যোৱা ৮বছৰধৰি মহাকাশ বিভাগৰ মুখ্য সাফল্যসমূহঃ

(২০১৪ চনৰ পৰা ২০ ডিচেম্বৰ, ২০২২লৈ)

ভাৰতীয় মহাকাশ কাৰ্যসূচী আৰু ইয়াৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰই বিভিন্ন সাফল্যৰে অভূতপূৰ্ব গতিশীল অৱস্থাত আছে। ২০১৪ চনৰ পৰা আজিলৈকে বিভাগটোৱে অৰ্জন কৰা প্ৰধানসাফল্যসমূহৰ আভাস তলত উল্লেখ কৰা হৈছেঃ

মূল মিছনসমূহ

২০১৪ চনৰ পৰা আজিলৈকেমুঠতে ৪৪টা মহাকাশযান অভিযান, ৪২টা উৎক্ষেপণ বাহন অভিযান আৰু ৫টা প্ৰযুক্তি প্ৰদৰ্শকসফলতাৰে বাস্তৱায়িত হৈছে।২০১৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহত থলুৱা ক্ৰাইজেনিক আপাৰ ষ্টেজৰ সৈতেজিএছএলভি-ডি৫ লঞ্চ বাহনত প্ৰথমখন সফল বিমান সংযোগ কৰা হয় আৰু জিএছএটি-১৪ক জিটিঅ’ত ৰখা হয়।২০১৪ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত ভাৰতৰ মংগল অৰ্বিটাৰ মহাকাশযানে মংগল গ্ৰহৰ চাৰিওফালে সফলতাৰে কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰি ভাৰতক ৰঙা গ্ৰহলৈ এখন মহাকাশযান প্ৰেৰণ কৰা নিৰ্বাচিত ৰাষ্ট্ৰৰ শাৰীৰত স্থান দিছিল। ৬ মাহত ডিজাইন কৰা মহাকাশযানখন ৭ বছৰ কাম কৰাৰ পিছতো এতিয়াও কাৰ্যক্ষম হৈ আছে আৰু বহুতো আকৰ্ষণীয় বিজ্ঞানৰ তথ্যৰে দেশক সেৱা আগবঢ়াইছে।২০১৪ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত দেশখনে পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মৰ উৎক্ষেপণ বাহন–জি এছ এল ভি এম কে আই আইৰ পৰীক্ষামূলক উৰণৰ সাক্ষী হৈছিল। বাহনখনৰ প্ৰথম পৰীক্ষামূলক চাবঅৰ্বিটাল উৰণ LVM3-X/CARE মিছনে ক্ৰু মডিউল এটমছফেৰিক ৰি-এণ্ট্ৰি পৰীক্ষা (CARE) আৰম্ভ কৰে।

২০১৫ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত পিএছএলভিয়ে আৰম্ভ কৰা এষ্ট্ৰ’ছেট হৈছে এক্স-ৰে, অপটিকেল আৰু ইউভি স্পেকট্ৰল বেণ্ডত একেলগে আকাশী উৎস অধ্যয়ন কৰাৰ লক্ষ্যৰে প্ৰথমটো নিবেদিত ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান অভিযান। পাঁচটা নতুন তাৰকাৰাজ্য আৱিষ্কাৰ কৰি এষ্ট্ৰ’ছেটে ডাঙৰ ডাঙৰ অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে। ইছৰোৱে ভাৰতীয় নক্ষত্ৰমণ্ডল (নেভিআইচি)ৰ সৈতে নেভিগেচন স্থাপন আৰু কাৰ্যকৰী কৰিছে যিয়ে ভাৰত আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে থকা ব্যৱহাৰকাৰীসকলক অতি সঠিক অৱস্থান, নেভিগেচন আৰু সময়ৰ তথ্য প্ৰদান কৰে। মুঠ ৭টা উপগ্ৰহে ভাৰতীয় আঞ্চলিক নেভিগেচন উপগ্ৰহ ব্যৱস্থা [IRNSS] গঠন কৰে – সকলোবোৰ পিএছএলভিৰ দ্বাৰা উৎক্ষেপণ কৰা হয়, ২০১৬ চনত আইআৰএনএছ-১জিয়ে নক্ষত্ৰমণ্ডল সম্পূৰ্ণ কৰে।

বহুতো মূল খণ্ডত বিভিন্ন নেভিচি ভিত্তিক সেৱাসমূহ ৰূপায়ণ কৰা হৈছে যেনে - ইউআইডিএআই আধাৰ নামভৰ্তিৰ নামভৰ্তি স্থাপত্যৰ সৈতে নেভিচি-সক্ষম ডিভাইচসমূহৰ সংহতি, অবিৰতভাৱে চলি থকা ৰেফাৰেন্স ষ্টেচন (চিঅ’আৰএছ) নেটৱৰ্কত নেভিআইচিৰ অন্তৰ্ভুক্তি, কৃষি ড্ৰ’ন আৰু ৰেডিঅ’ কাৰিকৰী আয়োগত for Maritime Services (RTCM) etc. পুনৰ ব্যৱহাৰযোগ্য উৎক্ষেপণ বাহন-প্ৰযুক্তি প্ৰদৰ্শক (RLV-TD) ৰ সফল উৰণ পৰীক্ষণ ২০১৬ চনৰ ২৩ মে’ত সতীশ ধৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰ (SDSC) SHAR, শ্ৰীহৰিকোটাৰ পৰা কৰা হৈছিল। মহাকাশত কম খৰচী প্ৰৱেশ সক্ষম কৰিবলৈ সম্পূৰ্ণৰূপে পুনৰ ব্যৱহাৰযোগ্য উৎক্ষেপণ বাহনৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় প্ৰযুক্তি বিকাশৰ দিশত ইছৰোৰ অন্যতম প্ৰযুক্তিগতভাৱে প্ৰত্যাহ্বানমূলক প্ৰচেষ্টা আৰ এল ভি-টিডি।

ইছৰোৰ স্ক্ৰামজেট ইঞ্জিনৰ প্ৰথমটো পৰীক্ষামূলক অভিযানো ২০১৬ চনত শ্ৰীহৰিকোটাৰ এছডিএছচি শ্বাৰৰ পৰা সফলতাৰে সম্পন্ন কৰা হৈছিল। ২০১৭ চনত পি এছ এল ভি চি-৩৭-এ একক উৎক্ষেপণৰ সময়ত ১০৪টা উপগ্ৰহ কক্ষপথত সফলতাৰে স্থাপন কৰি বিশ্ব অভিলেখ গঢ়িছিল।

১৮ সংখ্যক ছাৰ্ক সন্মিলনত মাননীয় প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে উত্থাপন কৰা ধাৰণা অনুসৰি ইছৰ’ই ২০১৭ চনত চুবুৰীয়া দেশসমূহক সহায় কৰিবলৈ ২.২ টনৰ যোগাযোগ উপগ্ৰহ উৎক্ষেপণ কৰিছে। GSLV Mk-III D1ৰ প্ৰথমটো উন্নয়নমূলক অভিযান জুন-২০১৭ চনত সফলতাৰে সম্পন্ন কৰা হয় আৰু জিএছএটি-১৯ উপগ্ৰহক জিঅ’চিংক্ৰ’নাছ ট্ৰেন্সফাৰ কক্ষপথলৈ উন্নীত কৰা হয়। ইছৰোৱে ২০১৮ চনৰ জুলাই মাহত মানৱ মহাকাশ উৰণৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰযুক্তিগত উপাদান প্ৰদৰ্শন কৰিছিল- ক্ৰু এস্কেপ চিষ্টেম (চিইএছ)ক যোগ্যতা অৰ্জন কৰিবলৈ পেড এবৰ্ট টেষ্ট (পিএটি)। পেড এবৰ্ট টেষ্ট বিমানখনে লঞ্চ পেডত আকস্মিক পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ’লে ক্ৰুক খালী কৰিব পৰাকৈ চিইএছৰ সামৰ্থ্যৰ প্ৰদৰ্শন আছিল। ২০১৮ চনৰ স্বাধীনতা দিৱসৰ ভাষণতমাননীয় প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে "গগনযান কাৰ্যসূচী" ঘোষণা কৰে, যিয়ে ভাৰতৰ মানৱ মহাকাশ অন্বেষণৰ নতুন যুগত আক্ৰমণৰ চিন স্বৰূপ।

GSAT-29 হাই থ্ৰুপুট যোগাযোগ উপগ্ৰহ ২০১৮ চনৰ ১৪ নৱেম্বৰত GSLV Mk III-D2 ত সফলতাৰে উৎক্ষেপণ কৰা হৈছিল। ই জম্মু-কাশ্মীৰ আৰু ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চললৈ উপগ্ৰহ ভিত্তিক সংযোগ প্ৰদান কৰি আছে।২০১৮ চনত ইছৰোৰ পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মৰ উচ্চ থ্ৰুপুট যোগাযোগ উপগ্ৰহ জিএছএটি-১১ ২০১৮ চনৰ ০৫ ডিচেম্বৰত ফ্ৰেন্স গিয়ানাৰ কৌৰৌৰ পৰা Ariane-5 VA-11 দ্বাৰা সফলতাৰে উৎক্ষেপণ কৰা হয়। ২৪৬। প্ৰায় ৫৮৫৪ কিলোগ্ৰাম ওজনৰ GSAT-11 হৈছে ইছৰোৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত আটাইতকৈ গধুৰ উপগ্ৰহ।ভাৰতৰ চন্দ্ৰলৈ যোৱা দ্বিতীয়টো অভিযান চন্দ্ৰযান-২ ২০১৯ চনৰ ২২ জুলাইত এই নতুন উৎক্ষেপণ বাহনৰ প্ৰথমটো কাৰ্যক্ষম উৰণ GSLV Mk III-M1ত সফলতাৰে উৎক্ষেপণ কৰা হয় . চন্দ্ৰযান-২ অৰ্বিটাৰে গৱেষক সমাজৰ বাবে মূল্যৱান বিজ্ঞান তথ্য প্ৰদান কৰি আছে। ২০১৯ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত PSLV-C48/ RISAT-2BR1 উৎক্ষেপণ কৰাৰ লগে লগে ৱৰ্কহৰ্ছ উৎক্ষেপণ বাহন PSLV ৰ ৫০ সংখ্যক মুকলি কৰা হয়।

শৈক্ষিক সমৰ্থন, ক্ষমতা নিৰ্মাণ আৰু প্ৰসাৰ

২০১৮ চনৰ পৰামহাকাশ গৱেষণা কাৰ্য্যকলাপ বৃদ্ধিৰ বাবে দেশৰ কিছুমান মূল স্থানত মহাকাশ প্ৰযুক্তি ইনকিউবেচনেল চেণ্টাৰ (STIC) স্থাপন কৰা হৈছে।এই পদক্ষেপৰ অধীনত বৰ্তমান শৈক্ষিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহত নটা মহাকাশ প্ৰযুক্তি কোষ (STC) কাৰ্যক্ষম হৈ আছে। আগৰতলা, ত্ৰিচি, জলন্ধৰ, ৰৌৰকেলা, নাগপুৰ আৰু ভোপালত ছটা মহাকাশ প্ৰযুক্তি ইনকিউবেচনেল চেণ্টাৰ (এছটিআইচি) আৰু বাৰাণসী, কুৰুক্ষেত্ৰ, জয়পুৰ, গুৱাহাটী, ছুৰাটকল আৰু পাটনাত ছটা আঞ্চলিক একাডেমিক চেণ্টাৰ ফৰ স্পেচ (আৰএচিএছ) কাৰ্যক্ষম হৈ আছে। শেহতীয়াকৈ ইছৰো/ড’ছ আৰু জম্মুৰ কেন্দ্ৰীয় বিশ্ববিদ্যালয়ে যৌথভাৱে স্থাপন কৰিছে মহাকাশ বিজ্ঞান কেন্দ্ৰ সতীশ ধাৱন। ইছৰো আৰু একাডেমিয়াৰ মাজত কেইবাটাও অপ্ৰকাশ চুক্তি (এন ডি এ) আৰু এম অ’ ইউ স্বাক্ষৰিত হৈছে।

২০১৮ চনৰ জুন মাহত ভাৰতে তাত্ত্বিক পাঠ্যক্ৰম আৰু সমাবেশ, সংহতি আৰু পৰীক্ষণ (AIT)ৰ ওপৰত হাতে কামে প্ৰশিক্ষণৰ সংমিশ্ৰণৰ জৰিয়তে নেন’চেটেলাইট বিকাশৰ ওপৰত সামৰ্থ্য বিকাশ প্ৰশিক্ষণ কাৰ্যসূচী UNNATI (UNispaceNanosatellite Assembly &Training by ISRO) ঘোষণা কৰে। ২০১৯ চনৰ ১৫ জানুৱাৰীৰ পৰা ১৫ মাৰ্চলৈকে ইউএনএটিআই কাৰ্যসূচীৰ প্ৰথম বেচ অনুষ্ঠিত হৈছিল য’ত ১৭খন দেশৰ ৩০ জন অংশগ্ৰহণকাৰীয়ে উপকৃত হৈছিল। ২০১৯ চনৰ অক্টোবৰ-ডিচেম্বৰত দ্বিতীয় বেটচ আৰু ২০২২ চনৰ অক্টোবৰ-ডিচেম্বৰত তৃতীয় বেটচ অনুষ্ঠিত হৈছিল।

২০১৯ চনত ইছৰ'ই চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী "জয় বিজ্ঞান, জয় অনুসন্ধান"ৰ লগত সংগতি ৰাখি ২০১৯ চনত "যুৱ বিজ্ঞানী কাৰ্যসূচী" বা "যুৱ বিজ্ঞানী কাৰ্য্যক্ৰম" (YUVIKA) নামৰ বাৰ্ষিক বিশেষ কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰে।এই কাৰ্যসূচীৰ মূল লক্ষ্য হৈছে মৌলিক জ্ঞান প্ৰদান মহাকাশ প্ৰযুক্তি, মহাকাশ বিজ্ঞান আৰু মহাকাশ প্ৰয়োগৰ ওপৰত জ্ঞান লাভ কৰা যুৱ প্ৰতিভাসকলক মহাকাশৰ আকৰ্ষণীয় ক্ষেত্ৰত উৎসাহিত কৰাৰ উদ্দেশ্যেৰে।

ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা (ইছআৰঅ’) আৰু ছ’চিয়েল আলফাই আজি ২০২২ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত এক বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰি ভাৰতৰ প্ৰথমটো নিবেদিত মঞ্চ স্পেচটেক ইনোভেচন নেটৱৰ্ক (এছপিআইএন) মুকলি কৰে, যিটো ভাৰতৰ প্ৰথমটো নিবেদিত মঞ্চ, যিটো হৈছে বৃদ্ধি পোৱা মহাকাশ উদ্যোগীকৰণ পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ বাবে উদ্ভাৱন কিউৰেচন আৰু উদ্যোগ বিকাশৰ বাবে।

উদ্যোগসমূহৰ সংস্কাৰ আৰু অংশগ্ৰহণ বৃদ্ধি

২০১৯ চনত নিউস্পেচ ইণ্ডিয়া লিমিটেড (এন এছ আই এল)ক ভাৰত চৰকাৰৰ সম্পূৰ্ণ মালিকানাধীন আণ্ডাৰটেকিং/ কেন্দ্ৰীয় ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগ (চি পি এছ ই) হিচাপে, মহাকাশ বিভাগৰ (ডি অ’ এছ) প্ৰশাসনিক নিয়ন্ত্ৰণত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়, যাতে ভাৰতীয় উদ্যোগসমূহে উচ্চ স্তৰত আগবাঢ়িব পাৰে -মহাকাশ কাৰ্যসূচীৰ বাবে প্ৰযুক্তি উৎপাদন ভিত্তি আৰু ঘৰুৱা আৰু বিশ্বব্যাপী গ্ৰাহকৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে ভাৰতীয় মহাকাশ কাৰ্যসূচীৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা সামগ্ৰী আৰু সেৱাসমূহ বাণিজ্যিকভাৱে শোষণ কৰা।

২০২০ চনৰ ২৬ জুনত ভাৰত চৰকাৰে মহাকাশ খণ্ড সংস্কাৰ ঘোষণা কৰে – ভাৰতীয় মহাকাশ খণ্ডৰ এক বৃহৎ পৰিৱৰ্তন ভাৰতীয় মহাকাশ কাৰ্যসূচীত ব্যক্তিগত খেলুৱৈৰ অংশগ্ৰহণ বৃদ্ধি আৰু বিশ্ব মহাকাশ অৰ্থনীতিত ভাৰতৰ বজাৰ অংশীদাৰিত্ব বৃদ্ধিৰ বাবে মূল ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা। মাননীয় প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে জুন-২০২২ চনতআহমেদাবাদত থকা IN-SPACeমুখ্য কাৰ্যালয়ৰ শুভাৰম্ভ কৰে।

ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় মহাকাশ প্ৰচাৰ আৰু অনুমোদন কেন্দ্ৰ (আইএন-এছপিএচিই) স্থাপন কৰা আৰু নিউ স্পেচ ইণ্ডিয়া লিমিটেড (এনএছআইএল)ৰ ভূমিকা বৃদ্ধি কৰা হৈছে সংস্কাৰৰ দুটা মুখ্য গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰ।

বিতং নিৰ্দেশনা আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে মহাকাশ খণ্ডত বেচৰকাৰী সংগঠনসমূহৰ কাৰ্যকলাপ কৰ্তৃত্ব আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰি উদ্যোগ, শিক্ষা আৰু ষ্টাৰ্ট-আপৰ পৰিৱেশ-প্ৰণালী সৃষ্টি কৰা আৰু বিশ্ব মহাকাশ অৰ্থনীতিত মুখ্য অংশ আকৰ্ষিত কৰাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে ২০২০ চনৰ জুন মাহত আইএন-এছপিএচি স্থাপনৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল।হায়দৰাবাদৰ মেচাৰ্ছ স্কাইৰুট এৰোস্পেচ প্ৰাইভেট লিমিটেডৰ পৰা এক উপকক্ষীয় উৎক্ষেপণ বাহন বিক্ৰম-এছ (প্ৰৰামভ মিছন)ৰ শুভাৰম্ভ ১৮ নৱেম্বৰ,২০২২ তাৰিখে সফলতাৰে সম্পন্ন কৰা হৈছিল। ২৫ নৱেম্বৰ, ২০২২ তাৰিখে এছডিএছচি, এছএইচএআৰত ইছৰো চৌহদত চেন্নাইৰ মেচৰ অগ্নিকুল কছমছ প্ৰাইলেড লিমিটেডৰ দ্বাৰা স্থাপিত প্ৰথম ব্যক্তিগত লঞ্চপেড আৰু মিছন নিয়ন্ত্ৰণ কেন্দ্ৰ। অগ্নিকুলৰ দ্বাৰা বিকশিত অগ্নিলেট অৰ্ধ-ক্ৰায়োজেনিক ৰকেট ইঞ্জিন ০৪ নৱেম্বৰ,২০২২ তাৰিখে ইছৰো কেন্দ্ৰত সফলতাৰে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল।

দূৰ্যোগ ব্যৱস্থাপনা

বান নিৰীক্ষণ (প্ৰায় ২৫০ৰো অধিকবানপানীৰ মানচিত্ৰ/মানচিত্ৰ) বানপানীৰ বতৰ), বানপীড়িত ৰাজ্যসমূহৰ (অসম, বিহাৰ, উৰিষ্যা, পশ্চিম বংগ, অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ আৰু উত্তৰ প্ৰদেশ) বানপানীৰ বিপদাশংকা ক্ষেত্ৰৰ এটলাস সৃষ্টি, বানপানীৰ আগতীয়া সতৰ্কবাণী মডেল (ব্ৰহ্মপুত্ৰ, গোদাৱৰী আৰু টিএপিআই), একাধিক দৈনিক চিনাক্তকৰণ আৰু সক্ৰিয় বনজুই বিয়পোৱা(>৩৫,০০০চিনাক্তকৰণ), বনজুইৰ পূৰ্বানুমান, ঘূৰ্ণীবতাহৰ পূৰ্বানুমান, ভূমিকম্পৰ তীব্ৰতা আৰু ভূমিস্খলন, ভূমিকম্প আৰু ভূমিস্খলন আদিৰ ফলত হোৱা ক্ষতিৰ মূল্যাঙ্কন।

ক'ভিড-১৯ সম্পৰ্কীয় সমৰ্থন

কোভিড-১৯ মহামাৰী কালতমেকানিকেল ভেণ্টিলেটৰ আৰু মেডিকেল অক্সিজেন কনচেণ্ট্ৰেটৰৰ দৰে সঁজুলি বিকশিত কৰা হৈছিল আৰু প্ৰযুক্তিবোৰ ভাৰতীয় উদ্যোগলৈ স্থানান্তৰ কৰা হৈছিল।

***

SNC/RR/MS