પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે ચાર વર્ષ (2023 પછી) સુધી ચાલનારી કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના સ્વરૂપે ઇકોર્ટ પ્રોજેક્ટનાં ત્રીજા તબક્કાને મંજૂરી આપી દીધી છે, જેમાં રૂ.7210 કરોડનો નાણાકીય ખર્ચ થશે.

આદરણીય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીજીના "સૌનો સાથ, સૌનો વિકાસ અને સૌનો વિશ્વાસ"ના વિઝનને અનુરૂપ ઇકોર્ટ્સ મિશન મોડ પ્રોજેક્ટ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને ન્યાયની સુલભતા વધારવા માટેનો મુખ્ય પ્રેરક પ્રોજેક્ટ છે. રાષ્ટ્રીય ઈ-ગવર્નમેન્ટ યોજનાનાં ભાગરૂપે ભારતીય ન્યાયતંત્રનાં આઇસીટી સક્ષમીકરણ માટે વર્ષ 2007થી ઇ-કોર્ટ પ્રોજેક્ટ અમલમાં છે, જેનો બીજો તબક્કો વર્ષ 2023માં પૂર્ણ થયો છે. ભારતમાં ઇ-કોર્ટ પ્રોજેક્ટનો ત્રીજો તબક્કો "સુલભતા અને સર્વસમાવેશકતા"ની ફિલસૂફીમાં રહેલો છે.

પ્રથમ તબક્કા અને ફેઝ-2નાં લાભોને આગામી સ્તર પર લઈ જવા માટે ઇ-કોર્ટનાં ત્રીજા તબક્કાનો ઉદ્દેશ વારસાગત રેકોર્ડ સહિત સંપૂર્ણ કોર્ટ રેકોર્ડનું ડિજિટાઇઝેશન કરીને ડિજિટલ, ઓનલાઇન અને પેપરલેસ કોર્ટ તરફ આગળ વધીને અને ઇ-સેવા કેન્દ્રો સાથે તમામ કોર્ટ સંકુલોની સંતૃપ્તિ મારફતે ઇ-ફાઇલિંગ/ઇ-પેમેન્ટનું સાર્વત્રિકીકરણ કરીને ન્યાયની મહત્તમ સરળતાની વ્યવસ્થા ઊભી કરવાનો છે. તે કેસોના સમયપત્રક અથવા પ્રાથમિકતા આપતી વખતે ન્યાયાધીશો અને રજિસ્ટ્રીઝ માટે ડેટા-આધારિત નિર્ણય લેવાને સક્ષમ બનાવતી બુદ્ધિશાળી સ્માર્ટ સિસ્ટમ્સ સ્થાપિત કરશે. ત્રીજા તબક્કાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ન્યાયતંત્ર માટે એકીકૃત ટેકનોલોજી પ્લેટફોર્મ ઊભું કરવાનો છે, જે અદાલતો, મુકદ્દમો અને અન્ય હિતધારકો વચ્ચે અવિરત અને પેપરલેસ ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરશે.

કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત ત્રીજા તબક્કાની યોજનાનો અમલ ભારત સરકારના કાયદા અને ન્યાય મંત્રાલયના ન્યાય વિભાગ અને ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતની સમિતિની સંયુક્ત ભાગીદારી હેઠળ સંબંધિત ઉચ્ચ અદાલતો મારફતે વિકેન્દ્રિત રીતે કરવામાં આવી રહ્યો છે, જેથી એક એવી ન્યાયિક વ્યવસ્થા વિકસિત થઈ શકે કે જે વ્યવસ્થાને તમામ હિતધારકો માટે વધુ સુલભ, વાજબી, ભરોસાપાત્ર, અનુમાનિત અને પારદર્શક બનાવીને ન્યાયની સરળતાને પ્રોત્સાહન આપે.

ઇકોર્ટ્સ ફેઝ IIIના ઘટકો નીચે મુજબ છે:

આ યોજનાનાં અપેક્ષિત પરિણામો નીચે મુજબ છેઃ

• જે નાગરિકો પાસે ટેકનોલોજીની સુલભતા નથી તેઓ ઇસેવા કેન્દ્રોમાંથી ન્યાયિક સેવાઓ મેળવી શકે છે, જેથી ડિજિટલ વિભાજન દૂર થાય છે.
• કોર્ટના રેકોર્ડ્સનું ડિજિટાઇઝેશન એ પ્રોજેક્ટની અન્ય તમામ ડિજિટલ સેવાઓ માટેનો પાયો નાખે છે. તે કાગળ-આધારિત ફાઇલિંગ્સને લઘુતમ કરીને અને દસ્તાવેજોની ભૌતિક હિલચાલને ઘટાડીને પ્રક્રિયાઓને વધુ પર્યાવરણને અનુકૂળ બનાવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.

• અદાલતની કાર્યવાહીમાં વર્ચ્યુઅલ ભાગીદારી આમ કોર્ટ કાર્યવાહી સાથે સંકળાયેલા ખર્ચમાં ઘટાડો કરે છે, જેમ કે સાક્ષીઓ, ન્યાયાધીશો અને અન્ય હિસ્સેદારો માટે મુસાફરીનો ખર્ચ.
• કોર્ટ ફી, દંડ અને દંડની ચુકવણી ગમે ત્યાંથી, ગમે ત્યારે.

• દસ્તાવેજોને ફાઇલ કરવા માટે જરૂરી સમય અને પ્રયત્નોને ઘટાડવા માટે ઇફિલિંગનું વિસ્તરણ. ત્યાં માનવ ભૂલો ઓછી થાય છે કારણ કે દસ્તાવેજો આપમેળે તપાસવામાં આવે છે અને કાગળ આધારિત રેકોર્ડ્સની વધુ રચનાને અટકાવે છે.
• "સ્માર્ટ" ઇકોસિસ્ટમનું નિર્માણ કરીને વપરાશકર્તાને સરળ અનુભવ પ્રદાન કરવા માટે Al અને તેના સબસેટ મશીન લર્નિંગ (એમએલ), ઓપ્ટિકલ કેરેક્ટર રેકગ્નિશન (OCR), નેચરલ લેંગ્વેજ પ્રોસેસિંગ (NLP) જેવી નવીનતમ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ. રજિસ્ટ્રીઝમાં ઓછી ડેટા એન્ટ્રી અને લઘુત્તમ ફાઇલ ચકાસણી હશે જે વધુ સારી નિર્ણય લેવાની અને નીતિ આયોજનની સુવિધા આપશે. તેમાં સ્માર્ટ શેડ્યૂલિંગ, ઇન્ટેલિજન્ટ સિસ્ટમની કલ્પના કરવામાં આવી છે, જે ન્યાયાધીશો અને રજિસ્ટ્રીઝ માટે ડેટા-આધારિત નિર્ણય લેવા સક્ષમ બનાવે છે, ન્યાયાધીશો અને વકીલોની ક્ષમતાની વધુ આગાહી અને ઓપ્ટિમાઇઝેશન માટે મંજૂરી આપે છે.

• ટ્રાફિકના ઉલ્લંઘનના કેસોના ચુકાદાથી આગળ વર્ચ્યુઅલ કોર્ટનું વિસ્તરણ, જેથી કોર્ટમાં મુકદ્દમો અથવા વકીલની હાજરી નાબૂદ થાય છે.
• અદાલતી કાર્યવાહીમાં ચોકસાઈ અને પારદર્શકતામાં વધારો
• એનએસટીઇપી (નેશનલ સર્વિંગ એન્ડ ટ્રેકિંગ ઓફ ઇલેક્ટ્રોનિક પ્રોસેસીસ)નું વધુ વિસ્તરણ કરીને કોર્ટના સમન્સની ઓટોમેટેડ ડિલિવરી પર ભાર મૂકવો, જેથી ટ્રાયલમાં થતા વિલંબમાં ધરખમ ઘટાડો થાય છે.
• અદાલતી પ્રક્રિયાઓમાં ઉભરતી ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ તેમને વધુ કાર્યક્ષમ અને અસરકારક બનાવશે, તેથી પેન્ડન્સી કેસોમાં ઘટાડો કરવામાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપશે.

CB/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com