ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਆਈਸੀਐਮਆਰ) ਵਲੋਂ ਭਾਰਤ ਬਾਇਓਟੈਕ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲਿਮਟਿਡ (ਬੀਬੀਆਈਐਲ) ਦੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੇ ਫੇਜ਼ 3 ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ 81% ਅੰਤਰਿਮ ਵੈਕਸੀਨ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਦਰਸਾਈ ਹੈ। 

ਤੀਜੇ ਗੇੜ ਦੇ ਟ੍ਰਾਇਲ ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀਆਈਐਲ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਵੰਬਰ 2020 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 25,800 ਵਿਅਕਤੀਗਤ 21 ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਡੀਸੀਜੀਆਈ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 81% ਦੀ ਅੰਤਰਿਮ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਆਲਮੀ ਵੈਕਸੀਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। 

“8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਕੋਵਿਡ -19 ਟੀਕੇ ਦੀ ਬੈਂਚ ਤੋਂ ਬੈੱਡ ਤੱਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ, ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ [ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ] ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨਾਲ ਲੜਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਅਥਾਹ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਡਾ. ਬਲਰਾਮ ਭਾਰਗਵ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਵੈਕਸੀਨ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।

ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਪਹਿਲੀ ਕੋਵੀਡ -19 ਵੈਕਸੀਨ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2020 ਵਿੱਚ, ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਵਾਇਰੋਲੋਜੀ (ਐਨਆਈਵੀ) ਵਿਖੇ ਸਾਰਸ ਕੋਵ -2 ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਨਿਖੇੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਨੇ ਬੀਬੀਆਈਐਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਨਤਕ-ਨਿੱਜੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟੀਕੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ । ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਐਨਆਈਵੀ ਨੇ ਇਨ-ਵਿਟਰੋ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪੀ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੀਬੀਆਈਐਲ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਟੀਕੇ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਰਸਾਈ। 

ਛੋਟੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਹੈਮਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀ-ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਮਿਊਨੋਜਨਿਸੀਟੀ ਦੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਤੀਜੇ ਦਰਸਾਏ। ਰੀਸਸ ਮਕਾੱਕਸ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਗਲੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪੜਾਅ 1 ਅਤੇ ਪੜਾਅ 2 ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟਰਾਇਲਜ਼ ਵਿੱਚ 755 ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 56 ਅਤੇ 104 ਦਿਨ 98.3% ਅਤੇ 81.1% ਟੀਕੇ ਦੀ ਉੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤੀ।

ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਨੂੰ ਡਬਲਯੂਐਚਓ ਦੇ ਪ੍ਰੀਕਿਊਲਿਟੀਵਰੋਸੈਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਪਤ ਟਰੈਕ ਰਿਕਾਰਡ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਸਾਰਸ -ਕੋਵ -2 ਦੇ ਯੂਕੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 

“ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤੈਨਾਤੀ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਸਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰੀ ਰੋਗ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਡਜ਼ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਡਾਕਟਰ ਸਮੀਰਨ ਪਾਂਡਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਟੀਕਾ ਲਗਵਾਉਣ ਅਤੇ ਵਾਇਰਸ ਫੈਲਣ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ।

ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਬੈਂਚ-ਤੋਂ-ਬੈੱਡਸਾਈਡ ਯਾਤਰਾ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੈਕਸੀਨ 

• 11 ਮਾਰਚ, 2020: ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (ਡਬਲਯੂਐਚਓ) ਦੁਆਰਾ ਕੋਵਿਡ -19 ਨੂੰ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵੈਕਸੀਨ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।

• ਮਾਰਚ 13, 2020: ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਵਾਇਰੋਲੋਜੀ (ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਐਨਆਈਵੀ) ਨੇ ਸਾਰਸ-ਕੋਵ -2 ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਨਿਖੇੜ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ 5ਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ।

• ਅਪ੍ਰੈਲ 2020: ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਨੇ ਸਾਰਸ-ਕੋਵ -2 ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟੀਕੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਬਾਇਓਟੈਕ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲਿਮਟਿਡ (ਬੀਬੀਆਈਐਲ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਨਤਕ-ਨਿੱਜੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ। 

• ਮਈ 2020: ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਐਨਆਈਵੀ ਵਾਇਰਸ ਸਟ੍ਰੇਨ ਨੂੰ ਬੀਬੀਆਈਐਲ ਕੋਲ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੀਬੀਆਈਐਲ ਦੁਆਰਾ ਇਨ-ਵਿਟਰੋ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪੀ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

• ਜੂਨ-ਅਗਸਤ 2020: ਛੋਟੇ ਜਾਨਵਰਾਂ (ਚੂਹਿਆਂ ਅਤੇ ਖਰਗੋਸ਼) ਅਤੇ ਹੈਮਸਟਰਾਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਨੇ ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਮਰੱਥਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਸੈੱਲ ਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਾਮਵਰ ਜਰਨਲ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  (ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਲਿੰਕ: ਲਿੰਕ 1, ਲਿੰਕ 2)

• ਜੁਲਾਈ-ਅਗਸਤ 2020: ਰੀਸਸ ਮੱਕਾੱਕਸ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਟੀਕੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਸੰਕਰਮਿਤ ਅੰਗਾਂ ਵਿਸ਼ਾਣੂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਰਸਾਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੀ ਅਤੇ ਟੀ ​​ਸੈੱਲ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਮਾਊਂਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਦਰਸਾਈ। ਖੋਜ ਪੇਪਰ ਲਈ ਲਿੰਕ: ਲਿੰਕ 3.

• ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ 2020: 755 ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਪੜਾਅ 1 ਅਤੇ 2 ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਨੇ 56 ਅਤੇ 104 ਦਿਨ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 98.3% ਅਤੇ 81.1% ਉੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਲੈਂਸੈੱਟ ਜਰਨਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਖੋਜ ਪੇਪਰ ਲਈ ਲਿੰਕ: ਲਿੰਕ 4, ਲਿੰਕ 5

• ਨਵੰਬਰ 2020: ਕੋਵਿਡ -19 ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼, 25,800 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਤੀਜੇ ਪੜਾਅ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। 

• 3 ਜਨਵਰੀ, 2021: ਡਰੱਗਜ਼ ਕੰਟਰੋਲਰ ਜਨਰਲ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (ਡੀਸੀਜੀਆਈ) ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਲਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿਬੰਧਿਤ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

• 16 ਜਨਵਰੀ, 2021: ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਫਰੰਟ ਲਾਈਨ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ -19 ਟੀਕਾ ਲਗਾਇਆ। 

• 27 ਜਨਵਰੀ, 2021: ਸਾਰਸ-ਕੋਵ -2 ਦੇ ਯੂਕੇ ਰੂਪ ਲਈ ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਟਰੈਵਲ ਮੈਡੀਸਨ ਦੇ ਜਰਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਖੋਜ ਪੇਪਰ ਦਾ ਲਿੰਕ: ਲਿੰਕ 6

• ਮਾਰਚ 3, 2021: ਕੋਵੈਕਸਿਨ ਦੇ ਫੇਜ਼ 3 ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟਰਾਇਲਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਿਮ ਨਤੀਜੇ ਸਾਰਸ-ਕੋਵ -2 ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 81% ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਟ੍ਰਾਇਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। 

 ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਬਾਰੇ: ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖ਼ੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਆਈਸੀਐਮਆਰ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਬਾਇਓਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜ ਦੇ ਸੂਤਰੀਕਰਨ, ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਬੋਤਮ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਡਾਕਟਰੀ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਦੀਆਂ ਖੋਜ ਤਰਜੀਹਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਤਰਜੀਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਯਤਨ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਬੋਝ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। 

ਆਈਸੀਐੱਮਆਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਇਓਮੇਡਿਕਲ ਖੋਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੈੱਬਸਾਈਟ https://www.icmr.gov.in/ 'ਤੇ ਵੇਖੋ। 

ਸੰਪਰਕ

ਡਾ. ਨਿਵੇਦਿਤਾ ਗੁਪਤਾ 

ਵਿਗਿਆਨੀ ਐੱਫ, ਮਹਾਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰੀ ਰੋਗ ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਆਈਸੀਐਮਆਰ

ਈਮੇਲ: drguptanidedita[at]gmail[dot]com

ਮੀਡੀਆ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ

ਡਾ. ਲੋਕੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ 

ਵਿਗਿਆਨੀ ਈ

ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖ਼ੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ 

ਐੱਮ : +917567311014

sharma.lk@icmr.gov.in

****

ਐਮਵੀ / ਐਸਜੇ