ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲ ਅਤੇ ਗਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਲ ਅਤੇ ਗਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ (ਐਨਐਫਐਸਐਸਐਮ) ਅਲਾਇੰਸ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ 10 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 27 ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਮਲ ਅਤੇ ਗਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ (ਐਫਐਸਐਸਐਮ)ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਸੀਈਓ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਅਮਿਤਾਭ ਕਾਂਤ, ਐਮਐਚਯੂਏ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸ਼ੰਕਰ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਡਾ. ਕੇ ਕੇ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ ਨੇ ਇੱਕ ਵਰਚੁਅਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।

ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਸੀਈਓ ਸ੍ਰੀ ਅਮਿਤਾਭ ਕਾਂਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਠੋਸ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ 70 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਖਾਨੇ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਵੱਛਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੀਤੇ ਵੱਡੀ ਛਲਾਂਗ ਲਗਾਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੌਚ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਰਕਾਰ ਸਿਹਤ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਅਗਲੇ ਟੀਚਿਆਂ: ਓਡੀਐਫ + ਅਤੇ ਓਡੀਐਫ ++ ਦੁਆਰਾ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ। ‘ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਦੇ ਉੱਤਮ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਡੇਟਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਢੁੱਕਵੇਂ  ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਐਮਐਚਯੂਏ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸ਼ੰਕਰ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਸਮਾਧਾਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਹਾਊਸਿੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਬਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ 2017 ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੀ ਸੀ। ਨੀਤੀ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ - 24 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 12 ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਹਨ।'

ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਖਾਨੇ ਤੱਕ ਵਿਆਪਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜੋ 66 ਲੱਖ ਘਰੇਲੂ ਪਖਾਨੇ ਅਤੇ 6 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਪਖਾਨਿਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ‘ਓਪਨ-ਡੀਫਿਕਸੇਸ਼ਨ ਫ੍ਰੀ’ (ਓਡੀਐਫ) ਦੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਓਡੀਐਫ + ਅਤੇ ਓਡੀਐਫ ++ ਬਣਨ ਵੱਲ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਟੀਚੇ ਸਵੱਛਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵੱਛਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਸਵੱਛਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਢੁੱਕਵੇਂ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਮਲ ਮੂਤਰ ਦੀ ਸਹੀ ਨਿਕਾਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 60% ਸ਼ਹਿਰੀ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਨ-ਸਾਈਟ ਸਵੱਛਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਸੀਮਿਤ ਢਾਂਚਿਆਂ  ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੂੜੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲਣ ਦੀ ਉੱਚ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਮਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਕਰਨ, ਆਵਾਜਾਈ, ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਕੂੜੇ ਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਿਪਟਾਰਾ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਯੋਗ ਸਵੱਛਤਾ ਹੱਲ ਹੈ। 

ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮਿਸਾਲੀ ਐੱਫਐੱਸਐੱਸਐੱਮ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਮਾੱਡਲ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸਰਬੋਤਮ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਮਕੈਨੀਕਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਸਵੱਛਤਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। 

ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ  ਡਾ ਕੇ ਕੇ ਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੀਵਰੇਜ ਨੈੱਟਵਰਕ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 60% ਹਿੱਸਾ ਔਨਸਾਈਟ ਸਵੱਛਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਲ ਅਤੇ ਗਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਕੇਸ ਰਾਜ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਮਾਡਲਾਂ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨਿਗਮ ਦੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ, ਨੀਤੀ ਯੋਜਨਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਜੋਂ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗੀ। ’

‘ਐਨਐਫਐਸਐਸਐਮ ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਵੱਛਤਾ ਮੁੱਲ ਚੇਨ ਦੇ ਪਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਮਾਡਲਾਂ, ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਵੱਛਤਾ ਦੋਨੋ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਥਿਰਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਮਨੁੱਖੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਟ੍ਰੀਟਮੈਂਟ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ। ਐਨਐਫਐਸਐਸਐਮ ਗਠਜੋੜ ਦੀ ਸਟੀਅਰਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਬਿੱਲ ਅਤੇ ਮੇਲਿੰਡਾ ਗੇਟਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਮਧੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਮਾਡਲ ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਲੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸੀਵਰੇਜ ਦੇ 100% ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਗੇ।

ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਸ਼ਹਿਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ, ਨਿਗਮ ਕਾਰਕੁਨਾਂ, ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ, ਰਾਜ ਦੇ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ, ਸੀਐਸਓ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਐਫਐਸਐਸਐਮ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 

ਪੂਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਐਕਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: https://niti.gov.in/NITI-NFSSM-Faecal-Sludge-And-Septage-Management-In-Urban-Areas-Service-and- Business-Models

***

ਡੀਐਸ / ਏਕੇਜੇ / ਏਕੇ