ఎన్‌ఎంసిజి డైరెక్టర్ జనరల్ శ్రీ జి. అశోక్ కుమార్ అధ్యక్షతన నేషనల్ మిషన్ ఫర్ క్లీన్ గంగా (ఎన్‌ఎంసిజి) ఎగ్జిక్యూటివ్ కమిటీ 45వ సమావేశం జరిగింది. ఈ సమావేశంలో మురుగునీటి పారుదల నిర్వహణ, పారిశ్రామిక కాలుష్య నివారణ, జీవవైవిధ్య పరిరక్షణ, అడవుల పెంపకం, రివర్ ఫ్రంట్ డెవలప్‌మెంట్ మరియు వికేంద్రీకృత మురుగునీటి శుద్ధీకరణకు సంబంధించిన 14 ప్రాజెక్టులకు సుమారు రూ. 1145 కోట్లు ఆమోదించబడ్డాయి. గంగా పరీవాహక రాష్ట్రాలైన ఉత్తరాఖండ్, ఉత్తరప్రదేశ్, బీహార్, జార్ఖండ్ మరియు పశ్చిమ బెంగాల్ రాష్ట్రాల్లో ఈ ఎనిమిది ప్రాజెక్టులు ఉన్నాయి.
 

మురుగునీటి నిర్వహణకుగాను  55 ఎంఎల్‌డి మురుగునీటి శుద్ధి కర్మాగారం (ఎస్‌టిపి) మరియు ఇతర పనులను నిర్మించడం ద్వారా వారణాసిలోని అస్సి డ్రెయిన్‌ను ట్యాపింగ్ చేయడంతో సహా ఉత్తరప్రదేశ్‌లో నాలుగు ప్రాజెక్టులు ఆమోదించబడ్డాయి. వీటి విలువ 308.09 కోట్లు. అస్సి, సన్మే ఘాట్ మరియు నఖ్హా అనే మూడు కాలువల నుండి సున్నా శుద్ధి చేయని డిశ్చార్జిని సాధించే లక్ష్యంతో ఈ ప్రాజెక్ట్ మంజూరు చేయబడింది. ఇతర ప్రాజెక్టులలో బృందావన్ సిటీలో 13 ఎంఎల్‌డి ఎస్‌టిపి నిర్మాణం, ఇప్పటికే ఉన్న నిర్మాణాల పునరుద్ధరణ మొదలైన వాటికి రూ. 77.70 కోట్లు. మథుర జిల్లాలోని కోసి కలాన్ పట్టణంలో 12 ఎంఎల్‌డి ఎస్‌టీపీ నిర్మాణం, ఇంటర్‌సెప్షన్ మరియు డైవర్షన్ (ఐ&డి) నెట్‌వర్క్ ఏర్పాటు మొదలైన వాటికి రూ. 66.59 కోట్లు మరియు మథుర జిల్లాలోని ఛాతా పట్టణంలో 6 ఎంఎల్‌డి ఎస్‌టీపీ ఐ&డి నెట్‌వర్క్ ఏర్పాటు మొదలైనవి. మథుర-బృందావన్‌లోని పై ప్రాజెక్టులు వరుసగా 2, 1 మరియు 11 డ్రైన్‌లను అడ్డగించి మళ్లించాయి. అవి కోసి డ్రెయిన్‌లోకి వస్తాయి ఇది చివరికి మథుర వద్ద యమునా నదిలోకి విడుదలవుతుంది. పైన పేర్కొన్న అన్ని ప్రాజెక్ట్‌లు 15 సంవత్సరాల పాటు ఆస్తుల నిర్వహణ మరియు నిర్వహణను కలిగి ఉంటాయి.

ఉత్తరాఖండ్, ఉత్తరప్రదేశ్, బీహార్ మరియు జార్ఖండ్‌ల కోసం మురుగునీటి నిర్వహణకు సంబంధించిన ఒక్కో ప్రాజెక్ట్ కూడా ఆమోదించబడింది, ఇందులో 2 ఎస్‌టిపీలు (17 ఎంఎల్‌డి మరియు 23 ఎంఎల్‌డి) నిర్మాణంతో సహా అవసరమైన సహాయక మౌలిక సదుపాయాలు ఎస్‌సిఏడిఏ మరియు ఆన్‌లైన్ పర్యవేక్షణ వ్యవస్థ మొదలైన వాటితో సహా రామ్‌ఘర్ పట్టణంలో రూ. 284.80 కోట్లు, పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని కెయోరాపుకూర్‌లో 50 ఎంఎల్‌డి ఎస్‌టిపి నిర్మాణం, ఇప్పటికే ఉన్న నిర్మాణాల పునరుద్ధరణ మొదలైన వాటికి రూ. 67.06 కోట్లు. బీహార్‌లో 47.39 కోట్ల అంచనా వ్యయంతో 2 ఎస్‌టిపిలు (రివర్ హార్బోరాపై 2.5 ఎంఎల్‌డి మరియు బెల్వా సతి కాలువపై 4.5 ఎంఎల్‌డి), ఐ&డి నెట్‌వర్క్‌లు, ఇంటెక్ వెల్స్ మొదలైనవి ఉన్నాయి. 13 ఎంఎల్‌డి ఎస్‌టిపి మరియు ఇతర పనుల నిర్మాణం కోసం ఒక ప్రాజెక్ట్ కూడా ఉంది. ఉత్తరాఖండ్‌లోని డెహ్రాడూన్‌లోని సపేరా బస్తీకి రూ. 74.38 కోట్లు  లో ఆమోదించబడింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ శుద్ధి చేయని మురుగునీటిని సుష్వా నదిలోకి ప్రవహించకుండా ఆపుతుంది.

ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని నాలుగు జిల్లాలు - హాపూర్, బులంద్‌షహర్, బదౌన్ మరియు మీర్జాపూర్‌లలో నాలుగు బయోడైవర్సిటీ పార్కుల ఏర్పాటు కోసం ఒక పెద్ద ప్రాజెక్ట్ కూడా రూ.24.97 కోట్ల అంచనా వ్యయంతో ఆమోదించబడింది.  ఈ నాలుగు ప్రదేశాలు గంగా నది వరద మైదానాల వెంబడి ఉన్నాయి. ప్రతిపాదిత ఉద్యానవనాలు గంగా నది వరద మైదానాల వెంబడి రిజర్వ్ ఫారెస్ట్‌లలో భాగంగా ఉన్నాయి మరియు నదుల పునరుద్ధరణ మరియు జీవవైవిధ్య పరిరక్షణలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి.

బయోడైవర్సిటీ పార్కుల వివరాలు మీర్జాపూర్‌లోని మోహన్‌పూర్ బయోడైవర్సిటీ పార్క్, బులంద్‌షహర్‌లోని రామ్‌ఘాట్ బయోడైవర్సిటీ పార్క్, హాపూర్‌లోని అలమ్‌గీర్‌పూర్ బయోడైవర్సిటీ పార్క్ మరియు బుదౌన్‌లోని ఉఝని బయోడైవర్సిటీ పార్క్. ఈ ప్రదేశాలు పుష్ప మరియు జంతు వైవిధ్యంతో సమృద్ధిగా ఉంటాయి మరియు భిన్నమైన ఆవాసాలను కలిగి ఉంటాయి. పునరుద్ధరణపై గంగా నదీ పరీవాహక ప్రాంతంలో జీవరాశి, ప్రవాహ పాలన, వాతావరణ స్థితిస్థాపకత మరియు జీవనోపాధిని మెరుగుపరచడం ద్వారా జీవవైవిధ్యం మరింత సుసంపన్నం అవుతుంది. జీవవైవిధ్య ఉద్యానవనాలు స్థానిక వృక్షాలు మరియు జంతు జాతుల కలయికతో నిర్జన భూభాగాన్ని అందిస్తాయి, ఇవి ఒక ప్రాంతంలో పునర్నిర్మించబడిన స్వయం-స్థిరమైన జీవసంబంధ సంఘాలను ఏర్పరుస్తాయి మరియు జీవవైవిధ్యం, జీన్ పూల్ మరియు పర్యావరణ వ్యవస్థ సేవలను ఇన్-సిటు మరియు ఎక్స్-సిటు పరిరక్షణకు అందిస్తాయి. సహజ మరియు వ్యవసాయ ప్రకృతి దృశ్యం. గంగా జీవవైవిధ్య ఉద్యానవనాల మొత్తం ఫలితం పర్యావరణ వ్యవస్థ సేవలు, జీవవైవిధ్యం మరియు బేసిన్ స్థాయిలో గంగా నది యొక్క పునరుజ్జీవనాన్ని కొనసాగించడానికి సహాయపడుతుంది.

అటవీకరణ కాంపోనెంట్‌ కింద జార్ఖండ్ రాష్ట్రానికి రూ.1.56 కోట్లు ఆమోదించారు. మెరుగైన అటవీ విస్తీర్ణాని కార్యక్రమాలు, మెరుగైన అటవీ వైవిధ్యం మరియు ఉత్పాదకత, జీవవైవిధ్య పరిరక్షణ మరియు పర్యావరణ వ్యవస్థ సేవల మెరుగైన ప్రవాహం, స్థిరమైన జీవనోపాధి మరియు గంగా నది స్కేప్ మొత్తం పరిరక్షణ కోసం స్థిరమైన భూమి మరియు పర్యావరణ వ్యవస్థ నిర్వహణను కోరుకుంటాయి. ఈ ప్రాజెక్ట్ వాతావరణ స్థితిస్థాపక మరియు స్థిరమైన పర్యావరణ వ్యవస్థ నిర్వహణ విధానానికి అనుకూలమైన వాతావరణాన్ని సృష్టించడం కోసం డెహ్రాడూన్‌లోని ఫారెస్ట్ రీసెర్చ్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ రూపొందించిన డిపిఆర్‌ ఆధారంగా జార్ఖండ్ అటవీ శాఖ రూపొందించిన వార్షిక ప్రణాళిక (ఏపిఓ)లో భాగం. వివిధ ప్రకృతి దృశ్యాలలో అటవీ జోక్యం మరియు పరిరక్షణ కార్యకలాపాలు మరియు అప్-స్కేలింగ్ కోసం అటవీ మరియు లైన్ డిపార్ట్‌మెంట్ సామర్థ్యాన్ని పెంచడం మరియు రివర్‌స్కేప్ మేనేజ్‌మెంట్ కోసం అభివృద్ధి చేయబడిన ఉత్తమ పద్ధతులు వీటిలో ఉన్నాయి.
 

రివర్ ఫ్రంట్ డెవలప్‌మెంట్ కోసం ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని జౌన్‌పూర్ జిల్లాలో ఘాట్ డెవలప్‌మెంట్ ప్రాజెక్ట్ రూ.5.07 కోట్ల అంచనా వ్యయంతో ఆమోదించబడింది.  ప్రాజెక్ట్ ఉన్న ప్రదేశం ఒక ముఖ్యమైన పుణ్యక్షేత్రం. ఇది పండుగ సీజన్లలో గంగా నదికి ఉపనది అయిన గోమతి నదిలో పవిత్ర స్నానం చేయడానికి చాలా మంది ప్రజలను ఆకర్షిస్తుంది. ప్రాజెక్ట్‌లో హనుమాన్ ఘాట్‌ను సద్భావన వంతెనతో కలుపుతూ 4 మీటర్ల వెడల్పు గల వాకింగ్ ప్రొమెనేడ్ నిర్మాణం, ఘాట్ మెట్లు, ల్యాండ్‌స్కేపింగ్, టాయిలెట్ బ్లాక్‌లు మొదలైనవి ఉన్నాయి. పశ్చిమ బెంగాల్‌లోని ముర్షిదాబాద్‌లోని కాళిగంజ్‌లో విద్యుత్ శ్మశానవాటిక నిర్మాణానికి మరో ప్రాజెక్ట్‌కు రూ. 4.14 కోట్లు కూడా మంజూరయ్యాయి.

వాణిజ్య సామర్థ్యాన్ని ఆప్టిమైజ్ చేయడానికి పానిపట్ టెక్స్‌టైల్ క్లస్టర్  కాలుష్య నివారణ మరియు ప్రభావవంతమైన వ్యర్థాల నిర్వహణ కోసం కూడా ఒక ప్రాజెక్ట్ రూ.18.95 కోట్ల అంచనా వ్యయంతో ఈసీ సమావేశంలో  ఆమోదించబడింది. టెక్స్‌టైల్ క్లస్టర్ నుండి వెలువడే వ్యర్ధాలను నిరోధించడం ద్వారా శుద్ధి చేయని వ్యర్థాలను గంగా/యమునా నదిలోకి విడుదలవకుండా నివారించడం తద్వారా గంగా నదిని అలాగే యమునా నది నీటి నాణ్యతను మెరుగుపరచడం ఈ ప్రాజెక్ట్ ప్రధాన లక్ష్యం. బెస్ట్ మేనేజ్‌మెంట్ ప్రాక్టీస్‌ను అనుసరించడం ద్వారా నీటి వినియోగాన్ని (30% వరకు) తగ్గించడం, గ్రీన్ టెక్నాలజీల ప్రదర్శన ద్వారా మురుగునీటి విడుదలను (కాలుష్య భారం) తగ్గించడం మరియు అంతర్గత రసాయన నిర్వహణ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయడం (రసాయనాల వినియోగాన్ని 25 % వరకు తగ్గించడం) ప్రాజెక్ట్ లక్ష్యం ఎఫ్లూయెంట్ ట్రీట్‌మెంట్ ప్లాంట్ల సమర్థవంతమైన పనిని ప్రోత్సహించడం, శుద్ధి చేయబడిన మురుగునీటి నాణ్యతను మెరుగుపరచడం వంటివి ఉన్నాయి. నాణ్యత, పర్యావరణ అంశాలు, ఉద్యోగుల నైపుణ్యాభివృద్ధి, సహజ వనరుల సంరక్షణ మొదలైన వాటి కోసం నిరంతర అభివృద్ధి కోసం సొంత వ్యవస్థలను అభివృద్ధి చేయడానికి లోతైన శిక్షణ మరియు అంతర్గత బృందాలను రూపొందించడానికి కూడా ప్రాజెక్ట్ ప్రయత్నిసుంది.

గంగా పరివాహక రాష్ట్రాల్లో వికేంద్రీకృత మురుగునీటి శుద్ధి వ్యవస్థల ఏర్పాటుకు రూ. 45 కోట్ల సూచిక నిధులను కూడా ఈసీ ఆమోదించింది. ఉత్తరాఖండ్, ఉత్తరప్రదేశ్, బీహార్ మరియు పశ్చిమ బెంగాల్‌లకు ఒక్కొక్కటి రూ. 10 కోట్లు మరియు రూ. జార్ఖండ్‌కు 5 కోట్లు వీటిలో ఉన్నాయి. వికేంద్రీకృత మురుగునీటి శుద్ధి కోసం, ప్రకృతి ఆధారిత పరిష్కారాలు, జోహ్కాసౌ వంటి దేశంలో పని చేస్తున్న ఏదైనా నిరూపితమైన సాంకేతిక పరిజ్ఞానం కింద ప్రాజెక్టులను చేపట్టవచ్చు. వికేంద్రీకృత మురుగునీటి శుద్ధి యొక్క కొన్ని ప్రయోజనాల్లో పారిశ్రామిక వ్యర్థాలపై మెరుగైన పర్యవేక్షణ, వ్యవస్థల విస్తరణ, కొత్త శుద్ధి ఉన్నాయి. ఇప్పటికే ఉన్న కేంద్రానికి ఎక్కువ ప్రవాహాలు, మురుగు పైపులైన్‌ల కోసం తక్కువ పెట్టుబడి మొదలైనవి లేకుండా  చూడాలి.

 

*****