ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਨੇ ਯੂਜੀਸੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ (ਐਨਈਪੀ 2020) ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਸਿੱਕਸ਼ਕ ਪਰਵ ਅਧੀਨ “ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੱਲ" ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਇੱਕ ਵੈਬਿਨਾਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ 8 ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਸਤੰਬਰ, 2020 ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪਰਵ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅੰਬੂ ਸਿੰਘ ਲਾਠਰ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਰ. ਸੀ. ਕੁਹਾੜ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਸੈਂਟਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਹਰਿਆਣਾ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਸ਼ਮਾ ਯਾਦਵ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਬੀਪੀਐਸ ਮਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਲਿਆ; ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਟੀਪੀ ਤਿਵਾੜੀ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਸੈਂਟਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪੰਜਾਬ, ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਪ-ਥੀਮਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ।

 “ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿਖਿਆ” ਬਾਰੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਰ.ਸੀ. ਕੁਹਾੜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਜੀਵਣ ਦੇ ਸਥਾਈ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ, ਬਹੁ-ਵਚਨ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ 'ਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮਾਣ ਨੇ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਗੁਰੁ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਐਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਸਟੀਈਐਮ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਹਿਉਮੈਨੀਟੀਜ ਅਤੇ ਆਰਟਸ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ, ਮਲਟੀਪਲ ਐਂਟਰੀ ਅਤੇ ਐਗਜ਼ਿਟ, ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੁਏਟ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ, ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਗੁਰੁ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਪਾਇਆ ਹੈ।

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਸ਼ਮਾ ਯਾਦਵ ਨੇ “ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਗਿਆਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ” ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਸਾਲ 2014 ਤੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਸ਼ਮਾ ਯਾਦਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਐਨਈਪੀ 2020 ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੇ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸੁਧਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਵੀਨਤਮ, ਲਚਕਦਾਰ ਅਤੇ ਖੁੱਲੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ, ਦਿਲਚਸਪ, ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ, ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਵਾਲੀ, ਖੋਜ ਪਰਕ, ਸਿੱਖਣ ਤੇ ਕੇਂਦਰਤ , ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ-ਅਧਾਰਤ, ਲਚਕਦਾਰ ਅਤੇ ਅਨੰਦਮਈ.ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਕ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਆਧਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਰਤੋਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਧਾਰਨਾ 21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਥਾਂ ਦੇਵੇਗੀ।

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੱਧਯੁਗੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਰੂਕੁਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਐਨਈਪੀ 2020 ਵਿੱਚ ਕਲਪਿਤ ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿਖਿਆ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਿਆਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਰ.ਪੀ. ਤਿਵਾੜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਵਿਚਾਲੇ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਗੁਰੂਕੁਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈ ਗਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ.ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ। ਆਪਣੇ ਸੰਬੋਧਨ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਐਨਈਪੀ 2020 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ, ਕਿਉਂਜੋ ਐਨਈਪੀ 2020 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੁਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ “ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵੱਲ”, ਐਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2030 ਤਕ ਹਰੇਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸੁਮੇਲਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਜਰੂਰਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ, ਕੌਮਾਂਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਨਿਆਮਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਭਿੰਨਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਦੱਸਿਆ।

ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਨੂ ਸਿੰਘ ਲਾਠਰ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸਿਖਿਆ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ।

-----------------------------------------------------------------------------------

ਐਮਸੀ / ਏਕੇਜੇ / ਏਕੇ