ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਹੱਥੀਂ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪੱਖੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ, ਹੁਣ ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਅਧਾਰਿਤ ਸਮਾਧਾਨ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੈ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਸਵੈਚਾਲਤ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪ-ਭੂਮੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਛਾਣ ਜੀਓਟੈਕਟੋਨਿਕ, ਖੇਤਰੀ ਵਿਕਾਸ, ਸਰੋਤ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ, ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਗਣਨਾ ਅਧਾਰਿਤ ਸੰਘਣੀ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉੱਚ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਿਊਟਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਟਰਪ੍ਰੇਟਰ ਤੋਂ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਵਾਜਬ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਡੇਟਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਖੇਤਰ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਮਲਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਵੈਚਾਲਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸੰਸਥਾ ਵਾਡੀਆ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਵ੍ ਹਿਮਾਲਿਅਨ ਜੀਓਲੋਜੀ (ਡਬਲਿਊਆਈਐੱਚਜੀ) ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ 3ਡੀ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਸਵੈਚਾਲਤ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਊਰਲ-ਅਧਾਰਿਤ (ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਅਧਾਰਿਤ) ਵਿਵਹਾਰਕ  ਪਹੁੰਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਐਟਰੀਬਿਊਟ ਦੀ ਗਣਨਾ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਟਾ-ਐਟਰੀਬਿਊਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਲਾਵਾ ਦੀ ਤਲਛੱਟੀ ਚੱਟਾਨ ਜਾਂ ਬੈੱਡ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟੈਬੂਲਰ ਸ਼ੀਟ ਇੰਟਰੂਜ਼ਨ ਗਰਮ ਮੈਗਮਾ ਦੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਲਛੱਟੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੱਕੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਟ੍ਰੈਪ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੈਟਰੋਲੀਫੋਰਸ (ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਵਾਲਾ) ਕੈਨਟਰਬਰੀ ਘਾਟੀ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਇਕ ਰਵਾਇਤੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਤਸ਼ਤਰੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੈਗਮੇਟਿਕ ਚੋਟੀਆਂ ਕ੍ਰੈਟੀਸੀਅਸ ਤੋਂ ਈਓਸੀਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਵਧੀ ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ 145 ਤੋਂ 33.9 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ) ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਬਾਅ ਵਾਲੇ ਫੋਲਡ ਅਤੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਥਰਮਲ ਵੈਂਟ ਸਿੱਲ ਦੇ  ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ।

ਡਬਲਿਊਆਈਐੱਚਜੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਕੰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸਿੱਲ ਕਿਊਬ (ਐੱਸਸੀ) ਅਤੇ ਫਲੂਇਡ ਕਿਊਬ (ਐਫਸੀ) ਮੈਟਾ-ਐਟਰੀਬਿਊਟਸ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰਕ੍ਰਿਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਐਟਰੀਬਿਊਟ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਨਿਊਰਲ-ਅਧਾਰਿਤ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਭੂਚਾਲ ਸੰਬੰਧੀ ਐਟਰੀਬਿਊਟ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ) ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।  ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਰਿਸਰਚ ਜਰਨਲ ‘ਟੈਕਟੋਨੋਫਿਜਿਕਸ’ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਡਬਲਿਊਆਈਐੱਚਜੀ ਟੀਮ ਨੇ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤੇ ਨਿਊਰਲ ਲਰਨਿੰਗ (ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਟਾ-ਐਟਰੀਬਿਊਟ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਗਣਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਿੱਲਾਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1.5 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ 17 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਿੱਲਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੇ ਮੈਗਮੇਟਿਕ ਤਰਲ ਹਾਈਡ੍ਰੋਥਰਮਲ ਵੈਂਟ ਰਾਹੀ ਉੱਪਰ ਨੂੰ 800 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਝ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।  ਅਜਿਹੀ ਵਿਆਖਿਆਤਮਕ ਪਹੁੰਚ ਸਵੈਚਾਲਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੈਗਮੈਟਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ 3ਡੀ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਕੰਮ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਲਰਨਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਦਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਸਰਗਰਮ ਪਹਾੜੀ ਪੱਟੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

(ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਲਿੰਕ: https://doi.org/10.1016/j.tecto.2020.228541 )

                                                                                     ****

ਐੱਨਬੀ / ਕੇਜੀਐੱਸ / (ਡੀਐੱਸਟੀ ਮੀਡੀਆ ਸੈਲ)