ભારત હવે વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી વધુ મજબૂત એલપીજી સપ્લાય ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ધરાવે છે. એપ્રિલ 2014 પહેલા, લગભગ 45 ટકા ભારતીય પરિવારો પાસે રસોઈ માટે સ્વચ્છ ઇંધણ ઉપલબ્ધ ન હતું અને તેઓ ગાયનું છાણ, બાયોમાસ, લાકડાં વગેરે જેવા પરંપરાગત ઇંધણ પર નિર્ભર રહેવા માટે બંધાયેલા હતા.

છેલ્લાં એક દાયકામાં દેશમાં એલપીજી માળખાગત સુવિધાઓમાં થયેલી વૃદ્ધિ નીચે મુજબ છેઃ

ક્રમ	પરિમાણ	એકમ	01.04.2014ના રોજ	01.06.2024 ના રોજ	% વૃદ્ધિ
1	ઓએમસીનો બોટલિંગ પ્લાન્ટ	નં.	186	211	13.44
2	બોટલિંગ ક્ષમતા	TMTPA	13535	22963	69.56
3	LPG વિતરકો	નં.	13896	25493	83.46
4	કુલ ઘરેલુ સક્રિય ગ્રાહકો	નં. કરોડમાં	14.52	32.65	124.86
5	એલપીજી કવરેજ	%	55.9	સંતૃપ્તીકરણની નજીક	----

 

ભારત તેના ઘરેલુ એલપીજી વપરાશના 60 ટકાથી વધુની આયાત કરે છે. દેશમાં એલપીજીની કિંમતો આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેની કિંમત સાથે જોડાયેલી છે. સરકાર ઘરેલું એલપીજી માટે ગ્રાહકને અસરકારક ભાવમાં ફેરફાર કરવાનું ચાલુ રાખે છે. 2020-21થી 2022-23ના સમયગાળા દરમિયાન, સરેરાશ સાઉદી સીપી (એલપીજી કિંમતો માટે આંતરરાષ્ટ્રીય બેંચમાર્ક) 415 ડોલર પ્રતિ એમટીથી વધીને 712 ડોલર પ્રતિ એમટી થઈ ગઈ છે.

જોકે આંતરરાષ્ટ્રીય કિંમતોમાં થયેલો વધારો સંપૂર્ણપણે ગ્રાહકોને આપવામાં આવ્યો ન હતો. સરકારે 30 ઓગસ્ટ, 2023થી ઘરેલુ એલપીજીની અસરકારક કિંમતમાં 14.2 કિલોગ્રામ એલપીજી સિલિન્ડર દીઠ રૂ. 200નો ઘટાડો કર્યો છે. 'પહેલ' યોજના હેઠળ, ઘરેલું એલપીજી સિલિન્ડરોને સબસિડી વિનાની કિંમતે વેચવામાં આવે છે અને ગ્રાહકોને લાગુ પડતી સબસિડી સીધી તેમના બેંક ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. ગ્રાહકોને બેંક ખાતાઓમાં સીધી સબસિડી ઉપરાંત, ઓએમસીને સ્થાનિક એલપીજી ગ્રાહકોને ઊંચા આંતરરાષ્ટ્રીય ભાવો ન આપવાને કારણે તેમને સહન કરવો પડ્યો હતો તે ઓછી વસૂલાતને પહોંચી વળવા માટે ભારત સરકાર દ્વારા નાણાકીય વર્ષ 2022-23 માં રૂ. 22,000 કરોડ નું વળતર પણ આપવામાં આવ્યું છે.

21 મે, 2022થી શરૂ થયેલી આ તારીખથી સરકાર પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (પીએમયુવાય)ના લાભાર્થીઓ માટે વર્ષ 2022-23 અને 2023-24 માટે દર વર્ષે 12 રિફિલ માટે દર 14.2 કિલોગ્રામ એલપીજી સિલિન્ડર દીઠ રૂ. 200ની લક્ષ્યાંકિત સબસિડી માટે અંદાજપત્રીય સહાય પ્રદાન કરે છે. તદુપરાંત, 5 ઓક્ટોબર, 2023 થી, તમામ પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (પીએમયુવાય) લાભાર્થીઓ માટે લક્ષિત સબસિડી વધારીને 14.2 કિલો એલપીજી સિલિન્ડર દીઠ રૂ. 300 કરવામાં આવી છે.

દિલ્હી ખાતે ઘરેલુ એલપીજીની વર્તમાન આરએસપી 803 રૂપિયા પ્રતિ 14.2 કિલોગ્રામ સિલિન્ડર છે. પ્રતિ સિલિન્ડર રૂ. 300ની લક્ષ્યાંકિત સબસિડી (અને તે જ પ્રમાણમાં 5 કિલો સિલિન્ડર માટે નિર્ધારિત) સાથે, પીએમયુવાય (PMUY) ઉપભોક્તાઓ માટે હાલમાં 14.2 કિલોના (દિલ્હી ખાતે) સિલિન્ડર દીઠ રૂ. 503 છે.

તાજેતરના ઘટાડાના રાઉન્ડ પછી, ભારતમાં રાંધણ ગેસના ભાવ વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી નીચામાંના એક છે,

અને મોટા ભાગના એલપીજી ઉત્પાદક દેશોની તુલનામાં પણ ઓછું છે.

01.05.2024 ના રોજ પડોશી દેશોમાં ઘરેલું એલપીજી સિલિન્ડરની અસરકારક કિંમત આ મુજબ છે

નીચે:

દેશ	ઘરેલું એલપીજી (રૂ./14.2 કિગ્રા. સિલ.) #
ભારત	503.00*
પાકિસ્તાન	1017.25
શ્રીલંકા	1320.94
નેપાળ	1207.84

#Source: પેટ્રોલિયમ પ્લાનિંગ એન્ડ એનાલિસિસ સેલ

*દિલ્હીમાં પીએમયુવાય લાભાર્થીઓને અસરકારક ખર્ચ

પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (પીએમયુવાય)ની શરૂઆત મે, 2016માં થઈ હતી, જેનો ઉદ્દેશ નિર્ધારિત માપદંડો અનુસાર દેશમાં ગરીબ પરિવારોને સ્વચ્છ રાંધણ ઇંધણ પ્રદાન કરવાનો છે. પીએમયુવાય હેઠળ ગરીબ પરિવારોની પુખ્ત વયની મહિલાઓને ડિપોઝિટ ફ્રી એલપીજી કનેક્શન પ્રદાન કરવામાં આવે છે. પીએમયુવાય લાભાર્થીઓના એલપીજી વપરાશ પર નિયમિત ધોરણે નજર રાખવામાં આવે છે. ઘરગથ્થું એલપીજીનો વપરાશ કેટલાંક પરિબળો પર આધાર રાખે છે, જેમ કે ખાદ્ય પદાર્થોની આદતો, ઘરનું કદ, રાંધવાની ટેવો, કિંમત, વૈકલ્પિક ઇંધણોની ઉપલબ્ધતા વગેરે. છેલ્લાં ત્રણ વર્ષમાં જ પીએમયુવાય લાભાર્થીઓ દ્વારા 105 કરોડથી વધારે રિફિલ લેવામાં આવી છે. પીએમયુવાય લાભાર્થીઓનો માથાદીઠ વપરાશ (દર વર્ષે લેવામાં આવતા 14.2 કિલો એલપીજી સિલિન્ડરની સંખ્યાના સંદર્ભમાં) 3.01 (નાણાકીય વર્ષ 2019-20)થી વધીને 3.95 (નાણાકીય વર્ષ 2023-24) થઈ ગયો છે. ઉપરાંત, સરકારે એલપીજીના વપરાશને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કેટલાક પગલાં લીધા છે, જેમાં પીએમયુવાય લાભાર્થીઓ માટે 12 રિફિલ / વર્ષ સુધી દર 14.2 કિલો રિફિલ દીઠ રૂ. 300/- ની લક્ષિત સબસિડી, 5 કિલો ડબલ બોટલ કનેક્શન (ડીબીસી)નો વિકલ્પ, 14.2 કિલોથી 5 કિલો વિનિમય વિકલ્પ, એપ્રિલ 2020 થી ડિસેમ્બર 2020 સુધી પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ પેકેજ હેઠળ પીએમયુવાય લાભાર્થીઓને 3 ફ્રી રિફિલ સુધીનો વિકલ્પ વગેરે સામેલ છે.

આ માહિતી પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રાલયના રાજ્યમંત્રી શ્રી સુરેશ ગોપીએ આજે રાજ્યસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આપી હતી.

AP/GP/JD

(Release ID: 2035225) Visitor Counter : 98