વિશ્વની સૌથી મોટી DBT યોજનાઓમાંની એક પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ (PM-KISAN) એ એક નવો સીમાચિહ્ન પાર કર્યો છે. મહારાષ્ટ્રના યવતમાલમાં પ્રધાનમંત્રી દ્વારા PM કિસાન યોજનાનો 16મો હપ્તો બહાર પાડવા સાથે, અત્યાર સુધીમાં આ યોજનાએ 11 કરોડથી વધુ પાત્ર ખેડૂત પરિવારોને લગભગ 3 લાખ કરોડ રૂપિયાનો લાભ પૂરો પાડ્યો છે. તેમાંથી રૂ. 1.75 લાખ કરોડ માત્ર કોવિડ સમયગાળા દરમિયાન જ પાત્ર ખેડૂતોને ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે તેમને સીધા રોકડ લાભોની સૌથી વધુ જરૂર હતી.

દેશના ખેડૂત પરિવારોને સકારાત્મક પૂરક આવક સહાયની જરૂરિયાતને ઓળખીને અને ઉત્પાદક, સ્પર્ધાત્મક, વૈવિધ્યસભર, સમાવિષ્ટ અને ટકાઉ કૃષિ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, ભારત સરકારે 2 ફેબ્રુઆરી 2019 ના રોજ ખેડૂતોના કલ્યાણ માટે મહત્વાકાંક્ષી યોજના શરૂ કરી. પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ (PM-કિસાન). યોજના હેઠળ, પાત્ર ખેડૂત પરિવારોને દર ચાર મહિને 2000 રૂપિયાના ત્રણ સમાન હપ્તાઓ સાથે પ્રતિ વર્ષ 6000 રૂપિયાની આવક સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. આ લાભ આધુનિક ડિજિટલ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર દ્વારા પાત્ર લાભાર્થીઓના બેંક ખાતામાં સીધો મોકલવામાં આવે છે.

90 લાખ નવા લાભાર્થીઓ ઉમેરાયા

તાજેતરમાં, 2.60 લાખથી વધુ ગ્રામ પંચાયતોમાં સરકારી કલ્યાણકારી યોજનાઓની સંતૃપ્તિ સુનિશ્ચિત કરવા માટે શરૂ કરાયેલ વિકાસ ભારત સંકલ્પ યાત્રાના ભાગરૂપે, 90 લાખ પાત્ર ખેડૂતોને PM કિસાન યોજનામાં ઉમેરવામાં આવ્યા હતા.

છેલ્લાં પાંચ વર્ષોમાં, આ યોજનાએ ઘણી સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી છે, તેના વિઝન, સ્કેલ અને લાયક ખેડૂતોના ખાતામાં સીધા ભંડોળના સીમલેસ ટ્રાન્સફર માટે વિશ્વ બેંક સહિત વિવિધ સંસ્થાઓ તરફથી પ્રશંસા પ્રાપ્ત કરી છે.

ઇન્ટરનેશનલ ફૂડ પોલિસી રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (IFPRI) દ્વારા ઉત્તર પ્રદેશના ખેડૂતો પર હાથ ધરાયેલો અભ્યાસ દર્શાવે છે કે PM-કિસાન હેઠળના લાભો મોટાભાગના ખેડૂતો સુધી પહોંચ્યા છે અને તેમને કોઈપણ લીકેજ વિના સંપૂર્ણ રકમ મળી છે. સમાન અભ્યાસ મુજબ, પીએમ-કિસાન હેઠળ રોકડ ટ્રાન્સફર મેળવતા ખેડૂતો ખેતીના સાધનો, બિયારણ, ખાતર અને જંતુનાશકોની ખરીદીમાં વધુ રોકાણ કરે તેવી શક્યતા છે.

પારદર્શિતા માટે ટેકનોલોજી

યોજનાને વધુ કાર્યક્ષમ, અસરકારક અને પારદર્શક બનાવવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, ખેડૂત-કેન્દ્રિત ડિજિટલ ઇકોસિસ્ટમમાં સતત સુધારાઓ કરવામાં આવ્યા છે જેથી કરીને યોજનાના લાભો કોઈપણ વચેટિયાની સંડોવણી વિના દેશભરના તમામ ખેડૂતો સુધી પહોંચે. PM-કિસાન પોર્ટલને UIDAI, PFMS, NPCI અને આવકવેરા વિભાગના પોર્ટલ સાથે સંકલિત કરવામાં આવ્યું છે. ખેડૂતોને તાત્કાલિક સેવાઓ પૂરી પાડવા માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને અન્ય તમામ હિતધારકોને PM-કિસાન પ્લેટફોર્મ સાથે જોડવામાં આવ્યા છે.

જ્યારે ખેડૂતો તેમની ફરિયાદો PM-કિસાન પોર્ટલ પર નોંધાવી શકે છે અને અસરકારક અને સમયસર નિરાકરણ માટે 24x7 કૉલ સુવિધા મેળવી શકે છે, ત્યારે ભારત સરકારે 'કિસાન ઈ-મિત્ર' (એક વૉઇસ-આધારિત AI ચેટબોટ) પણ વિકસાવી છે જે ખેડૂતોને પ્રશ્નો પૂછવા સક્ષમ બનાવે છે. અને વાસ્તવિક સમયમાં તેમની પોતાની ભાષામાં ઉકેલો મેળવો. કિસાન-એ મિત્ર હવે 10 ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે એટલે કે અંગ્રેજી, હિન્દી, ઉડિયા, તમિલ, બંગાળી, મલયાલમ, ગુજરાતી, પંજાબી, તેલુગુ અને મરાઠી.

આ યોજના સહકારી સંઘવાદનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે, કારણ કે રાજ્યો નોંધણી કરે છે અને ખેડૂતોની યોગ્યતાની ચકાસણી કરે છે, જ્યારે ભારત સરકાર આ યોજના માટે 100% ભંડોળ પૂરું પાડે છે. આ યોજનાની સર્વસમાવેશક પ્રકૃતિ એ હકીકતમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે કે ચારમાંથી ઓછામાં ઓછા એક લાભાર્થી મહિલા ખેડૂત છે. વધુમાં, આ યોજના હેઠળના 85 ટકાથી વધુ લાભાર્થીઓ નાના અને સીમાંત ખેડૂતો છે.

AP/GP/JD