ભારતનાં પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 23 ઓગસ્ટ, 2024નાં રોજ યુક્રેનનાં રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ વોલોદિમીર ઝેલેન્સ્કીનાં આમંત્રણ પર યુક્રેનની મુલાકાત લીધી હતી. વર્ષ 1992માં બંને દેશો વચ્ચે રાજદ્વારી સંબંધો સ્થાપિત થયા પછી કોઈ પણ ભારતીય પ્રધાનમંત્રીએ યુક્રેનની આ સૌપ્રથમ મુલાકાત લીધી હતી.

રાજકીય સંબંધો

બંને નેતાઓએ ભવિષ્યમાં દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વિસ્તૃત ભાગીદારીમાંથી વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી તરફ લઈ જવા માટે કામ કરવામાં પારસ્પરિક રસ દાખવ્યો હતો.

તેમણે પારસ્પરિક વિશ્વાસ, આદર અને નિખાલસતા પર આધારિત બંને દેશોનાં લોકોનાં લાભ માટે દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વધુ વિકસાવવાની કટિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

નેતાઓએ દ્વિપક્ષીય સંબંધોના સ્થિર અને સકારાત્મક માર્ગની સમીક્ષા કરી હતી, જે છેલ્લા ત્રણ દાયકામાં નોંધપાત્ર રીતે મજબૂત થઈ છે, અને જી-7 સમિટના પ્રસંગે જૂન, 2024માં અપુલિયામાં અને મે, 2023માં હિરોશિમામાં તેમની બેઠકો સહિત વિવિધ સ્તરે ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે નિયમિત જોડાણ દ્વારા ભજવવામાં આવેલી ભૂમિકાની પ્રશંસા કરી હતી.  માર્ચ, 2024માં યુક્રેનનાં વિદેશ મંત્રીની નવી દિલ્હીની મુલાકાત, ભારતનાં વિદેશ મંત્રી અને યુક્રેનનાં વિદેશ મંત્રી વચ્ચે વિવિધ ચર્ચાવિચારણા અને ટેલિફોન પર થયેલી વાતચીત; ભારતનાં રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકાર અને યુક્રેનનાં રાષ્ટ્રપતિનાં કાર્યાલયનાં વડા તથા જુલાઈ, 2023માં કીવમાં આયોજિત વિદેશી કાર્યાલયનાં ચર્ચાવિચારણાનાં 9માં રાઉન્ડ વચ્ચે પારસ્પરિક સમજણ, વિશ્વાસ અને સહકારમાં વધારો થશે.

નેતાઓએ વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટ 2024 અને રાયસીના ડાયલોગ 2024માં યુક્રેનિયન સત્તાવાર પ્રતિનિધિમંડળની ભાગીદારીની પ્રશંસા કરી હતી.

વિસ્તૃત, ન્યાયી અને સ્થાયી શાંતિ સુનિશ્ચિત કરવા

પ્રધાનમંત્રી મોદી અને રાષ્ટ્રપતિ ઝેલેન્સ્કીએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્ટર સહિત આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનાં સિદ્ધાંતોને જાળવવામાં વધારે સહકાર માટે તેમની તત્પરતા પુનઃવ્યક્ત કરી હતી, જેમ કે પ્રાદેશિક અખંડિતતા અને દેશોનાં સાર્વભૌમત્વ માટે સન્માન. તેઓ આ સંબંધમાં ગાઢ દ્વિપક્ષીય સંવાદની ઇચ્છનીયતા પર સંમત થયા હતા.

ભારતીય પક્ષે પોતાની સૈદ્ધાંતિક સ્થિતિનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો અને સંવાદ અને મુત્સદ્દીગીરી મારફતે શાંતિપૂર્ણ સમાધાન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું, જેના ભાગરૂપે ભારતે જૂન, 2024માં સ્વિટ્ઝર્લેન્ડના બર્ગનસ્ટોકમાં આયોજિત યુક્રેનમાં શાંતિ પર શિખર સંમેલનમાં ભાગ લીધો હતો.

યુક્રેનિયન પક્ષે ભારતની આ પ્રકારની ભાગીદારીને આવકારી હતી અને આગામી શાંતિ શિખર સંમેલનમાં ભારતની ઉચ્ચ-સ્તરીય ભાગીદારીનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.

યુક્રેનિયન પક્ષે જણાવ્યું હતું કે યુક્રેનમાં શાંતિ પરની શિખર પરિષદમાં અપનાવવામાં આવેલી શાંતિ માળખા પરની સંયુક્ત વાતચીત સંવાદ, મુત્સદ્દીગીરી અને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા પર આધારિત ન્યાયી શાંતિને પ્રોત્સાહન આપવાના વધુ પ્રયાસો માટેના આધાર તરીકે કામ કરી શકે છે.

નેતાઓએ વૈશ્વિક ખાદ્ય સુરક્ષાને સુનિશ્ચિત કરવાના વિવિધ પ્રયાસોની પ્રશંસા કરી હતી, જેમાં યુક્રેનિયન માનવતાવાદી અનાજ પહેલ સામેલ છે. વૈશ્વિક બજારોમાં, ખાસ કરીને એશિયા અને આફ્રિકામાં, કૃષિ પેદાશોના અવિરત અને અવિરત પુરવઠાના મહત્વ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રી મોદીએ નવીન સમાધાનો વિકસાવવા તમામ હિતધારકો વચ્ચે નિષ્ઠાવાન અને વ્યવહારિક જોડાણની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો, જે વ્યાપક સ્વીકાર્યતા ધરાવે છે અને શાંતિની વહેલાસર પુનઃસ્થાપનામાં પ્રદાન કરશે. તેમણે શાંતિનું વહેલાસર પુનરાગમન કરવા શક્ય તમામ રીતે પ્રદાન કરવાની ભારતની ઇચ્છાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

આર્થિક, વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનિકલ સહકાર

નેતાઓએ વેપાર અને વાણિજ્ય, કૃષિ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, સંરક્ષણ, શિક્ષણ, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી અને સંસ્કૃતિ જેવા ક્ષેત્રોમાં સહકાર વધારવાની ચર્ચા કરી હતી. આ ઉપરાંત ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ઉદ્યોગ, ઉત્પાદન, હરિત ઊર્જા વગેરે જેવા ક્ષેત્રોમાં મજબૂત ભાગીદારીની શોધ કરવા ઉપરાંત બંને દેશોના વેપાર અને ઉદ્યોગની વિસ્તૃત ભાગીદારી સામેલ છે.

બંને નેતાઓએ વેપાર, આર્થિક, વૈજ્ઞાનિક, ટેકનિકલ, ઔદ્યોગિક અને સાંસ્કૃતિક સહકાર પર ભારત-યુક્રેનનાં આંતરસરકારી પંચનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ બંને દેશો વચ્ચે ભવિષ્યલક્ષી અને મજબૂત આર્થિક ભાગીદારીને સુલભ કરવાનો છે.

તેમણે માર્ચ, 2024માં યુક્રેનનાં વિદેશી બાબતોનાં મંત્રીની ભારતની મુલાકાત દરમિયાન હાથ ધરવામાં આવેલા આઇજીસીની સમીક્ષાની પ્રશંસા કરી હતી તથા વર્ષ 2024માં પારસ્પરિક અનુકૂળ સમયે આઇજીસીનાં 7માં સત્રનું વહેલાસર આયોજન કરવા સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથોની બેઠકો યોજવાનાં પ્રયાસોની પ્રશંસા કરી હતી. યુક્રેનનાં પક્ષે ભારતનાં વિદેશ મંત્રી ડૉ. એસ. જયશંકરની આઈજીસીનાં સહ-અધ્યક્ષ/અધ્યક્ષ તરીકેની નિમણૂંકને આવકાર આપ્યો હતો.

ચાલુ યુદ્ધ સાથે સંબંધિત પડકારોને કારણે વર્ષ 2022 થી ચીજવસ્તુઓના વાર્ષિક દ્વિપક્ષીય વેપારમાં નોંધપાત્ર ઘટાડાને ધ્યાનમાં રાખીને, નેતાઓએ આઇજીસીના સહ-અધ્યક્ષોને નિર્દેશ આપ્યો હતો કે તેઓ દ્વિપક્ષીય વેપાર અને આર્થિક સંબંધોને સંઘર્ષ પહેલાના સ્તરે પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે જ નહીં પરંતુ તેમને વધુ વિસ્તૃત અને ગાઢ બનાવવા તમામ સંભવિત માર્ગો શોધવા

 માટે.બંને નેતાઓએ ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે વેપાર અને વાણિજ્ય વધારવાનાં કોઈ પણ અવરોધને દૂર કરવા ઉપરાંત પારસ્પરિક આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ અને રોકાણ માટે વેપાર-વાણિજ્ય કરવાની સરળતા વધારવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. બંને પક્ષોએ સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ્સ, જોડાણો અને સાહસોની શોધ કરવા માટે સત્તાવાર અને વ્યાવસાયિક સ્તરે વધારે જોડાણને પ્રોત્સાહન પણ આપ્યું હતું.

બંને નેતાઓએ કૃષિનાં ક્ષેત્રમાં બંને પક્ષો વચ્ચે મજબૂત સંબંધોને યાદ કર્યા હતાં તથા માપદંડોમાં સમન્વય અને પ્રમાણપત્ર પ્રક્રિયાઓ સહિત પૂરક ક્ષેત્રોમાં સામર્થ્યનાં આધારે દ્વિપક્ષીય આદાનપ્રદાન અને બજારની સુલભતા વધારવાની ઇચ્છાને યાદ કરી હતી.

ભાગીદારીના સૌથી મજબૂત આધારસ્તંભોમાંના એક તરીકે ફાર્માસ્યુટિકલ ઉત્પાદનોમાં સહકારને માન્યતા આપીને નેતાઓએ પરીક્ષણ, નિરીક્ષણ અને નોંધણી પ્રક્રિયાઓ સહિતના રોકાણો અને સંયુક્ત સાહસોની વધુ સારી પહોંચ અને સુવિધા માટે બજારની ઇચ્છાને પ્રતિપાદિત કરી. બંને પક્ષોએ નશીલા દ્રવ્યો અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ પર સહકારને વિસ્તૃત કરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી હતી, જેમાં શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓની તાલીમ અને વહેંચણી સામેલ છે. તેમણે ભારતનાં સ્વાસ્થ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય અને યુક્રેનની રાજ્ય સેવા વચ્ચે ઔષધિઓ અને નશીલા દ્રવ્યોનાં નિયંત્રણ પરનાં સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) પર થયેલા હસ્તાક્ષરને આવકાર આપ્યો હતો તથા વર્ચ્યુઅલ મોડમાં ઓગસ્ટ, 2024માં ફાર્માસ્યુટિકલ સહકાર પર ભારત-યુક્રેનનાં સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની ત્રીજી બેઠકનું આયોજન કર્યું હતું. યુક્રેનિયન પક્ષે પણ વાજબી ખર્ચે અને ગુણવત્તાયુક્ત દવાઓના પુરવઠા માટે એક નિશ્ચિત સ્રોત તરીકે ભારતની પ્રશંસા કરી હતી.

બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય સંબંધોનાં કાયદાકીય માળખાને વિસ્તૃત કરવા પર ઝડપથી કામ કરવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી, ખાસ કરીને રોકાણોનાં પારસ્પરિક સંરક્ષણનાં સંબંધમાં તથા શૈક્ષણિક દસ્તાવેજો, શૈક્ષણિક ડિગ્રીઓ અને ટાઇટલને પારસ્પરિક માન્યતા આપવાનાં સંબંધમાં.

ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનોલોજીકલ સહકાર, વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનિકલ સહકાર પર ભારત-યુક્રેનનાં સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની અસરકારક કામગીરી તથા દ્વિપક્ષીય સંશોધન પ્રોજેક્ટ્સ પૂર્ણ કરવા પર ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે થયેલી સમજૂતીનાં સફળ અમલીકરણની નોંધ લઈને બંને પક્ષોએ નિયમિત આદાનપ્રદાન અને કાર્યક્રમો યોજવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું, ખાસ કરીને આઇસીટી, એઆઇ, મશીન લર્નિંગ, ક્લાઉડ સર્વિસીસ, બાયોટેકનોલોજી જેવા ક્ષેત્રોમાં,  નવી સામગ્રી, હરિત ઊર્જા અને પૃથ્વી વિજ્ઞાન. બંને પક્ષોએ 20 જૂન, 2024નાં રોજ આયોજિત વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનોલોજીકલ સહકાર પર જેડબલ્યુજીની આઠમી બેઠકનું સ્વાગત કર્યું હતું.

સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં સહકાર

ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં સહકારનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને બંને દેશોની સંરક્ષણ કંપનીઓ વચ્ચે મજબૂત સંબંધ સુલભ કરવાની દિશામાં કામ કરવાનું જાળવી રાખવા નેતાઓ સંમત થયા હતાં, જેમાં ભારતમાં ઉત્પાદન માટે સંયુક્ત જોડાણ અને ભાગીદારી તથા ઉભરતાં ક્ષેત્રોમાં સહકાર સામેલ છે. બંને પક્ષોએ ભારતમાં નજીકનાં ભવિષ્યમાં 2012ની સંરક્ષણ સહકાર સમજૂતી હેઠળ સ્થાપિત મિલિટરી-ટેકનિકલ સહકાર પર ભારત-યુક્રેનનાં સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની બીજી બેઠક યોજવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

સાંસ્કૃતિક અને લોકો વચ્ચેનું જોડાણ

ભારત અને યુક્રેન વચ્ચેની ગાઢ મૈત્રીમાં સાંસ્કૃતિક અને લોકો વચ્ચેનાં જોડાણમાં સાંસ્કૃતિક અને લોકો વચ્ચેનાં સંબંધોની મુખ્ય ભૂમિકાને માન્યતા આપીને બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય સાંસ્કૃતિક સહકાર કાર્યક્રમનાં સમાપનને આવકાર આપ્યો હતો તથા ભારત અને યુક્રેનમાં સાંસ્કૃતિક તહેવારોનું આયોજન કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો. બંને નેતાઓએ ભારતીય ટેકનિકલ અને આર્થિક સહકાર કાર્યક્રમ હેઠળ આપવામાં આવતી શિષ્યાવૃત્તિઓ અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો માટે ભારતીય પરિષદની જનરલ કલ્ચરલ સ્કોલરશિપ સ્કીમ સહિત લોકોથી લોકો અને સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાનને જાળવવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને પક્ષોએ બંને દેશોનાં નાગરિકોની શૈક્ષણિક જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા માટે ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓની શાખાઓ પરસ્પર ખોલવાની શક્યતાઓ ચકાસવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

નેતાઓએ યુક્રેનમાં વસતાં ભારતીય સમુદાયનાં મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો અને બંને દેશો વચ્ચે લોકો વચ્ચેનાં સંપર્કો વિકસાવવામાં ભારતીય સમુદાયનાં પ્રદાનની પ્રશંસા કરી હતી.

ભારતીય પક્ષે વર્ષ 2022ની શરૂઆતનાં મહિનાઓમાં યુક્રેનમાંથી ભારતીય વિદ્યાર્થીઓને બહાર કાઢવામાં મદદ કરવા અને સાથસહકાર આપવા બદલ યુક્રેનનાં પક્ષનો આભાર માન્યો હતો તથા ત્યારથી યુક્રેન પરત ફરેલા તમામ ભારતીય નાગરિકો અને વિદ્યાર્થીઓની સલામતી અને સુખાકારી સુનિશ્ચિત કરી હતી. ભારતીય પક્ષે ભારતીય નાગરિકો અને વિદ્યાર્થીઓ માટે સરળ વિઝા અને નોંધણી સુવિધાઓ પર યુક્રેનિયન બાજુના સતત સમર્થનની વિનંતી કરી.

યુક્રેનનાં પક્ષે યુક્રેનને આપવામાં આવેલી માનવતાવાદી સહાય માટે ભારતીય પક્ષનો આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો અને ભારત અને યુક્રેન વચ્ચે હાઈ ઇમ્પેક્ટ કમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ્સ પર થયેલા સમજૂતીકરાર (એમઓયુ)ને આવકાર આપ્યો હતો, જે ભારતની ગ્રાન્ટ સહાય મારફતે પારસ્પરિક સંમત પ્રોજેક્ટ્સ વિકસાવવા સક્ષમ બનાવશે.

બંને પક્ષોએ યુક્રેનનાં પુનર્નિર્માણ અને પુનઃપ્રાપ્તિમાં ભારતીય કંપનીઓની સામેલગીરીની શક્યતા ચકાસવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી, જે યોગ્ય રીતે હાથ ધરવામાં આવી હતી.

નેતાઓ આતંકવાદની નિંદા કરવામાં અસંદિગ્ધ હતા. તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્ટરનાં આધારે આ ક્ષેત્રમાં સહકાર વધારવાનાં મહત્ત્વને ધ્યાનમાં રાખીને તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓમાં આતંકવાદ અને કટ્ટરવાદ સામે સમાધાનકારી લડાઈ લડવાની અપીલ કરી હતી.

બંને પક્ષોએ સમકાલીન વૈશ્વિક વાસ્તવિકતાઓને પ્રતિબિંબિત કરવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષાનાં મુદ્દાઓ સાથે કામ પાર પાડવામાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદને વધારે પ્રતિનિધિત્વયુક્ત, અસરકારક અને કાર્યદક્ષ બનાવવા માટે વિસ્તૃત સુધારા માટે અપીલ કરી હતી. યુક્રેને સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદમાં સુધારા અને વિસ્તૃત કરાયેલી સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદમાં ભારતની કાયમી સદસ્યતા માટે પોતાના સમર્થનનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

ભારતીય પક્ષે આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર ગઠબંધન (આઇએસએ)માં યુક્રેનનાં જોડાણ માટે આતુરતા વ્યક્ત કરી હતી.

બંને દેશો વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સંબંધોનાં સંપૂર્ણ પાસાં પર વિસ્તૃત ચર્ચાવિચારણા તથા સહિયારા હિતનાં પ્રાદેશિક અને વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર અભિપ્રાયોનું આદાનપ્રદાન ભારત-યુક્રેનનાં સંબંધોને ચિહ્નિત કરતી ઊંડાણપૂર્વકની સાથે સાથે પારસ્પરિક સમજણ અને વિશ્વાસને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

પ્રધાનમંત્રી મોદીએ આ મુલાકાત દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિ જેલેન્સ્કીનો તેમને અને તેમનાં પ્રતિનિધિમંડળને ઉષ્માસભર આતિથ્ય-સત્કાર બદલ આભાર માન્યો હતો તથા પારસ્પરિક અનુકૂળ પ્રસંગે ભારતની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.

AP/GP/JD