સુપ્રીમ કોર્ટના ચીફ જસ્ટિસ શ્રી એન.વી. રમન્નાજી, જસ્ટિસ શ્રી યુ.યુ. લલિતજી, જસ્ટિસ શ્રી ડી.વાય ચંદ્રચુડજી, કેન્દ્ર સરકારમાં મારા સહયોગી અને દેશના કાયદા મંત્રી શ્રી કિરણજી, સુપ્રીમ કોર્ટના માનનીય ન્યાયાધીશો, અમારા સાથી રાજ્યમંત્રી શ્રી. એસ.પી. બઘેલ, હાઈકોર્ટના માનનીય ન્યાયાધીશો, જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તામંડળના અધ્યક્ષ અને સચિવો, તમામ આદરણીય મહેમાનો, બહેનો અને સજ્જનો!

ભારતની ન્યાયિક પ્રણાલીનું નેતૃત્વ કરી રહેલા તમારા બધાની વચ્ચે રહેવું હંમેશા એક સુખદ અનુભવ છે, પરંતુ બોલવું થોડું મુશ્કેલ છે. જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તામંડળોના અધ્યક્ષ અને સચિવોની આ પ્રથમ રાષ્ટ્રીય બેઠક છે અને હું માનું છું કે તે એક સારી શરૂઆત છે, જેનો અર્થ છે કે તે આગળ વધશે. આવી ઘટના માટે તમે જે સમય પસંદ કર્યો છે તે પણ સચોટ અને ઐતિહાસિક રીતે મહત્વપૂર્ણ છે.

આજથી થોડા દિવસો બાદ દેશ તેની આઝાદીના 75 વર્ષ પૂર્ણ કરી રહ્યો છે. આ આપણી સ્વતંત્રતાના અમૃત કાળનો સમય છે. આ તે સંકલ્પોનો સમય છે જે આગામી 25 વર્ષમાં દેશને નવી ઊંચાઈઓ પર લઈ જશે. દેશની આ અમૃત યાત્રામાં ઇઝ ઓફ ડુઇંગ બિઝનેસ અને ઇઝ ઓફ લિવિંગની જેમ જ ન્યાયની સરળતા પણ એટલી જ મહત્વની છે. નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી અને તમામ ડિસ્ટ્રિક્ટ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી આમાં મોટી ભૂમિકા ભજવી શકે છે. હું ખાસ કરીને લલિતજી અને તમને બધાને આ પ્રસંગ માટે અભિનંદન આપું છું, હું મારી શુભેચ્છાઓ પણ પાઠવું છું.

સાથીઓ,

અહીં ન્યાયની આપણી વિભાવનામાં કહેવાયું છે-

અંગેન ગાત્રમ નયનેન વક્ત્રં, ન્યાયેન રાજ્યં લવણેન ભોજ્યમ.

અર્થાત્ જે રીતે જુદા જુદા અંગો શરીરનો અર્થ પૂરો કરે છે, ચહેરા સાથે આંખો અને ખાવામાં મીઠું, એ જ રીતે દેશ માટે ન્યાય પણ એટલો જ જરૂરી છે. તમે બધા અહીંના બંધારણના નિષ્ણાત અને જાણકાર છો. આપણા બંધારણની કલમ 39A, જે રાજ્ય નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંતો હેઠળ આવે છે, તેમાં કાનૂની સહાયને ખૂબ જ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. દેશના લોકોના વિશ્વાસ પરથી આપણે તેનું મહત્વ જોઈ શકીએ છીએ.

આપણો સામાન્ય માણસ માને છે કે જો કોઈ સાંભળતું નથી તો કોર્ટના દરવાજા ખુલ્લા છે. ન્યાયની આ માન્યતા દરેક દેશવાસીને અહેસાસ કરાવે છે કે દેશની વ્યવસ્થા તેના અધિકારોનું રક્ષણ કરી રહી છે. આ વિચાર સાથે દેશે નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટીની પણ સ્થાપના કરી હતી, જેથી નબળામાં નબળાને પણ ન્યાયનો અધિકાર મળી શકે. ખાસ કરીને, અમારી જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ અમારી કાનૂની સહાય પ્રણાલીના બિલ્ડીંગ બ્લોક્સ સમાન છે.

સાથીઓ,

તમે બધા જાણો છો કે કોઈપણ સમાજ માટે ન્યાયિક પ્રણાલી સુધી પહોંચવું જેટલું મહત્વનું છે, તેટલું જ મહત્વપૂર્ણ ન્યાય વિતરણ છે. આમાં ન્યાયિક માળખાનું પણ મહત્વનું યોગદાન છે. છેલ્લા આઠ વર્ષમાં દેશના ન્યાયિક માળખાને મજબૂત કરવા માટે ઝડપી ગતિએ કામ કરવામાં આવ્યું છે. ન્યાયિક માળખાના આધુનિકીકરણ માટે 9 હજાર કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવી રહ્યો છે. દેશમાં કોર્ટ હોલની સંખ્યામાં પણ વધારો થયો છે. ન્યાયિક માળખાના નિર્માણમાં આ ઝડપ વધારવાથી ન્યાયની ડિલિવરીમાં પણ ઝડપ આવશે.

સાથીઓ,

આજે વિશ્વ અભૂતપૂર્વ ડિજિટલ ક્રાંતિનું સાક્ષી છે. અને, ભારત આ ક્રાંતિના મુખ્ય કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. થોડા વર્ષો પહેલા, જ્યારે દેશમાં BHIM-UPI અને ડિજિટલ પેમેન્ટની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી, ત્યારે કેટલાક લોકોએ વિચાર્યું હતું કે તે એક નાના વિસ્તાર સુધી મર્યાદિત રહેશે. પરંતુ આજે આપણે દરેક ગામમાં ડિજિટલ પેમેન્ટ થતું જોઈ રહ્યા છીએ. આજે, સમગ્ર વિશ્વમાં જે વાસ્તવિક સમયની ડિજિટલ ચુકવણીઓ થઈ રહી છે તેમાંથી, વિશ્વમાં 40 ટકા એકલા ભારતમાં થઈ રહી છે. શેરી વિક્રેતાઓ અને હાથગાડીઓથી લઈને ગામડાના ગરીબો સુધી, ડિજિટલ પેમેન્ટ હવે દરેક વ્યક્તિ માટે સરળ દિનચર્યાનો એક ભાગ બની રહ્યું છે. જ્યારે દેશમાં નવીનતા અને અનુકૂલન માટે આટલી કુદરતી ક્ષમતા છે, ત્યારે ન્યાય વિતરણમાં ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવા માટે આનાથી વધુ સારો સમય કોઈ હોઈ શકે નહીં.

મને ખુશી છે કે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્દેશ હેઠળ દેશની ન્યાયિક વ્યવસ્થા આ દિશામાં ઝડપથી આગળ વધી રહી છે. ઈ-કોર્ટ્સ મિશન હેઠળ દેશમાં વર્ચ્યુઅલ કોર્ટ શરૂ કરવામાં આવી રહી છે. ટ્રાફિક ભંગ જેવા ગુનાઓ માટે રાઉન્ડ ધ કલોક કોર્ટ કાર્યરત થઈ ગઈ છે. લોકોની સુવિધા માટે કોર્ટમાં વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો પણ વિસ્તાર કરવામાં આવી રહ્યો છે.

મને જણાવવામાં આવ્યું છે કે અત્યાર સુધીમાં દેશમાં જિલ્લા અદાલતોમાં વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ દ્વારા 1 કરોડથી વધુ કેસની સુનાવણી થઈ છે. હાઈકોર્ટ અને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પણ લગભગ 60 લાખ કેસોની સુનાવણી થઈ છે. જેને આપણે કોરોના સમયે વિકલ્પ તરીકે અપનાવ્યું હતું તે હવે સિસ્ટમનો એક ભાગ બની રહ્યું છે.

આ એ વાતનો પુરાવો છે કે આપણી ન્યાય પ્રણાલી પણ ન્યાયના પ્રાચીન ભારતીય મૂલ્યો માટે પ્રતિબદ્ધ છે અને 21મી સદીની વાસ્તવિકતાઓ સાથે મેચ કરવા માટે પણ તૈયાર છે. આનો શ્રેય આપ સૌ સજ્જનોને જાય છે. હું આમાં તમારા બધા પ્રયત્નોની પ્રશંસા કરું છું.

સાથીઓ,

રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ અને તમામ જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તામંડળોએ પણ સામાન્ય માનવીને ન્યાય પહોંચાડવા માટે ટેકનોલોજીની આ શક્તિનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવો પડશે. ટેક્નોલોજી એ એક મોટી ભૂમિકા ભજવી શકે છે કે સામાન્ય નાગરિક બંધારણમાંના તેના અધિકારોથી વાકેફ હોવો જોઈએ, તેની ફરજોથી વાકેફ હોવો જોઈએ, તેના બંધારણ અને બંધારણીય બંધારણો, નિયમો અને ઉપાયોથી વાકેફ હોવો જોઈએ.

ગયા વર્ષે, આદરણીય રાષ્ટ્રપતિએ કાયદાકીય સાક્ષરતા અને જાગૃતિ માટે પાન ઈન્ડિયા આઉટરીચ ઝુંબેશ શરૂ કરી હતી. આમાં જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓએ મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી. આ પહેલા પ્રો બોનો લીગલ સર્વિસીસ પ્રોગ્રામ પણ 2017માં શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. જેમાં મોબાઈલ અને વેબ એપ્સ દ્વારા સામાન્ય લોકો સુધી કાનૂની સેવાઓનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો હતો. આવા પ્રયાસોમાં હવે જો આ સત્તાવાળાઓ એક ડગલું આગળ વધે અને નેક્સ્ટ જનરેશન ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરે, તો જનતા વધુ હિતમાં રહેશે.

સાથીઓ,

આઝાદીના 75 વર્ષનો આ સમય આપણા માટે ફરજનો સમય છે. આપણે એવા તમામ ક્ષેત્રો પર કામ કરવાનું છે જેની અત્યાર સુધી ઉપેક્ષા કરવામાં આવી છે. દેશમાં અન્ડર-ટ્રાયલ કેદીઓ સાથે જોડાયેલા માનવીય મુદ્દા પર સુપ્રીમ કોર્ટની સંવેદનશીલતા ભૂતકાળમાં ઘણી વખત દર્શાવવામાં આવી છે. કેટલા કેદીઓ એવા છે કે જેઓ વર્ષોથી કાનૂની સહાયની રાહ જોતા જેલમાં છે. અમારા જિલ્લા કાનૂની સેવા સત્તાધિકારીઓ આ કેદીઓને કાનૂની સહાય પૂરી પાડવાની જવાબદારી ઉપાડી શકે છે. આજે દેશભરમાંથી જિલ્લા ન્યાયાધીશો અહીં આવ્યા છે. હું તેમને જિલ્લા સ્તરની અન્ડર-ટ્રાયલ સમીક્ષા સમિતિના અધ્યક્ષ તરીકે અન્ડર-ટ્રાયલ કેદીઓને ઝડપી મુક્ત કરવા વિનંતી કરું છું.

સારું, મને કહેવામાં આવ્યું છે કે NALSAએ પણ આ દિશામાં એક અભિયાન શરૂ કર્યું છે. આ માટે હું તમને અભિનંદન આપું છું, હું તમને બધાને અભિનંદન આપું છું અને આશા રાખું છું કે તમે કાનૂની સહાય દ્વારા આ અભિયાનને સફળ બનાવશો. હું બાર કાઉન્સિલને પણ વિનંતી કરીશ કે વધુમાં વધુ વકીલોને આ અભિયાનમાં જોડાવા માટે પ્રોત્સાહિત કરો.

સાથીઓ,

મને આશા છે કે આપણા બધાના પ્રયાસો આ અમૃતકાળમાં દેશના સંકલ્પને નવી દિશા આપશે. આ વિશ્વાસ સાથે, તમારી વચ્ચે આવવાની આ તક માટે હું તમારા બધાનો પણ આભાર માનું છું. અને મને ખાતરી છે કે જે અપેક્ષાઓ અને આશાઓ સાથે આટલી મોટી ઘટના બની રહી છે તે સાથે બે દિવસનું તમારું વિચારમંથન પણ એટલું જ મોટું પરિણામ લાવશે.

તે અપેક્ષા સાથે ખૂબ આભાર!

SD/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com