మొత్తం గ్రీన్ హైడ్రోజన్ విలువ గొలుసులో ఇటీవలి పురోగతులు, అభివృద్ధి చెందుతున్న సాంకేతిక పరిజ్ఞానాల గురించి చర్చించేందుకు ప్రపంచ శాస్త్రీయ, పారిశ్రామిక సమాజాన్ని ఏకతాటిపైకి తీసుకురావడానికి భారత ప్రభుత్వం 2023 జూలై 5 - 7 తేదీలలో న్యూఢిల్లీలోని విజ్ఞాన్ భవన్ లో గ్రీన్ హైడ్రోజన్ పై అంతర్జాతీయ సదస్సు (ఐసిజిహెచ్ -2023) ను నిర్వహిస్తోంది. ఈ రంగంలో అభివృద్ధి చెందుతున్న గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ల్యాండ్ స్కేప్ , ఇన్నోవేషన్ ఆధారిత పరిష్కారాలను అన్వేషించడానికి ఈ సదస్సు సంబంధిత రంగం  భాగస్వాములకు వీలు కల్పిస్తుంది.

పెట్రోలియం, సహజవాయువు మంత్రిత్వ శాఖ, కౌన్సిల్ ఆఫ్ సైంటిఫిక్ అండ్ ఇండస్ట్రియల్ రీసెర్చ్, భారత ప్రభుత్వ ప్రిన్సిపల్ సైంటిఫిక్ అడ్వైజర్ కార్యాలయం భాగస్వామ్యంతో నూతన, పునరుత్పాదక ఇంధన మంత్రిత్వ శాఖ ఈ సదస్సును నిర్వహిస్తోంది.

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఎకోసిస్టమ్ ను మనం ఎలా స్థాపించవచ్చో అన్వేషించడం, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ద్వారా డీకార్బనైజేషన్ కోసం ప్రపంచ లక్ష్యాలను చేరుకోవడానికి ఒక వ్యవస్థాగత విధానాన్ని పెంపొందించడం ఈ సదస్సు ప్రాథమిక లక్ష్యం. హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి, నిల్వ, పంపిణీ, దిగువ అనువర్తనాలపై డొమైన్-నిర్దిష్ట పరిశోధన పరస్పర చర్యలతో పాటు, గ్రీన్ ఫైనాన్సింగ్, మానవ వనరుల అప్ స్కిల్లింగ్ ఇంకా ఈ రంగంలో స్టార్టప్ చొరవలపై కూడా ఈ సదస్సులో చర్చిస్తారు. ఈ రంగంలోని అంతర్జాతీయ ఉత్తమ పద్ధతులను పంచుకోవడానికి ,నేర్చుకోవడానికి ఈ సదస్సు వీలు కల్పిస్తుంది.

కాన్ఫరెన్స్ వెబ్ సైట్ ఇక్కడ చూడండి: https://icgh.in.

సదస్సుకు సంబంధించిన సంక్షిప్త ప్రజెంటేషన్ ఇక్కడ చూడవచ్చు. కాన్ఫరెన్స్ బ్రోచర్ ను,  కాన్ఫరెన్స్ ఫ్లయర్ ను ఇక్కడ చూడవచ్చు.

2070 నాటికి నెట్ జీరో లక్ష్యాన్ని సాధించడంలో సహాయపడటానికి భారత ప్రభుత్వం ప్రారంభించిన నేషనల్ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్ లక్ష్యాలకు అనుగుణంగా పరిశ్రమ , పరిశోధన కమ్యూనిటీలకు చెందిన దేశీయ ,అంతర్జాతీయ భాగస్వాములకు  జాతీయ, అంతర్జాతీయ ప్రాధాన్యతలను లోతుగా అధ్యయనం చేయడానికి సదస్సులో జరిగే వివిధ ఫీచర్ ప్లీనరీ చర్చలు, నిపుణుల ప్యానెల్ చర్చలు, సాంకేతిక చర్చలు దోహదపడతాయి.

ఈ సందర్భంగా ఏర్పాటు చేసిన విలేకరుల సమావేశంలో నూతన, పునరుత్పాదక ఇంధన మంత్రిత్వ శాఖ కార్యదర్శి భూపిందర్ సింగ్ భల్లా మాట్లాడుతూ, జాతీయ హరిత హైడ్రోజన్ మిషన్ లో ఔట్ రీచ్, పరిశ్రమ భాగస్వామ్యం అంతర్భాగమని అన్నారు. ఉత్పత్తి, పంపిణీ , నిల్వ వంటి విలువ గొలుసు లోని వివిధ దశలలో పరిశ్రమల పాత్రను కార్యదర్శి నొక్కి చెప్పారు. జాతీయ హరిత హైడ్రోజన్ పర్యావరణ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయడానికి , బలోపేతం చేయడానికి పరిష్కారాలను అన్వేషించడం లో ఉత్తమ ఆలోచనలను ఏకతాటిపైకి తీసుకురావడానికి ఈ సదస్సు ప్రయత్నిస్తుందని ఆయన అన్నారు.

 "ఎలక్ట్రోలైజర్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యాన్ని పెంచడానికి టెక్నాలజీ అడాప్షన్ కీలకం"

.

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ పై జరిగే తొలి ప్రధాన కార్యక్రమం ఇదేనని కార్యదర్శి తెలిపారు. 2030 నాటికి సంవత్సరానికి 5 ఎంఎంటీ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ను ఉత్పత్తి చేయాలన్న నేషనల్ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్ ప్రాథమిక ఉత్పత్తి లక్ష్యాన్ని చేరుకోవడానికి గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఎకోసిస్టమ్ చాలా ముఖ్యమని ఆయన అన్నారు. ప్రపంచంలో ఎలక్ట్రోలైజర్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యం చాలా పరిమితంగా ఉందని, ఈ సామర్థ్యం భారత్ లో రావాల్సి ఉందన్నారు. దీని కోసం, ఎలక్ట్రోలైజర్ తయారీకి , తయారీ ప్రక్రియ , వివిధ వ్యక్తిగత భాగాల కోసం తగిన సాంకేతికతను నేర్చుకోవడం, స్వీకరించడం చాలా ముఖ్యం. "ఈ ప్రక్రియ ద్వారా, విలువ గొలుసు వివిధ దశల గురించి నిపుణులు మాట్లాడగల ఒక వేదికను మనం సృష్టిస్తున్నాము, తద్వారా మనం ఇతరుల నుండి నేర్చుకోవచ్చు; ఇది ఉత్పత్తిని మాత్రమే కాకుండా, మార్కెటింగ్,  భాగస్వామ్యాలను కూడా కలిగి ఉంటుంది. నేషనల్ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్ విజయానికి అవసరమైన మొత్తం విలువ గొలుసుపై మన దృష్టి ఉంది.”

గ్రీన్ హైడ్రోజన్/ గ్రీన్ అమ్మోనియాపై 48 ప్రాజెక్టులను భారత్ లో బహిరంగంగానే ప్రకటించినట్లు భల్లా మీడియా ప్రశ్నకు సమాధానంగా చెప్పారు. “ఏడాదికి 3.5 మిలియన్ మెట్రిక్ టన్నుల గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి చేసే గ్రీన్ అమ్మోనియా గురించి చాలా మంది మాట్లాడుతున్నారు. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ అవకాశాలకు సంబంధించి పరిశ్రమ నుంచి చాలా ట్రాక్షన్  ఉంది.”

ఆర్ అండ్ డీ కోసం ఫోకస్ ప్రాంతాలను నిర్ణయించడంలో, అవసరమైన ప్రమాణాలు, నిబంధనలపై కూడా ఈ సదస్సు మనకు  మార్గనిర్దేశం చేస్తుందని కార్యదర్శి తెలిపారు. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మాన్యుఫ్యాక్చరింగ్ ప్రమాణాలపై వర్కింగ్ గ్రూప్ ఇప్పటికే సుమారు 100 సిఫార్సులతో కూడిన నివేదికను బ్యూరో ఆఫ్ ఇండియన్ స్టాండర్డ్స్ , ఇతర ప్రమాణాలకు సంబంధించిన సంస్థలకు సమర్పించిందని శ్రీ భల్లా తెలిపారు.

"గ్రీన్ హైడ్రోజన్ నిర్వచనం, గ్లోబల్ స్టాండర్డ్ అవసరాలపై ప్రభుత్వం పనిచేస్తోంది"

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ కు ఒక నిర్వచనంపై ప్రభుత్వం పనిచేస్తోందని, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ కోసం కొన్ని అంతర్జాతీయ ప్రమాణాలను అభివృద్ధి చేయడానికి కూడా ఈ సదస్సు సహాయపడుతుందని శ్రీ భల్లా ఆశాభావం వ్యక్తం చేశారు. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ కు ప్రామాణిక నిర్వచనం లేదని, వివిధ దేశాలు, ప్రైవేటు సంస్థలు బహుళ నిర్వచనాలతో ముందుకు వస్తున్నాయని ఆయన అన్నారు.

ఇది అభివృద్ధి చెందుతున్న రంగం, కాబట్టి ప్రతి దేశం నేర్చుకుంటోంది, కాబట్టి గ్రీన్ హైడ్రోజన్ అని మనం  నమ్మే దాని ఆధారంగా భారతదేశం ఒక నిర్వచనాన్ని తీసుకురాబోతోంది.  చివరికి, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ నిర్వచనంపై మనం ప్రపంచ ప్రమాణాలను కలిగి ఉండాలి. ఇది స్పష్టమైన ప్రారంభ , ముగింపు పాయింట్లను కలిగి ఉండాలి, తద్వారా మన ఇంధన మార్పు , గ్రీన్ హైడ్రోజన్ స్వీకరణను సమర్థవంతంగా అంచనా వేయవచ్చు.

25 సెషన్లు, 1,500 మందికి పైగా అంతర్జాతీయ , భారతీయ ప్రతినిధులు

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఎకోసిస్టమ్ ఏర్పాటు లక్ష్యంగా మూడు రోజుల పాటు జరిగే ఈ అంతర్జాతీయ సదస్సులో దేశవిదేశాల నుంచి 1,500 మందికి పైగా ప్రతినిధులు పాల్గొంటారు. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ పై అమెరికా, ఆస్ట్రేలియా, ఆఫ్రికా, యూరప్, భారత్ ల ప్రాంతీయ దృక్పథాలను కూడా ప్రతినిధులు వింటారు.

సదస్సులో డెమోలు, పి ఎస్ యు, ప్రైవేట్ కంపెనీలు, స్టార్టప్ ల ప్రోటో టైపులు, బీ2బీ, బీ2జీ సమావేశాలు ఉంటాయి.

సదస్సు ప్రారంభ రోజు హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి- విద్యుద్విశ్లేషణ, జీవ మార్గాలు; హైడ్రోజన్ నిల్వ, పంపిణీ , ఇంధనం నింపడం; హైడ్రోజన్ ఎనర్జీ ఎకోసిస్టమ్స్ అండ్ అసెస్ మెంట్; ఫ్యూయల్ సెల్స్ , ఎలక్ట్రోలైజర్ లు: కీలక మెటీరియల్స్ , కాంపోనెంట్ లు; హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి - థర్మోకెమికల్ న్యూక్లియర్ / ఇతర; చలనశీలతలో హైడ్రోజన్; ఇంటిగ్రేటెడ్ హైడ్రోజన్ సిస్టమ్స్; పరిశ్రమలలో హైడ్రోజన్ మొదలైన సెషన్లు,  డిస్ట్రప్టివ్ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీపై ఒక ప్యానెల్ డిస్కషన్ ఉంటాయి.

రెండో రోజు అంటే జూలై 6న రెండు ప్లీనరీ ఉపన్యాసాలు ఉంటాయి, ఒకటి జపనీస్ మరొకటి గ్రీన్ హైడ్రోజన్ పాత్రపై ఆస్ట్రేలియన్ దృక్పథాన్ని అందిస్తుంది.

 టెక్నికల్ సెషన్లు - పైప్ లైన్ ఇన్ ఫ్రా, కంపాటబిలిటీ; హైడ్రోజన్ ఎకానమీ - లాజిస్టిక్స్ అండ్ ఇన్ఫ్రాస్ట్రక్చర్; కోడ్ లు, స్టాండర్డ్స్ ,రెగ్యులేషన్ లు; హైడ్రోజన్ లోయలు/ కేంద్రాలు/ సమూహాలు; హైడ్రోజన్ లో స్టార్టప్ లు; హైడ్రోజన్ స్ట్రాటజీస్ అండ్ పోలీస్; గ్రీన్ ఫైనాన్సింగ్; ఆర్ అండ్ డీ ఎకోసిస్టమ్ ను బలోపేతం చేయడం పై ఉంటాయి. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తికి సంబంధించిన కర్బన ఉద్గారాలపై ప్యానెల్ డిస్కషన్ తో రెండవ రోజు సదస్సు ముగుస్తుంది.

అంతర్జాతీయ సదస్సు మూడవ,  చివరి రోజు యూరోపియన్ దృక్పథాన్ని అందించే ప్లీనరీ ఉపన్యాసం ఇంకా కీలక పారిశ్రామిక భాగస్వాముల మధ్య ప్యానెల్ చర్చ ఉంటుంది. ముగింపు సభతో సదస్సు ముగుస్తుంది.

పనుల్లో ఎలక్ట్రోలైజర్ తయారీ , పనులలో గ్రీన్ హైడ్రోజన్ కోసం  ప్రోత్సాహక పథకాలు

డిమాండ్ సృష్టిపై కార్యదర్శి మాట్లాడుతూ, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ను ప్రోత్సహించడానికి ప్రభుత్వం సంబంధిత మంత్రిత్వ శాఖలతో కలిసి పనిచేస్తోందని చెప్పారు. ఎలక్ట్రోలైజర్ తయారీకి, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తికి ప్రోత్సాహకాలు అందించేందుకు మంత్రిత్వ శాఖ కసరత్తు చేస్తోంది. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తికి సంబంధించి గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ప్లాంట్ల ఏర్పాటు ఆధారంగా ప్రోత్సాహకాలు ఇవ్వనున్నారు. రెండవ నమూనాలో, డిమాండ్ అగ్రిగేషన్ మోడల్ ఆధారంగా వినియోగానికి ప్రోత్సాహకాలు అందించబడతాయి.

ఎలక్ట్రోలైజర్ తయారీకి ప్రోత్సాహక పథకం ముసాయిదా, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తికి ప్రోత్సాహక పథకంలో భాగం ఖరారైందని, త్వరలోనే విడుదల చేస్తామని న్యూ అండ్ రెన్యూవబుల్ ఎనర్జీ సెక్రటరీ తెలిపారు.

మిషన్ కింద అందిస్తున్న మొత్తం ప్రోత్సాహకాలు 2030 సంవత్సరంలో రూ.17,000 కోట్లకు పైగా ఉన్నాయని, వీటిని విడతల వారీగా అమలు చేస్తామని, తద్వారా ప్రభుత్వం మొదటి విడత నుంచి పాఠాలు నేర్చుకుని రెండో విడతను అభివృద్ధి చేస్తుందని చెప్పారు.

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్ కింద రూ.8 లక్షల కోట్ల పెట్టుబడులు అవసరమని, గ్రీన్ హైడ్రోజన్ కు నిధులు సమకూర్చేందుకు ప్రభుత్వం బ్యాంకింగ్, ఆర్థిక వ్యవస్థ, ప్రైవేట్ రంగం, ఇతర భాగస్వాములతో చర్చలు జరుపుతోందని కార్యదర్శి గుర్తు చేశారు.

ఈ రంగానికి నిధులను ఆకర్షించేందుకు ప్రభుత్వం పరిశ్రమలకు చేయూతనిస్తుందని చెప్పారు.

త్వరలో గ్రీన్ హైడ్రోజన్ హబ్ లు

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ హబ్ ల అభివృద్ధిపై ప్రభుత్వం రాష్ట్రాలతో కలిసి పనిచేస్తోందని కార్యదర్శి తెలిపారు.

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ హబ్ అనేది ఉత్పత్తి, వినియోగం దగ్గరగా జరిగే ప్రాంతం అని కార్యదర్శి వివరించారు. ఒక నిర్దిష్ట గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి సామర్థ్యం పూర్తిగా ఎగుమతి ఆధారితమైతే, అవి ఎక్కువగా ఓడరేవులకు సమీపంలో ఉంటాయి.ఇది ప్రైవేట్ రంగం తీసుకోబోయే నిర్ణయం.

ప్రధాన ఓడరేవుల్లో గ్రీన్ హైడ్రోజన్ హబ్ ల ఏర్పాటుకు షిప్పింగ్ మంత్రిత్వ శాఖతో కలిసి పనిచేస్తున్నాం. అమలు చేయబోయే విధానంలో గుర్తించిన పారామీటర్ల ఆధారంగా ప్రభుత్వం నుంచి మౌలిక సదుపాయాల కల్పనకు హబ్ లను ఎంపిక చేస్తాం. అయితే ప్రభుత్వం అందించే వాటికి అదనంగా అలాగే పరిశ్రమ చొరవను బట్టి కూడా హబ్ లు వస్తాయి.”

నేషనల్ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్

భారత ప్రభుత్వం తన డీకార్బనైజేషన్ వ్యూహంలో భాగంగా 2023 జనవరి 4 న నేషనల్ గ్రీన్ హైడ్రోజన్ మిషన్ ను ప్రారంభించింది. గ్రీన్ హైడ్రోజన్ లో పరిశోధన - అభివృద్ధికి గణనీయమైన ప్రాధాన్యతనిస్తుంది.  గ్రీన్ హైడ్రోజన్ ఉత్పత్తి, వినియోగం , ఎగుమతి కి గ్లోబల్ హబ్ గా భారతదేశాన్ని మార్చాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. దేశంలో బలమైన గ్రీన్ హైడ్రోజన్ పర్యావరణ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయడానికి విధానాలు, సాంకేతికతలో ప్రధాన జోక్యాలను మిషన్ ప్రారంభిస్తుంది. ఇది డిమాండ్ ను సృష్టించడం, సరఫరా వైపును బలోపేతం చేయడం , విధాన , నియంత్రణ ఫ్రేమ్ వర్క్, సృజనాత్మకత , ఖర్చు తక్కువ పై దృష్టి పెట్టడం ద్వారా దీనిని చేయడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ఈ మిషన్ ఈ రంగంలో ప్రైవేట్ పెట్టుబడులను ప్రోత్సహిస్తుంది వేగవంతమైన స్థాయి, సాంకేతిక అభివృద్ధి, ప్రమాణాలు , నియంత్రణ ఫ్రేమ్ వర్క్ ను స్థాపించడానికి , వేగంగా పెరిగే ఖర్చు తగ్గింపునకు వీలు కల్పిస్తుంది.

గ్రీన్ హైడ్రోజన్ లో పరిశోధన ,అభివృద్ధి సుస్థిర ఇంధన పరిష్కారాలను ప్రోత్సహించడమే కాకుండా భారతదేశ క్లీన్ ఎనర్జీ రంగంలో ఉద్యోగాల కల్పన ,ఆర్థిక వృద్ధికి అవకాశాలను తెరుస్తుంది. ఆర్ అండ్ డి కి ప్రాధాన్యమివ్వడం ద్వారా గ్రీన్ హైడ్రోజన్ టెక్నాలజీలో గ్లోబల్ లీడర్ గా ఎదగడం ద్వారా పరిశుభ్రమైన, పచ్చని భవిష్యత్తుకు మార్గం సుగమం కానుంది.

***