జాతీయ ఔషధ మొక్కల బోర్డు (ఎన్ఎంపీబీ), ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ సమాచార విద్య  కమ్యూనికేషన్ (ఐఈసీ) ద్వారా అవగాహన కార్యక్రమాలు, ఎక్స్‌పోజర్ సందర్శనలు  సామర్థ్య నిర్మాణ కార్యక్రమాలు (సెమినార్లు / సమావేశాలు / వర్క్‌షాప్‌లు మొదలైనవి) నిర్వహించడానికి వివిధ సంస్థలు/సంస్థలకు ప్రాజెక్ట్ పద్ధతిలో ఆర్థిక సహాయం అందించింది. ) ఔషధ మొక్కల సంరక్షణ, అభివృద్ధి  స్థిరమైన నిర్వహణ కోసం సెంట్రల్ సెక్టార్ స్కీమ్ (సీఎస్ఎస్) కింద కార్యకలాపాలు నిర్వహిస్తున్నారు. ఎన్ఎంపీబీ మద్దతు సంఖ్య 126కు చేరుకుంది. 2017-–18 ఆర్థిక సంవత్సరం నుండి 2021-–22 వరకు 2017–-18 నుండి 2021–-22 వరకు ఔషధ మొక్కల సంరక్షణ, పెంపకం, పంట అనంతర నిర్వహణ  మార్కెటింగ్ వంటి వివిధ అంశాల గురించి రైతులతో సహా వాటాదారుల శ్రేణికి అవగాహన కల్పించడానికి వివిధ ఐఈసీ కార్యకలాపాల కోసం ప్రాజెక్ట్‌లు రూ. 3079.116 లక్షలు కేటాయించారు. పైన పేర్కొన్న పథకం కింద, మెడిసినల్ అండ్ ఆరోమాటిక్ ప్లాంట్స్ రీసెర్చ్ డైరెక్టరేట్ (డీఎంఏపీఆర్), ఆనంద్, గుజరాత్‌లోని శిక్షణా మాడ్యూల్ అభివృద్ధి  మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులు  ఔషధ మొక్కల కోసం మంచి సేకరణ పద్ధతుల కోసం సులభతర మార్గదర్శికి ప్రాజెక్ట్ ఆధారిత మద్దతు కూడా అందించబడుతుంది. జాతీయ ఔషధ మొక్కల బోర్డు, ఆయుష్ మంత్రిత్వ శాఖ మూడు సంవత్సరాల కాలానికి రూ.102.00 లక్షలు కేటాయించింది. ప్రాజెక్ట్  ప్రధాన విజయాలు క్రిందివి:

డీఎంఏపీఆర్ మంచి వ్యవసాయ  సేకరణ పద్ధతులు (జీఏసీపీ), మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులు (జీఏపీ) & మంచి సేకరణ పద్ధతులు (జీసీపీ) ఔషధ మొక్కలపై (ద్విభాష) మాడ్యూల్‌ను అభివృద్ధి చేసింది.

జీఏసీపీ, జీఏపీ & జీసీపీ ఆఫ్ మెడిసినల్ ప్లాంట్స్ (ద్విభాష)పై రైతులు  కలెక్టర్లకు శిక్షణ ఇవ్వడానికి శిక్షకుల కోసం డీఎంఏపీఆర్ గైడ్‌ని అభివృద్ధి చేసింది.

డీఎంఏపీఆర్ 163 మంది శిక్షకుల కోసం మొత్తం 09 మంది శిక్షణ (టీఓటీలు)ని నిర్వహించింది.

డీఎంఏపీఆర్ మొత్తం 605 మంది రైతులకు శిక్షణను నిర్వహించింది, ఇందులో 502 మంది రైతులు రాష్ట్రంలో శిక్షణ పొందారు, 103 మంది రైతులు రాష్ట్రం వెలుపల శిక్షణ పొందారు.

మొత్తం 605 మంది రైతులు & కలెక్టర్లు 163 మంది శిక్షకుల ద్వారా ప్రయోజనం పొందారు  వారు జీఏసీపీ, జీఏపీ & జీసీపీ ఔషధ మొక్కలపై శిక్షణ మాడ్యూల్ ద్వారా జ్ఞానాన్ని పొందారు. 

దీని ప్రక్కన, కౌన్సిల్ ఆఫ్ సైంటిఫిక్ & ఇండస్ట్రియల్ రీసెర్చ్ (సీఎస్ఐఆర్), సీఎస్ఐఆర్-సెంట్రల్ ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ మెడిసినల్ & అరోమాటిక్ ప్లాంట్స్ (సీఎస్ఐఆర్-సిమ్యాప్), లక్నో అనే దాని రాజ్యాంగ ప్రయోగశాలల ద్వారా; సీఎస్ఐఆర్-ఇండియన్ ఇనిస్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఇంటిగ్రేటివ్ మెడిసిన్ (సీఎస్ఐఆర్-ఐఐఎం), జమ్మూ; సీఎస్ఐఆర్-నేషనల్ బొటానికల్ రీసెర్చ్ ఇన్స్టిట్యూట్ (సీఎస్ఐఆర్-ఎన్బీఆర్ఐ ) లక్నో;  సీఎస్ఐఆర్-ఇన్స్టిట్యూట్ ఆఫ్ హిమాలయన్ బయోరిసోర్స్ టెక్నాలజీ (సీఎస్ఐఆర్-ఐహెచ్బీటీ), పాలంపూర్ రైతులకు మూలికల ఉత్పత్తి  ప్రాసెసింగ్‌ను ప్రోత్సహించడానికి మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులు (జీఏపీ)  మంచి ఫీల్డ్ కలెక్షన్ ప్రాక్టీసెస్ (జీఎఫ్సీపీ) గురించి రైతులకు శిక్షణ అందిస్తోంది.  

సీఎస్ఐఆర్- సీమ్యాప్  మెరుగైన వ్యవసాయ సాంకేతికతలు, అధిక దిగుబడినిచ్చే రకాలు  ఔషధ  సుగంధ మొక్కల ప్రాసెసింగ్ టెక్నాలజీల అభివృద్ధికి ప్రత్యేక కృషి చేయడం ద్వారా దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో ఔషధ  సుగంధ మొక్కల ఆధారిత కార్యకలాపాలను ప్రోత్సహిస్తోంది. ఔషధ  సుగంధ మొక్కల ఉత్పత్తి, ప్రాథమిక ప్రాసెసింగ్  మార్కెటింగ్ అంశాలపై వివిధ అవగాహన కార్యక్రమాలు  నైపుణ్యాభివృద్ధి కార్యక్రమాలను నిర్వహించడం ద్వారా రైతులు  వ్యవస్థాపకులలో సాంకేతికత వ్యాప్తికి ప్రత్యేక ప్రయత్నాలు చేస్తున్నారు. గత మూడు సంవత్సరాలు  ప్రస్తుత సంవత్సరం 2019-–20, 2020–-21, 2021-–22  2022–-23లో మొత్తం 6 కిసాన్ మేళాలు నిర్వహించబడ్డాయి, ఇందులో సుమారు 17,000 మంది రైతులు, పారిశ్రామికవేత్తలు  పరిశ్రమల ప్రతినిధులు పాల్గొన్నారు. అదే సమయంలో, దేశంలోని వివిధ రాష్ట్రాల్లో మొత్తం 48 సంఖ్యలో 2 నుండి 3 రోజుల నైపుణ్యం-సాంకేతికత అప్-గ్రేడేషన్ శిక్షణా కార్యక్రమాలు నిర్వహించబడ్డాయి, వీటిలో మొత్తం 3004 మంది రైతులు/వ్యాపారవేత్తలు మంచి వ్యవసాయ పద్ధతుల్లో శిక్షణ పొందారు. ఆర్థికంగా ముఖ్యమైన ఔషధ  సుగంధ మొక్కలు (ఎంఏపీలు). ఇది కాకుండా, మొత్తం 163 ఒకరోజు అవుట్-రీచ్ అవగాహన కార్యక్రమాలు నిర్వహించబడ్డాయి, ఇందులో 10791 మంది రైతులకు ఔషధ  సుగంధ మొక్కల పెంపకం  ప్రాసెసింగ్‌లో శిక్షణ ఇచ్చారు.

సీఎస్ఐఆర్-ఎన్బీఆర్ఐ వ్యవసాయ శాస్త్రం  సాంకేతికత  వివిధ అంశాలపై నైపుణ్య అభివృద్ధి కార్యక్రమాలు (ఎస్డీపీలు) సహా రైతులకు & వ్యవస్థాపకులకు వివిధ శిక్షణ  అవగాహన కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తుంది. ఇది కాకుండా, సంస్థ ఇతర సీఎస్ఐఆర్ లాబొరేటరీలు, ఇండియన్ కౌన్సిల్ ఆఫ్ అగ్రికల్చరల్ రీసెర్చ్ (ఐకార్), ఖాదీ  విలేజ్ ఇండస్ట్రీస్ కమీషన్ (ఐకార్), ఖాదీ  గ్రామ పరిశ్రమల కమీషన్ (జీఎఫ్సీపీ)తో కలిసి వివిధ నెట్‌వర్కింగ్ ప్రాజెక్ట్‌లలో ఔషధ మొక్కల కోసం మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులు (జీఏపీ)  మంచి ఫీల్డ్ కలెక్షన్ ప్రాక్టీసెస్ (జీఎఫ్సీపీ) కూడా సహకరిస్తుంది  అమలు చేస్తుంది. కేవీఐసీ , ట్రైబల్ కోఆపరేటివ్ మార్కెటింగ్ డెవలప్‌మెంట్ ఫెడరేషన్ ఆఫ్ ఇండియా (ట్రైఫెడ్), సువాసన  రుచి అభివృద్ధి కేంద్రం (ఎఫ్ఈడీసీ), కన్నౌజ్, బయోటెక్ పార్క్, లక్నో స్టేట్ హార్టికల్చర్ డిపార్ట్‌మెంట్, ఎంఎస్ఎంఈలు, లబ్ధిదారులు రైతులు, గ్రామ సమూహాలు, పూల వ్యాపారులు  నర్సరీ వ్యాపారులు, వ్యవస్థాపకులు, పాఠశాలలు  కళాశాలలు మొదలైన వాటికి శిక్షణ ఇస్తోంది. ఏప్రిల్ 2020 నుండి డిసెంబర్ 2022 వరకు రైతులతో సహా మొత్తం 1046 మంది వ్యక్తులు శిక్షణ పొందారు.

సీఎస్ఐఆర్-ఐఐఎం డిలో ఉన్న దాని పరిశోధనా క్షేత్రాలలో వివిధ ఔషధ మొక్కల జెర్మ్ప్లాజమ్‌ను నిర్వహిస్తోంది. జే&కే, యూటీ  విభిన్న వ్యవసాయ-వాతావరణ ప్రాంతాలు. అనేక మంది రైతులు లబ్దిపొందిన మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులను నిర్వహించడంలో సంస్థ కొన్ని శిక్షణా కార్యక్రమాలలో పాల్గొంది. సీఎస్ఐఆర్-ఐఐఎం నర్సరీ పెంపకం కోసం అనేక రకాల ఔషధ మొక్కల పంపిణీలో ఆయుష్ విభాగం (జే&కే, యూటీ  ) పంపిణీ  తోపాటు సహకారం అందిస్తోంది. ఇన్స్టిట్యూట్  పరిశోధనా స్టేషన్లలో అనేక ఔషధ మొక్కల జెర్మ్ప్లాజమ్‌ను నిర్వహిస్తోంది.

సీఎస్ఐఆర్-ఐహెచ్బీటీ వ్యవసాయ శాస్త్రం  సాంకేతికతకు సంబంధించిన వివిధ అంశాలపై నైపుణ్యాభివృద్ధి కార్యక్రమాలు (ఎస్డీపీలు) రైతులకు & వ్యవస్థాపకులకు వివిధ శిక్షణ  అవగాహన కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తుంది. ఇది కాకుండా, సంస్థ ఇతర సీఎస్ఐఆర్ లాబొరేటరీలతో వివిధ నెట్‌వర్కింగ్ ప్రాజెక్ట్‌లలోని ఔషధ మొక్కల కోసం మంచి వ్యవసాయ పద్ధతులు (జీఏపీ)  మంచి ఫీల్డ్ కలెక్షన్ ప్రాక్టీసెస్ (జీఎఫ్సీపీ)లను కూడా సహకరిస్తుంది  అమలు చేస్తుంది. రైతులతో సహా మొత్తం 2304 మంది వ్యక్తులు జూలై 2020 నుండి సెప్టెంబర్ 2022 వరకు 55 శిక్షణ శిక్షణ  అవగాహన కార్యక్రమాల ద్వారా శిక్షణ పొందారు. ఐకార్-డైరెక్టరేట్ ఆఫ్ మెడిసినల్ అండ్ అరోమాటిక్ ప్లాంట్స్ రీసెర్చ్ (ఐకార్-డీఎంఏపీఆర్), ఆనంద్, ఐకార్  హార్టికల్చరల్ సైన్స్ విభాగం కింద గుజరాత్ ఈ క్రింది చర్యలను చేపట్టింది:

ఆర్గనైజ్డ్ సైంటిస్ట్ - రైతు అంతర్ముఖ సమావేశాలు, రైతు మేళా, ప్రదర్శనలు, సలహా సేవలు మొదలైనవి.

విభిన్న ఐసీటీ ప్లాట్‌ఫారమ్‌లు అంటే మొబైల్ యాప్‌లు, సోషల్ మీడియా ద్వారా వ్యవసాయ సమాజానికి చేరువైంది.

ఇంగ్లీష్, హిందీ  ఇతర స్థానిక భాషలలో పొడిగింపు కరపత్రాలు, పొడిగింపు బులెటిన్లు, రైతుల సలహా సేవలు, నాటడం, సామగ్రి లభ్యత.

డైరెక్టరేట్ ఫేస్‌బుక్ పేజీని కలిగి ఉంది, వీటిని చాలా మంది రైతులు విడుదల చేసిన రకాలు, నాటడం పదార్థాల లభ్యత  తెగులు  పంటలకు సంబంధించిన వ్యాధుల గురించి వారి సందేహాల గురించి శీఘ్ర సమాచారం పొందడానికి కూడా ఉపయోగించుకుంటారు.

వివిధ శిక్షణా కార్యక్రమాలు, ప్రదర్శనలు, మేళాలు  రైతుల ఎక్స్‌పోజర్ సందర్శనల ద్వారా రైతులు అత్యాధునిక సాంకేతికతలకు గురవుతారు.

డైరెక్టరేట్ ప్రభుత్వం  ఫ్లాగ్‌షిప్ ప్రోగ్రామ్ అయిన మేరా గావ్ మేరా గౌరవ్, రైతుల మొదటి కార్యక్రమాన్ని చురుకుగా నిర్వహిస్తుంది. కార్యక్రమం కింద ఈ డైరెక్టరేట్ గ్రామాలను దత్తత తీసుకుంది. ఈ కార్యక్రమం ద్వారా రైతులు అత్యాధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని అందిపుచ్చుకుంటున్నారు. రెగ్యులర్ ఇంటరాక్షన్‌లను శాస్త్రవేత్తల బృందం నిర్వహిస్తుంది.

అత్యాధునిక రకాల మొక్కలు నాటే సామగ్రిని కూడా డైరెక్టరేట్ ద్వారా చెల్లింపు ప్రాతిపదికన రైతులకు పంపిణీ చేస్తారు.

డైరెక్టరేట్ రైతులకు, వ్యాపారులకు వారి సందర్శనల/ఫోన్ కాల్స్ మొదలైన వాటి సమయంలో క్రమమైన మార్గదర్శకత్వం అందిస్తుంది.

ఈ విషయాన్ని ఆయుష్ శాఖ మంత్రి  సర్బానంద సోనోవాల్ ఈరోజు రాజ్యసభలో లిఖితపూర్వకంగా తెలిపారు.

***