પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે નાણાકીય વર્ષ 2023-24થી વર્ષ 2025-26 સુધીનાં ત્રણ વર્ષમાં 75 લાખ એલપીજી કનેક્શન બહાર પાડવા માટે પ્રધાનમંત્રી ઉજ્જવલા યોજના (પીએમયુવાય)ને લંબાવવાની મંજૂરી આપી દીધી છે. 75 લાખ વધારાના ઉજ્જવલા જોડાણોની જોગવાઈ કરવાથી પીએમયુવાય લાભાર્થીઓની કુલ સંખ્યા વધીને 10.35 કરોડ થઈ જશે.

2014 વિરુદ્ધ 2023 માં મુખ્ય એલપીજી વિગતો

ઉજ્જવલા 2.0ની હાલની પદ્ધતિ મુજબ ઉજ્જવલા લાભાર્થીઓને પ્રથમ રિફિલ અને સ્ટવ પણ વિનામૂલ્યે આપવામાં આવશે.

પીએમયુવાયનાં ગ્રાહકોને દર વર્ષે 12 રિફિલ માટે દર વર્ષે 14.2 કિલોગ્રામ એલપીજી સિલિન્ડર દીઠ રૂ.200ની લક્ષ્યાંકિત સબસિડી પ્રદાન કરવામાં આવે છે. પીએમયુવાય ચાલુ રાખ્યા વિના, લાયક ગરીબ પરિવારો આ યોજના હેઠળ તેમનો યોગ્ય લાભ મેળવી શકશે નહીં.

સ્વચ્છ રસોઈ દ્વારા મહિલાઓની જીવન જીવવાની સરળતા

વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (ડબ્લ્યુએચઓ)ના જણાવ્યા અનુસાર, વિશ્વભરમાં આશરે 2.4 અબજ લોકો (જે વૈશ્વિક વસતીના લગભગ એક તૃતીયાંશ જેટલા છે) ખુલ્લી આગ અથવા કેરોસીન, બાયોમાસ (જેમ કે લાકડું, પ્રાણીઓનું છાણ અને પાકનો કચરો) અને રસોઈ માટે કોલસા દ્વારા બળતણ પૂરું પાડતા બિનકાર્યક્ષમ સ્ટવ પર આધાર રાખે છે. આને કારણે ઘરગથ્થુ હવાનું પ્રદૂષણ હાનિકારક થાય છે, જે 2020માં દર વર્ષે અંદાજિત 3.2 મિલિયન મૃત્યુમાં ફાળો આપે છે, જેમાં 237,000 થી વધુ મૃત્યુ 5 વર્ષથી ઓછી વયના બાળકો છે. ટકાઉ અને પ્રદૂષણ-મુક્ત ભવિષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે ઘરગથ્થુ વાયુ પ્રદૂષણના મુદ્દાને ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે, ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકોમાં થતી પીડાને રોકવા માટે.

ભૂતકાળમાં, ભારતમાં, ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં, ગરીબ સમુદાયો, તેમના દ્વારા થતી આરોગ્ય પર થતી પ્રતિકૂળ અસરો વિશે જાગૃત થયા વિના લાકડા, કોલસો અને છાણની કેક જેવા પરંપરાગત બળતણનો ઉપયોગ કરતા હતા. પરિણામે, તેમણે મૂળભૂત કારણને જાણ્યા વિના જ આરોગ્યને લગતી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. ન્યુમોનિયા, ફેફસાંના કેન્સર, ઇસ્કેમિક હૃદય અને ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનરી રોગો જેવી બીમારીઓને કારણે મૃત્યુદરનું જોખમ વધ્યું હોવાનું વ્યાપકપણે નોંધાયું છે. રાંધવા માટે પુનઃપ્રાપ્ય ન થઈ શકે તેવા લાકડાના બળતણને કારણે કાર્બન ડાયોકસાઈડનું ઉત્સર્જન ગીગાટન થાય છે અને રહેણાંક ઘન બળતણને બાળવાથી કાળા કાર્બનના ઉત્સર્જનમાં 58 ટકા હિસ્સો હોય છે. નક્કર બાયોમાસના અપૂર્ણ દહનને કારણે ઘરગથ્થું વાયુ પ્રદૂષણ (એચએપી)માં પણ તેમનો નોંધપાત્ર ફાળો છે.

સંશોધન એ પણ સૂચવે છે કે આ એક લિંગ સમસ્યા છે: છોકરીઓ અને સ્ત્રીઓને નક્કર ઇંધણના વધતા સંપર્કનો સામનો કરવો પડે છે. નક્કર ઇંધણ સાથે રાંધવાથી યુએન સસ્ટેઇનેબલમાંથી પાંચ તરફ પ્રગતિમાં વિલંબ થાય છે

પીએમયુવાય યોજનામાં મહિલાઓને આર્થિક અને સામાજિક રીતે સશક્ત બનાવવામાં આવી છે. એલપીજીની સરળ પહોંચને કારણે, મહિલાઓ પર લાકડાં અથવા અન્ય પરંપરાગત ઇંધણ એકત્રિત કરવાનું કામ હવે બોજારૂપ નથી, જેના માટે ઘણીવાર લાંબી અને મહેનતની મુસાફરીની જરૂર પડે છે. આ નવી સગવડથી તેઓ સામુદાયિક જીવનમાં વધુ સક્રિયપણે ભાગ લઈ શકે છે અને આવક પેદા કરતી અન્ય તકો ઝડપી શકે છે.

તદુપરાંત, ઉજ્જવલા યોજનાએ મહિલાઓની સલામતી અને સુરક્ષા વધારવામાં ફાળો આપ્યો છે, કારણ કે હવે તેમને લાકડાં અથવા બળતણ એકત્રિત કરવા માટે અલગ અને સંભવિત અસુરક્ષિત વિસ્તારોમાં સાહસ કરવાની જરૂર નથી.

એલપીજી કવરેજ વધારવાની પહેલ

1. પહલ (પ્રત્યક્ષ હસ્તાંતરિત લાભ): એલપીજી સિલિન્ડરો સબસિડીની કિંમતે પૂરા પાડવાને બદલે, તે બજાર કિંમતે વેચવામાં આવતા હતા, અને લાગુ સબસિડી સીધી જ વ્યક્તિના બેંક ખાતામાં ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે તબદીલ કરવામાં આવતી હતી. આને કારણે "ભૂતિયા" ખાતાઓ અને વાણિજ્યિક હેતુઓ માટે ઘરગથ્થુ સિલિન્ડરોના ગેરકાયદેસર ઉપયોગને કારણે ઘટાડો થયો હતો, જેથી માત્ર ઇચ્છિત લાભાર્થીઓને જ લાભ મળે તે સુનિશ્ચિત થયું હતું.
2. આ છોડો: બળજબરીપૂર્વક સબસીડીઓ દૂર કરવાને બદલે, લોકોને તેમની સબસિડી સ્વેચ્છાએ સોંપી દેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા હતા. વિસ્તૃત બઢતી દ્વારા, લાખો લોકોએ સ્વેચ્છાએ સબસીડીઓ છોડી દીધી હતી, જેણે એલપીજી સિલિન્ડરો હસ્તગત કરવામાં જેમને ખરેખર સહાયની જરૂર હતી તેવા લોકોને આ ભંડોળને પુનઃદિશામાન કરવામાં મદદ કરી હતી.
3. 2020માં કોવિડ -19 રોગચાળાના લોકડાઉન દરમિયાન, નિ:શુલ્ક રિફિલ યોજના હેઠળ પ્રધાનમંત્રી ગરીબ કલ્યાણ યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી હતી. આ યોજના હેઠળ 14.17 કરોડ એલપીજી રિફિલનાં સમર્થનમાં પીએમયુવાય લાભાર્થીઓને રૂ. 9670.41 કરોડની સહાય કરવામાં આવી હતી.
4. વર્ષ 2018-19માં પીએમયુવાય લાભાર્થીઓનો માથાદીઠ વપરાશ 3.01 હતો, જે વર્ષ 2022-23માં વધીને 3.71 થયો છે. પીએમયુવાય લાભાર્થીઓએ હવે (વર્ષ 2022-23) દર વર્ષે 35 કરોડથી વધારે એલપીજી રિફિલ લીધી હતી.

CB/GP/JD