एका अग्रगण्य राष्ट्रीय दैनिकाने आज दिशाभूल करणारे वृत्त प्रसारित केले आहे ज्यात असा आरोप करण्यात आला आहे की “अपूर्ण चाचण्या असूनही नॅनो युरियाला त्वरित मंजुरी दिली जाते ही बातमी  चुकीची आहे. यात चुकीची माहिती दिलेली आहे आणि  ती या विषयावरील विद्यमान तथ्ये आणि डेटाचे आंशिक दृश्य प्रस्तुत करते.

ही प्रक्रिया ‘फास्ट ट्रॅक’ करण्यात आल्याचे यासंबंधीच्या वृत्तात चुकीचे नमूद करण्यात आले आहे. यावर विभागा कडून हे स्पष्ट केले आहे की, खत नियंत्रण आदेश (FCO), 1985 नुसार अधिसूचनेसाठी कोणत्याही खताच्या नोंदणीसाठी स्थापित आणि विद्यमान कार्यपद्धती पूर्णपणे विचारात घेतली गेली आहे. नॅनो युरियाला FCO अंतर्गत तात्पुरते अधिसूचित केले गेले आहे जे FCO, 1985 अंतर्गत खते सादर करण्याच्या विद्यमान प्रक्रियेवर आधारित आहे ज्यासाठी फक्त दोन हंगामातील डेटा आवश्यक आहे.भारतीय कृषी संशोधन परिषद ICAR आणि राज्य कृषी विद्यापीठांच्या शास्त्रज्ञांकडून मिळालेल्या उत्साहवर्धक परिणाम आणि अभिप्रायाच्या आधारे नॅनो यूरियाला FCO अंतर्गत तात्पुरते अधिसूचित केले गेले आहे. केंद्रीय खत समिती (CFC), कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालय (MoA आणि FW) ने देखील या संदर्भात डेटा आणि योग्य विचारविमर्शाच्या आधारे शिफारस केली आहे. याव्यतिरिक्त, जैवतंत्रज्ञान विभाग (DBT) ला सुरक्षा आणि जैवसुरक्षा समस्यांसाठी देखील संदर्भित केले गेले आहे. परिणामी, जैवसुरक्षा आणि बायोटॉक्सिसिटीच्या बाबतीत समाधान झाल्यानंतरच नॅनो युरियाला, नॅनो खताच्या स्वतंत्र श्रेणीच्या रूपात FCO अंतर्गत आणले गेले आहे.

शिवाय, बातम्यांमध्ये चुकीच्या पद्धतीने हे सांगण्यात आले आहे की, डेटा दोन हंगामांपुरता मर्यादित आहे, मात्र त्यात तथ्य नाही.  कारण यासंदर्भात संशोधन आणि शेतकरी क्षेत्रीय चाचण्या गेल्या चारपेक्षा जास्त हंगामांपासून सुरू आहेत.

मातीच्या आरोग्यास/प्रजनन स्थितीला कोणतेही नुकसान न होता सातत्यपूर्ण परिणाम नोंदवले गेले आहेत.

Table 1. Season wise / Crop wise - Experimental trials undertaken

Experiments	Season	Crops & Trials (Nos.)
“On Station” Trials	Rabi 2019-20 (24 Nos.)	Cereals:  Wheat (11); Oilseeds:  Mustard (1); Vegetables: Onion (2); Capsicum (1), Cabbage (1), Tomato (3); Parthenocarpic Cucumber under polyhouse (1) Sugar Crops: Suru Sugarcane (1)
	Summer 2019-20 (3 Nos.)	Cereals: Paddy (1); Maize (2)
	Kharif 2020 (16 Nos.)	Cereals: Paddy (6); Maize (5); Pear millet (3) Fibres: Cotton (1) Vegetables: Okra (1)
	Rabi 2020-21 (8 Nos.)	Cereals:  Wheat (6); Oilseeds:  Mustard (1); Vegetables: Onion (1)
	Summer 2020-21 (2 Nos.)	Cereals: Paddy (1); Maize (1)
	Kharif 2021 (21 Nos.)	See Table 2.
	Rabi 2021-22 (19 Nos.)	Wheat (8); Rapeseed/ Mustard (3); Onion (1); Groundnut (1); Sunflower (1); Ginger (1), Turmeric (1), Sugarcane (1), Paddy(1), Maize (1)
	Kharif- 2022 (7 Nos.)	Paddy (3); Apple (1), Bajra (1); Fingermillet (2)
	Rabi -2022-23 (6 Nos.)	Continued
“On Farm” Trials	Rabi 2019-20	93 crops; 11224 trials (9037 recorded)
	Kharif 2020	44 crops; 1511trials (1435 recorded)
	Rabi 2020-21	34 crops; 1126 trials
	Total	11,598 Trials

 

नॅनो युरियाच्या मूल्यमापनासाठी, प्रीमियम ICAR संशोधन संस्था आणि राज्य कृषी विद्यापीठे नॅनो युरिया चाचण्यांमध्ये आघाडीवर आहेत. पीक उत्पादकतेशी संबंधित विविध पैलू; या चाचण्यांद्वारे खतांच्या मात्रा मध्ये घट, शेतकऱ्यांचा नफा यावर लक्ष दिले गेले आहे. नॅनो युरिया चाचण्यांमध्ये समाविष्ट काही प्रमुख संशोधन संस्था/एसएयूंची यादी खालीलप्रमाणे आहे (तक्ता 2).

SN	Crops	Location	Season/ Year Onwards
1	Maize	ICAR-  CRIDA, Hyderabad, Telengana	Kharif 2021
2	Fingermillet	AICRPDA Centre, Bengaluru	Kharif 2021
3	Upland Rice	AICRPDA Centre, Jagdalpura, Chattisgarh	Rabi  2021-22
4	Irrigated Rice	IRRI-ISARC,Varanasi	Kharif 2021
5	Rainfed Rice	IRRI-ISARC,Varanasi	Kharif 2021
6	Rainfed Rice	IRRI-ISARC, Assam	Kharif 2021
7	Wheat	CSSRI Karnal, Haryana	Rabi 2020-21
8	Paddy	CSSRI Karnal, Haryana	Kharif 2021
9	Wheat	AAU, Anand, Gujarat	Rabi 2019-20
10	Maize	AAU, Anand, Gujarat	Kharif 2021
11	Wheat	ANDUAT, Ayodhya, UP	Rabi 2019-20
12	Wheat	MPUAT, Udaipur, Rajasthan	Rabi 2019-20
13	Wheat	SKNAU, Jobner, Rajasthan	Rabi 2019-20
14	Wheat	IARI, New Delhi	Rabi 2019-20
15	Mustard	IARI, New Delhi	Rabi 2019-20
16	Pearlmillet	IARI, New Delhi	Kharif 2019-20
17	Wheat	BAU, Ranchi	Rabi 2019-20
18	Paddy	UAHS, Shivamoga, Karnataka	Rabi 2019-20
19	Paddy	TNAU ( Bhavanisagar Stn.) Drone Expt	Kharif 2021
20	Maize	UAS GKVK, Karnataka	Summer 2019-20
21	Maize	PJTSAU, Telengana	Summer 2019-20
22	Onion	MPKVV, Rahuri, Maharashtra	Rabi 2019-20
23	Cabbage	IIHR, Bengaluru, Karnataka	Rabi 2019-20
24	Cucumber	IIHR, Bengaluru, Karnataka	Rabi 2019-20

 

विविध ठिकाणी आणि कृषी-हवामानाच्या प्रदेशांमध्ये नॅनो युरिया – द्रव (नॅनो एन) च्या वापरल्या गेलेल्या परिणामांच्या सारांशावरून असे दिसून आले आहे की, तांदूळ, गहू, मका, टोमॅटो, काकडी आणि शिमला मिरची इत्यादी पिकांच्या वाढीच्या , महत्त्वाच्या टप्प्यांवर नॅनो युरियाचा पानांवर (फॉलीअर) वापरामुळे नायट्रोजनयुक्त खतांचा वापर कमी होतो आणि गव्हाचे उत्पादन 3-23% ,टोमॅटोमध्ये 5-11%; तांदूळ मध्ये 3-24 %; मक्यामध्ये 2-15%, काकडीत 5% आणि सिमला मिरचीमध्ये 18% पर्यंत वाढते.

विज्ञान आणि वैज्ञानिक प्रयत्न ही एक निरंतर प्रक्रिया आहे आणि या प्रक्रियेत संकल्पनेपासून अगदी शेवटच्या  टप्प्यापर्यंत महत्त्वपूर्ण प्रयत्न केले जातात. नॅनो खते ही सध्या सुरू असलेल्या सघन कृषी पद्धतींमुळे उद्भवणाऱ्या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी मोठ्या संधी देतात.  त्यामुळे नॅनो युरिया सारख्या नॅनो खतांना ,रासायनिक खतांची घटती पोषक वापर कार्यक्षमता (NUE) आणि शेतकर्‍यांना उपलब्ध करून देण्याची गरज असलेल्या पर्यायी उपायांच्या दृष्टीकोनातून समग्रपणे पाहिले जाते.

***

G.Chippalkatti/V.Yadav/P.Kor

*** 

 

सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा:@PIBMumbai    /PIBMumbai    /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com  /PIBMumbai    /pibmumbai

(Release ID: 1856701) Visitor Counter : 313