પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે અંતરિક્ષ ક્ષેત્ર પર પ્રત્યક્ષ વિદેશી રોકાણ (એફડીઆઈ)ની નીતિમાં સંશોધનને મંજૂરી આપી . હવે, ઉપગ્રહોના પેટા-ક્ષેત્રને ત્રણ જુદી જુદી પ્રવૃત્તિઓમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં આવા દરેક ક્ષેત્રમાં વિદેશી રોકાણ માટે નિર્ધારિત મર્યાદા છે.

ભારતીય અવકાશ નીતિ 2023ને વિસ્તૃત ખાનગી ભાગીદારી મારફતે અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં ભારતની સંભવિતતાને ખોલવાના દ્રષ્ટિકોણનો અમલ કરવા માટે એક વ્યાપક, સંમિશ્રિત અને ગતિશીલ માળખા તરીકે સૂચિત કરવામાં આવી હતી. આ નીતિનો હેતુ અવકાશની ક્ષમતાઓ વધારવાનો છે; અવકાશમાં વિકસતી વ્યાપારી હાજરી વિકસાવવી; ટેકનોલોજીના વિકાસના ચાલકબળ તરીકે જગ્યાનો ઉપયોગ કરવો અને આનુષંગિક વિસ્તારોમાં લાભ પ્રાપ્ત કરવો; આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોને આગળ ધપાવો અને તમામ હિસ્સેદારો વચ્ચે અવકાશી એપ્લિકેશનોના અસરકારક અમલીકરણ માટે એક ઇકોસિસ્ટમ બનાવાનો છે.

હાલની એફડીઆઇ નીતિ અનુસાર, એફડીઆઇને ફક્ત સરકારી મંજૂરી મારફતે ઉપગ્રહોની સ્થાપના અને સંચાલનમાં મંજૂરી આપવામાં આવી છે. ભારતીય અવકાશ નીતિ 2023 હેઠળ વિઝન અને વ્યૂહરચનાને અનુરૂપ, કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે વિવિધ પેટા-ક્ષેત્રો /પ્રવૃત્તિઓ માટે ઉદાર એફડીઆઈ થ્રેશોલ્ડ સૂચવીને અવકાશ ક્ષેત્ર પર એફડીઆઈ નીતિને સરળ બનાવી છે.

અવકાશ વિભાગે આઈએન-સ્પાસ, ઈસરો અને એનએસઆઈએલ જેવા આંતરિક હિતધારકો તેમજ કેટલાક ઔદ્યોગિક હિતધારકો સાથે પરામર્શ કર્યો હતો. એન.જી.ઇ.એ ઉપગ્રહો અને પ્રક્ષેપણ વાહનોના ક્ષેત્રમાં ક્ષમતાઓ અને કુશળતા વિકસાવી છે. રોકાણમાં વધારો થવાથી તેઓ ઉત્પાદનોની કુશળતા, કામગીરીના વૈશ્વિક સ્તર અને વૈશ્વિક અવકાશ અર્થતંત્રમાં સંવર્ધિત હિસ્સાને હાંસલ કરવા સક્ષમ બનશે.

પ્રસ્તાવિત સુધારાઓમાં પ્રવેશને ઉદાર બનાવીને તથા ઉપગ્રહો, પ્રક્ષેપણ વાહનો અને તેની સાથે જોડાયેલી વ્યવસ્થાઓ કે સબસિસ્ટમ્સમાં સીધા વિદેશી રોકાણો (એફડીઆઈ) માટે સ્પષ્ટતા પ્રદાન કરીને તથા અંતરિક્ષયાન અને તેને સંલગ્ન ઘટકો અને પ્રણાલીઓના ઉત્પાદન માટે સ્પેસપોર્ટ્સની રચના કરીને અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં એફડીઆઈ નીતિની જોગવાઈઓને ઉદાર બનાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.

લાભો:

સંશોધિત એફડીઆઇ નીતિ હેઠળ અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં 100 ટકા એફડીઆઇને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. સુધારેલી નીતિ હેઠળ ઉદાર પ્રવેશ માર્ગોનો હેતુ સંભવિત રોકાણકારોને અવકાશમાં ભારતીય કંપનીઓમાં રોકાણ કરવા આકર્ષિત કરવાનો છે.

સંશોધિત નીતિ હેઠળ વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ માટે પ્રવેશ માર્ગ નીચે મુજબ છેઃ

1. ઓટોમેટિક રૂટ હેઠળ 74 ટકા સુધી: સેટેલાઇટ્સ-મેન્યુફેક્ચરિંગ એન્ડ ઓપરેશન, સેટેલાઇટ ડેટા પ્રોડક્ટ્સ અને ગ્રાઉન્ડ સેગમેન્ટ અને યુઝર સેગમેન્ટ. 74 ટકાથી વધુ આ પ્રવૃત્તિઓ સરકારી માર્ગ હેઠળ છે.
2. ઓટોમેટિક રૂટ હેઠળ 49 ટકા સુધીઃ પ્રક્ષેપણ વાહનો અને તેની સાથે સંકળાયેલી પ્રણાલીઓ અથવા સબસિસ્ટમ્સ, અવકાશયાનના પ્રક્ષેપણ અને પ્રાપ્તિ માટે સ્પેસપોર્ટ્સની રચના. 49 ટકાથી વધુ આ પ્રવૃત્તિઓ સરકારી માર્ગ હેઠળ છે.
3. ઓટોમેટિક રૂટ હેઠળ 100 ટકા સુધીઃ સેટેલાઇટ્સ, ગ્રાઉન્ડ સેગમેન્ટ અને યુઝર સેગમેન્ટ માટે કોમ્પોનન્ટ્સ અને સિસ્ટમ/સબ-સિસ્ટમ્સનું ઉત્પાદન.

ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારીમાં વધારો થવાથી રોજગારીનું સર્જન કરવામાં મદદ મળશે, આધુનિક ટેકનોલોજીનું શોષણ શક્ય બનશે અને આ ક્ષેત્ર સ્વનિર્ભર બનશે. તે ભારતીય કંપનીઓને વૈશ્વિક મૂલ્ય સાંકળોમાં સંકલિત કરશે તેવી અપેક્ષા છે. આ સાથે કંપનીઓ સરકારની 'મેક ઇન ઇન્ડિયા (એમઆઇઆઇ) અને 'ભારત' પહેલોને યોગ્ય રીતે પ્રોત્સાહન આપવા દેશની અંદર જ તેમની ઉત્પાદન સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા સક્ષમ બનશે.

AP/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com