસજેઇના સચિવ અને અનુકૂળ સમાજ માટે તેમની ભૂમિકા અને મહત્વ દ્વારા સંબોધવામાં આવ્યા હતા.

7. ડો.આંબેડકર ફાઉન્ડેશન

યોજના હેઠળની સિદ્ધિ

• ડો. આંબેડકર ચિકિત્સા સહાય યોજના : 90 લાભાર્થીઓને રૂ. 215.64 લાખની સહાય કરવામાં આવી.
• ડૉ. આંબેડકરની અધ્યક્ષતા : 17 લાભાર્થીઓને રૂ. 539.90 લાખની સહાય કરવામાં આવી.
• મહાન સંતોની જન્મજયંતિની ઉજવણી: 23 લાભાર્થીઓને રૂ. 9.29 લાખની સહાય જાહેર કરવામાં આવી.
• એસ.સી. અને એસટી સાથે સંબંધિત  માધ્યમિક શાળા પરીક્ષાઓ (10મા)ના પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓ માટે ડૉ. આંબેડકર રાષ્ટ્રીય યોગ્યતા પુરસ્કાર યોજના: 23 લાભાર્થીઓને રૂ. 7.30 લાખ જાહેર કરવામાં આવ્યા.
• ડૉ. આંબેડકર રાષ્ટ્રીય ગુણવત્તા પુરસ્કાર યોજના, માધ્યમિક શાળા પરીક્ષાઓ (12મા) ના પ્રતિભાશાળી વિદ્યાર્થીઓ માટે, જે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિના છે: 19 લાભાર્થીઓને રૂ. 7.20 લાખ જાહેર કરવામાં આવ્યા
• ડો. આંબેડકર આંતર-જ્ઞાતિ લગ્ન દ્વારા સામાજિક સંકલન માટેની યોજના*: 10 લાભાર્થીઓને રૂ. 25 લાખનું વિમોચન.
• ડો.આંબેડકર અત્યાચારનો ભોગ બનેલા અનુસૂચિત જાતિ/જનજાતિઓને રાષ્ટ્રીય રાહત: 2 લાભાર્થીઓને રૂ.4 લાખ આપવામાં આવ્યા.

(* એપ્રિલ, 2023 સુધીના કેસોની કાર્યવાહી કરવામાં આવી હતી, તે પછી આ યોજનાને મંત્રાલયમાં મર્જ કરવામાં આવી છે)

ડૉ. આંબેડકર ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર (ડીએઆઇસી) અને ડૉ. આંબેડકર રાષ્ટ્રીય સ્મારક (ડીએએનએમ)

• 15, જનપથ, નવી દિલ્હી સ્થિત ડો. આંબેડકર ઇન્ટરનેશનલ સેન્ટર (ડીએઆઇસી)ને સામાજિક-આર્થિક પરિવર્તન અને બૌદ્ધ અધ્યયનના ક્ષેત્રમાં અભ્યાસ, સંશોધન, વિશ્લેષણ અને નીતિગત સંક્ષિપ્ત બાબતો માટે ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્ર બનવાની કલ્પના કરવામાં આવી છે.

• 26 અલીપુર રોડ, દિલ્હી સ્થિત ડો. આંબેડકર રાષ્ટ્રીય સ્મારક (ડીએએનએમ) બાબાસાહેબ ડૉ. બી. આર. આંબેડકર સાથે સંબંધિત મહત્વપૂર્ણ સ્થળ છે. આ સ્મારક 'પંચ તીર્થ' પૈકીનું એક છે, જેને ભારતનાં પ્રધાનમંત્રીએ 'મહાપરિનિર્વાણ ભૂમિ' નામ આપ્યું છે. ડી.એ.એન.એમ. એ ડૉ. બી. આર. આંબેડકર પરની માહિતી અને કલાકૃતિઓનો ભંડાર છે. દર વર્ષે 14 એપ્રિલનાં રોજ બાબાસાહેબ આંબેડકરની જન્મજયંતિ અને 6 ડિસેમ્બરનાં રોજ મહાપરિનિર્વાણ દિવસનાં પ્રસંગે તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે દેશભરમાંથી વિવિધ લોકો અને સમૂહો આ સ્મારકની મુલાકાત લે છે.

વિશેષ વ્યાખ્યાન/રાષ્ટ્રીય સેમિનાર/પ્રવૃત્તિઓ/ડીએઆઈસીની સિદ્ધિઓઃ

(૧) વિશેષ વ્યાખ્યાનો:

• 16.02.2024ના રોજ 'ડૉ. બી. આર. આંબેડકર અને સામ્યવાદ'
• 27.03.2024ના રોજ 'ઇન્ડિયા એઝ અ ગ્લોબલ પાવર' સીઆઇપીઓડી, જેએનયુ.
• 05.04.2024ના રોજ 'ડૉ. આંબેડકરના વિચારો અને તત્ત્વજ્ઞાનના જ્ઞાનશાસ્ત્ર તરફ'.
• 23.04.2024ના રોજ 'ભારતીય રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાનાં પરિમાણો @2024'.
• 03.05.2024ના રોજ 'લિજેન્ડ ઓફ ઇન્ડિયા એન્ડ કોન્ટેક્ટ ઓફ ડેવલપમેન્ટ'
• 23.08.2024ના રોજ 'લીડરશીપ 4.0'.
• 06.09.2024 ના રોજ 'ભારતમાં શહેરીકરણ: પડકારો આગળ'.
• 04.10.2024ના રોજ 'રાજમાતા અહલ્યાબાઈ હોલકરનું વિઝન ફોર અ ઇન્ક્લુઝિવ એન્ડ ઇક્વામેન્ટેબલ સોસાયટી'.

(ii) રાષ્ટ્રીય પરિસંવાદો

• 30.05.2023ના રોજ ડો.ભીમરાવ આંબેડકરનું પત્રકારત્વ વર્તમાન સંદર્ભમાં.
• 26-07-2024ના રોજ 'ધ આઇડિયા ઓફ નેચરલ બાઉન્ડ્રી ઓફ ભારત એન્ડ ડો.બી.આર.આંબેડકર' પર 25માં કારગિલ વિજય દિવસની ઉજવણી.
• 25 થી 29 નવેમ્બર, 2024 સુધી ભારતીય બંધારણના 75 વર્ષ નિમિત્તે 'ધ વોયેજ ઓફ ધ ઇન્ડિયન કોન્સ્ટિટ્યુશન આઇડિયાઝ, ઇશ્યૂઝ, ઇન્સ્ટિટ્યૂશન્સ એન્ડ ઇમ્પેક્ટ' વિષય પર પાંચ દિવસીય રાષ્ટ્રીય સેમિનાર.

(iii) પ્રવૃત્તિઓ/સિદ્ધિઓઃ

• જનપથ અને વિધાનસભાના મેટ્રો સ્ટેશનોમાં ડીએઆઈસી અને ડીએએનએમના સિગ્નેજ બોર્ડની સ્થાપના.
• દિલ્હી ટૂરિઝમની સત્તાવાર વેબસાઇટ દ્વારા ડી.એ.એન.એમ.ની દૃશ્યતા.
• ડીએમઆરસી મારફતે ડીએએનએમની દૃશ્યતા, 1 થી 14 એપ્રિલ, 2024 સુધી મેટ્રો અને વિવિધ મેટ્રો સ્ટેશનોમાં ડીએએનએમનો વીડિયો બતાવો.
• ડૉ. બી. આર. આંબેડકરની 14.04.2024ના રોજ ડીએઆઈસી અને ડીએએનએમ ખાતે 134મી જન્મ જયંતીની ઉજવણી.
• મે, જૂન અને જુલાઈ, 2024ના મહિનામાં ટૂંકા ગાળાના ઇન્ટર્નશિપ પ્રોગ્રામની ત્રણ બેચ.
• સ્વતંત્રતા દિવસ, 2024 ની ઉજવણી ડીએઆઈસી અને ડી.એ.એન.એમ.
• 12.08.2024ના રોજ ડીએઆઈસી અને ડીએએનએમ ખાતે ડ્રગ્સ સામે પ્રતિજ્ઞા.
• 15.10.2024ના રોજ ડૉ. આંબેડકર રાષ્ટ્રીય સ્મારક ખાતે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ પબ્લિક એડમિનિસ્ટ્રેશન (આઇઆઇપીએ)માંથી ભારત સરકારના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ માટે એડવાન્સ્ડ પ્રોફેશનલ પ્રોગ્રામ ઇન પબ્લિક એડમિનિસ્ટ્રેશન (એપીપીપીએ)ની ટીમની મુલાકાત લીધી હતી.
• 21.06.2024ના રોજ ડીએઆઈસીમાં 10મા આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી.

• 12.07.2024ના રોજ ડીડી મોર્નિંગ શોમાં ડી.એ.એન.એમ.ની સફર.
• ડીએઆઈસી/ડીએએનએમને 01.10.2024ના રોજ 'સ્વચ્છતા હી સેવા-2024' કાર્યક્રમમાં પ્રથમ પુરસ્કાર મળ્યો હતો.
• 19.10.2024ના રોજ 'રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ સપ્તાહનો શુભારંભ' કરવા માટે ડીએઆઈસીમાં ભારતનાં પ્રધાનમંત્રીની મુલાકાત.
• 21.11.2024 ના રોજ ડીએઆઈસી ખાતે ઓસ્ટ્રિયન વેપારી પ્રતિનિધિમંડળની મુલાકાત.
• 26.11.2024ના રોજ ડીએઆઈસી અને ડીએએનએમ તથા પ્રતિજ્ઞા સમારંભમાં 75મા બંધારણ દિવસની ઉજવણી.
• ભારતીય બંધારણના 75 વર્ષ પૂર્ણ કરવા પર સ્થિરતા અને ભારતની ભાવનાની ઉજવણી - 'હમારા સંવિધાન હમારા સ્વભિમાન' - સ્ટેમમાં સંશોધન અને નવીનતા માટેની પહેલ સાથે, 1 થી 2 ડિસેમ્બર 2024 ના રોજ આયોજિત ડીએઆઈસી ખાતે રાષ્ટ્રીય મેળો 2024-2025 નું આયોજન કર્યું હતું.
• બાબા સાહેબ ડૉ. બી. આર. આંબેડકરનો 69મો મહાપરિનિર્વાણ દિવસ 06.12.2024ના રોજ ડીએઆઈસી અને ડી.એ.એન.એમ.

AP/IJ/GP/JD

(Release ID: 2085999) Visitor Counter : 44