'પ્રોજેક્ટ ઉદભવ'ના ભાગરૂપે 21 મે, 2024ના રોજ નવી દિલ્હીના નેશનલ મ્યુઝિયમમાં 'ભારતીય વ્યૂહાત્મક સંસ્કૃતિની હિસ્ટોરિકલ પેટર્ન્સ' વિષય પર સેમિનાર-કમ-એક્ઝિબિશનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ કાર્યક્રમમાં રક્ષા રાજ્ય મંત્રી શ્રી અજય ભટ્ટે મુખ્ય અતિથિ તરીકે હાજરી આપી હતી. આ કાર્યક્રમમાં 'ઇવોલ્યુશન ઓફ ઇન્ડિયન મિલિટરી સિસ્ટમ્સ, વોર ફાઇટિંગ એન્ડ સ્ટ્રેટેજિક થોટ્સ, ફ્રોમ એન્ટિક્વિટી ટુ ઇન્ડિપેન્ડન્સ' વિષય પર એક પ્રદર્શનનું ઉદઘાટન થયું હતું, આ ઉપરાંત 'ઉદભવ કોમ્પેન્ડિયમ' અને પુસ્તક 'આલ્હા ઉદલ - બલ્લાડ રેન્ડિશન ઓફ વેસ્ટર્ન ઉત્તરપ્રદેશ'ના વિમોચન પ્રસંગે પણ આ કાર્યક્રમ યોજાયો હતો.

પોતાના સંબોધનમાં રક્ષા રાજ્ય મંત્રીએ 'પ્રોજેક્ટ ઉદભવ' પહેલ માટે ભારતીય સેના અને યુનાઇટેડ સર્વિસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઇન્ડિયા (યુએસઆઇ)ની પ્રશંસા કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ તેની વ્યૂહાત્મક સંસ્કૃતિમાં અમૂલ્ય આંતરદૃષ્ટિ શોધવા માટે દેશના પ્રાચીન ગ્રંથો અને મૌખિક પરંપરાઓનું અન્વેષણ કરવાનો છે. "ભૌગોલિક રાજકીય લેન્ડસ્કેપ હંમેશા વિકસિત થઈ રહ્યું છે, અને આપણા સશસ્ત્ર દળો માટે તેમના અભિગમમાં અનુકૂલનશીલ અને નવીન હોવું જરૂરી છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, "આપણા પ્રાચીન ગ્રંથો અને પરંપરાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, ઉદભવ જેવા પ્રોજેક્ટ્સ માત્ર વ્યૂહાત્મક સંસ્કૃતિની આપણી સમજને જ સમૃદ્ધ બનાવતા નથી, પરંતુ બિનપરંપરાગત યુદ્ધની વ્યૂહરચનાઓ, રાજદ્વારી પદ્ધતિઓ અને યુદ્ધમાં નૈતિક વિચારણાઓ વિશે મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પણ પ્રદાન કરે છે."

શ્રી અજય ભટ્ટે આગળનાં માર્ગ પર પોતાનાં વિચારો વ્યક્ત કરતાં દેશનાં સંરક્ષણની તાકાતને માન્યતા આપવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, તેમણે કહ્યું કે, આ તાકાત માત્ર તેની સૈન્ય તાકાતમાં જ નથી, પણ બદલાતી જતી પરિસ્થિતિને અનુકૂળ થવાની અને સત્તાનાં સ્રોત તરીકે સાંસ્કૃતિક વારસાનો લાભ લેવાની ક્ષમતામાં પણ રહેલી છે. તેમણે 'પ્રોજેક્ટ ઉદભવ' જેવી પહેલોને એવા ભવિષ્ય માટે માર્ગદર્શક ગણાવી હતી, જ્યાં ભારત આત્મનિર્ભર છે અને તેના સાંસ્કૃતિક વારસામાં ઊંડા મૂળિયા ધરાવે છે.

રક્ષા રાજ્ય મંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, અખંડ ભારતની ભાવના માત્ર ભારતીય ચીજવસ્તુઓના ઉત્પાદન અને વપરાશ પૂરતી મર્યાદિત નથી, પરંતુ વર્તમાન કાર્યો અને નિર્ણયોમાં ભારતીય વિચાર અને મૂલ્યોના સારને આત્મસાત કરવા માટે નિષ્ઠાવાન પ્રયાસો કરવા માટે પણ છે. તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, વિકસિત ભારતનું લક્ષ્ય ત્યારે જ સાકાર થઈ શકે છે જ્યારે સમગ્ર રાષ્ટ્ર પ્રાચીન ભૂતકાળનાં અમૂલ્ય જ્ઞાનને સમજે અને તેને સંદર્ભિત રીતે આધુનિક સમયની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ અને નીતિઓને આકાર આપવા માટે લાગુ કરે.

શ્રી અજય ભટ્ટે એ હકીકતની પ્રશંસા કરી હતી કે, 'પ્રોજેક્ટ ઉદભવ'એ બૌદ્ધિક સ્તરે નાગરિક-લશ્કરી સહયોગને ગાઢ બનાવીને 'સંપૂર્ણ રાષ્ટ્ર'ના અભિગમને મજબૂત કર્યો છે, જેણે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, વિદ્વાનો, પ્રેક્ટિશનર્સ અને સૈન્ય નિષ્ણાતોને એક સમાન ટેબલ પર લાવ્યા છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રોજેક્ટનાં તારણો ભારતીય સૈન્યની વ્યૂહાત્મક ક્ષમતાઓને વધારવાની સાથે-સાથે ભારતનાં પ્રાચીન જ્ઞાનની શાશ્વત પ્રસ્તુતતાનાં પુરાવા સ્વરૂપે પણ કામ કરશે.

આ પ્રસંગે ચીફ ઓફ ધ આર્મી સ્ટાફ જનરલ મનોજ પાંડેએ જણાવ્યું હતું કે પ્રોજેક્ટ ઉદભવે પ્રખ્યાત ભારતીય અને પશ્ચિમી વિદ્વાનો વચ્ચે નોંધપાત્ર બૌદ્ધિક સમન્વય જાહેર કર્યો છે, જે તેમના વિચારો, ફિલસૂફી અને દ્રષ્ટિકોણ વચ્ચેના પડઘાને પ્રકાશિત કરે છે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે, આ પ્રયાસથી ભારતની આદિવાસી પરંપરાઓ, મરાઠા નૌકાદળનો વારસો અને લશ્કરી હસ્તીઓ, ખાસ કરીને મહિલાઓનાં વ્યક્તિગત શૌર્યપૂર્ણ કારનામાઓને ઉજાગર કરીને નવા ક્ષેત્રોમાં સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે.

"આ પરિયોજનાએ વેદો, પુરાણો, ઉપનિષદો અને અર્થશાસ્ત્ર જેવા પ્રાચીન ગ્રંથોમાં ઊંડે સુધી ઊતરી આવ્યા છે, જેનાં મૂળ એકબીજા સાથે જોડાયેલાં છે, સદાચાર અને નૈતિક મૂલ્યો છે. આ ઉપરાંત, તેણે મહાભારતના મહાકાવ્ય યુદ્ધો અને મૌર્ય, ગુપ્ત અને મરાઠાઓના શાસનકાળ દરમિયાન કરવામાં આવેલી વ્યૂહાત્મક તેજસ્વીતાની શોધ કરી છે, જેણે ભારતના સમૃદ્ધ લશ્કરી વારસાને આકાર આપ્યો છે, એમ જનરલ મનોજ પાંડેએ જણાવ્યું હતું.

પ્રદર્શન

'ભારતીય સૈન્ય વ્યવસ્થાની ઉત્ક્રાંતિ, યુદ્ધ લડાઈ અને વ્યૂહાત્મક વિચારો, પ્રાચીનકાળથી સ્વતંત્રતા સુધી' પરના પ્રદર્શનમાં ભારતીય સૈન્ય વ્યવસ્થાની ઉત્ક્રાંતિ અને રાષ્ટ્રની સૈન્ય સંસ્કૃતિના દાર્શનિક આધારનું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રદર્શનમાં રાષ્ટ્રીય સંગ્રહાલયના સમૃદ્ધ સંગ્રહમાંથી કલાકૃતિઓ, પ્રિન્ટ્સ, હસ્તપ્રતો અને લઘુચિત્ર પેઇન્ટિંગ્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો અને તે આગામી દસ દિવસ માટે દરેક માટે ખુલ્લું રહેશે.

કોમ્પેન્ડિયમ

'ઉદભવ કોમ્પેન્ડિયમ (2023-2024)' ને ખાસ કરીને લશ્કરી બાબતો અને સામાન્ય રીતે સ્ટેટક્રાફ્ટ માટે ભારતના પ્રાચીન ડહાપણ પર ભવિષ્યમાં શિષ્યવૃત્તિ અને શિક્ષણ માટે રેકોર્ડ બનાવવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. તેમાં છ પ્રકરણો અને બહુવિધ પરિશિષ્ટોનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં પ્રોજેક્ટ ઉદભાવના ભાગરૂપે આયોજિત પ્રવૃત્તિઓ અને કાર્યક્રમોના મુખ્ય તારણો અને ટેકઓવેનો સમાવેશ થાય છે. તે પછીના અભ્યાસ માટે આધાર પૂરો પાડવા માટે ભવિષ્યના સંશોધન અને વિચાર-વિમર્શ માટે આગળનો માર્ગ પણ આપે છે.

પેનલ ચર્ચા

આ કાર્યક્રમનું સમાપન 'પ્રાચીન ભારતીય પરંપરાઓ ઓફ મિલિટરી એથિક્સ એન્ડ કલ્ચર' પર થિમેટિકલી ડિઝાઇન કરેલી પેનલ ડિસ્કશન પર આરોગ્યપ્રદ ચર્ચા સાથે કરવામાં આવ્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ રાજ્ય અને યુદ્ધ-હસ્તકલા પર દેશના પ્રાચીન ડહાપણના ભંડોળને પુનર્જીવિત અને પુનઃમૂલ્યાંકન કરવાનો છે.

21 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ ભારતીય સૈન્ય ધરોહર મહોત્સવ દરમિયાન રક્ષા મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહે પ્રોજેક્ટ ઉદભાવની શરૂઆત કરી હતી. યુએસઆઈના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર જનરલ મેજર જનરલ પી.કે.ગોસ્વામી (નિવૃત્ત), સશસ્ત્ર દળોના વરિષ્ઠ કર્મચારીઓ, નિવૃત્ત સૈનિકો અને વિદ્વાનોએ પણ આ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપી હતી.

AP/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com