पत्र सूचना कार्यालय

હાઇલાઇટ્સ

• ગુરુ ગોવિંદ સિંહજીના બે સૌથી નાના પુત્રો સાહિબઝાદા જોરાવર સિંહ અને સાહિબઝાદા સતીથ સિંહની શહાદતને માન આપવા માટે દર વર્ષે 26 ડિસેમ્બરે વીર બાલ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.
• આ દિવસ ભારતના યુવા નાયકોની હિંમત, શહાદત અને સ્મારક સિદ્ધિઓનું સ્મરણ કરે છે.
• ભારતના રાષ્ટ્રપતિએ બહાદુરી, રમતગમત, સમાજ સેવા, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, પર્યાવરણ અને કલા અને સંસ્કૃતિમાં શ્રેષ્ઠતા માટે 5 થી 18 વર્ષની વયના બાળકોને પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય બાળ પુરસ્કાર એનાયત કર્યો હતો.

પરિચય

ભારત સરકાર દર વર્ષે 26 ડિસેમ્બરે ગુરુ ગોવિંદ સિંહજીના પુત્રો સાહિબઝાદા જોરાવર સિંહ અને સાહિબઝાદા ફતેહ સિંહની શહાદતની યાદમાં વીર બાળ દિવસ ઉજવે છે. આનો હેતુ રાષ્ટ્રના આ બે યુવાન નાયકોની બહાદુરીનું સન્માન કરવાનો અને આજના યુવાનોમાં અસાધારણ હિંમત અને બલિદાનની ભાવના જગાડવાનો છે.

ઐતિહાસિક સંદર્ભ

દસમા શીખ ગુરુ, ગુરુ ગોવિંદ સિંહજીએ તેમના બે નાના પુત્રો, સાહિબઝાદા જોરાવર સિંહ અને સાહિબઝાદા ફતેહ સિંહજીને 26 ડિસેમ્બર, 1704ના રોજ સરહિંદ (હાલના ફતેહગઢ સાહિબ, પંજાબ) માં તેમના વિશ્વાસનો ત્યાગ કરવાનો ઇનકાર કરવા બદલ શહીદ કર્યા હતા.

સાહિબઝાદાઓની શહાદત રાષ્ટ્ર માટે શ્રદ્ધા, હિંમત અને નૈતિક શક્તિનું એક કાયમી પ્રતીક છે. તે શીખ ગુરુઓના વારસા, તેમની હિંમત અને સમર્પણનું આદરણીય અને પ્રિય પ્રતીક છે. આટલી નાની ઉંમરે પણ, આ યુવાન નાયકોએ અજોડ બહાદુરી સાથે, ભય કરતાં સત્ય અને ગૌરવ પસંદ કર્યું. તેમનું બલિદાન પેઢીઓને પ્રેરણા આપે છે અને રાષ્ટ્રની સામૂહિક ઐતિહાસિક સ્મૃતિમાં એક કેન્દ્રિય સ્થાન ધરાવે છે. આ દિવસે ગુરુદ્વારાઓમાં પ્રાર્થના અને કીર્તન યોજવામાં આવે છે જેથી તેમની બહાદુરીનું સન્માન કરી શકાય અને તેમને યાદ કરી શકાય.

ઉદ્દેશ્યો અને પાલન

તેની સ્થાપના થઈ ત્યારથી, બે યુવાન શહીદોની બહાદુરીને માન આપવા અને આજના યુવાનોમાં તેમના બલિદાન વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે દેશભરમાં વીર બાલ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. દેશભરની શાળાઓમાં અનેક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આમાં નિબંધ લેખન, ક્વિઝ, ચર્ચા, વાર્તા કહેવાના સત્રો, કલા કાર્યક્રમો, યુવા કૂચ અને જાહેર શ્રદ્ધાંજલિ, સાંસ્કૃતિક પ્રદર્શન અને અન્ય યુવા-કેન્દ્રિત પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે જે દિવસના સહભાગી અને સમાવેશી સ્વભાવને ઉજાગર કરે છે. આ કાર્યક્રમોમાં ઐતિહાસિક બલિદાનોને સમકાલીન નાગરિક મૂલ્યો સાથે જોડતી શ્રદ્ધાંજલિ અને ભાષણોનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ કાર્યક્રમ ભારતના યુવાનોની અસાધારણ પ્રતિભા, સર્જનાત્મકતા અને સિદ્ધિઓ પ્રદર્શિત કરવા માટે એક પ્લેટફોર્મ તરીકે કામ કરે છે.

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત રહ્યા હતા, રાષ્ટ્રના ઉજ્જવળ ભવિષ્યના પાયા તરીકે બાળકોને સશક્તિકરણ કરવાના મહત્વને પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી.

પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય બાલ પુરસ્કાર (PMRBP)

પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય બાલ પુરસ્કાર (PMRBP) એ એક પ્રતિષ્ઠિત રાષ્ટ્રીય સ્તરનો પુરસ્કાર છે જે ભારતના માનનીય રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા દર વર્ષે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં (18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના) બાળકોની અસાધારણ સિદ્ધિઓને માન્યતા આપવા માટે આપવામાં આવે છે.

આ પુરસ્કાર છ શ્રેણીઓમાં યુવા સિદ્ધિઓને સન્માનિત કરે છે: બહાદુરી, સમાજ સેવા, પર્યાવરણ, રમતગમત, કલા અને સંસ્કૃતિ, અને વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી. તેનો હેતુ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં રાષ્ટ્રીય સ્તરે તેમના ઉત્કૃષ્ટ યોગદાનને ઓળખીને બાળકોને ઓળખવાનો, ઉજવણી કરવાનો, પ્રોત્સાહિત કરવાનો અને પ્રેરણા આપવાનો છે. તેનો હેતુ વાસ્તવિક જીવનના રોલ મોડેલ્સનું પ્રદર્શન કરીને દેશભરમાં તેમના સાથીદારોને પ્રેરણા આપવાનો પણ છે. પ્રભાવશાળી પ્રયાસોને પ્રકાશિત કરીને, આ પુરસ્કાર નવીનતા, સેવા અને સમર્પણની સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ પહેલ દ્વારા, ભારત સરકાર બાળ કલ્યાણ, સર્વાંગી વિકાસ અને યુવા સિદ્ધિઓમાં રાષ્ટ્રીય ગૌરવને પ્રોત્સાહન આપવાની તેની પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત બનાવે છે.

પાત્રતા માપદંડ

આ પુરસ્કાર ભારતમાં રહેતા અને આપેલા વર્ષના 31 જુલાઈ સુધીમાં 5 થી 18 વર્ષની વયના ભારતીય નાગરિકોને આપવામાં આવે છે. જે કાર્ય, ઘટના અથવા સિદ્ધિ માટે તેમને નામાંકિત કરવામાં આવી રહ્યા છે તે અરજીની અંતિમ તારીખના બે વર્ષની અંદર થવી જોઈએ.

નોમિનેશન અને પસંદગી

આ પસંદગી PMRBP સમિતિ દ્વારા કરવામાં આવે છે, જે માનનીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી દ્વારા રચાયેલી અને MWCDના સચિવ દ્વારા અધ્યક્ષતા ધરાવતી હોય છે, જેમાં ડોમેન નિષ્ણાતો સભ્યો હોય છે. પુરસ્કારો ફક્ત સમિતિની ભલામણ પર આપવામાં આવે છે, જે સિદ્ધિઓના અસાધારણ ગુણવત્તા અને સામાજિક પ્રભાવના આધારે આપવામાં આવે છે, અને માનનીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી દ્વારા મંજૂર કરવામાં આવે છે.

પુરસ્કારોની સંખ્યા

દર વર્ષે વધુમાં વધુ 25 પુરસ્કારો આપવામાં આવે છે. PMRBP સમિતિ અપવાદરૂપ કિસ્સાઓમાં આ મર્યાદામાં છૂટછાટ આપી શકે છે. દરેક પુરસ્કારમાં એક ચંદ્રક અને પ્રમાણપત્ર હોય છે.

મરણોત્તર પુરસ્કાર

આ પુરસ્કાર સામાન્ય રીતે મરણોત્તર આપવામાં આવતો નથી. જો કે, દુર્લભ અને અત્યંત લાયક કિસ્સાઓમાં, PMRBP સમિતિ મરણોત્તર પુરસ્કારો પર વિચાર કરી શકે છે.

વીર બાલ દિવસ અને પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય બાલ પુરસ્કાર કાર્યક્રમ 2025

આ વર્ષે, 18 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાંથી 20 બાળકોને પ્રધાનમંત્રી રાષ્ટ્રીય બાલ પુરસ્કાર માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. આ પુરસ્કારો ભારતના રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્રૌપદી મુર્મુ દ્વારા 26 ડિસેમ્બર, 2025ના રોજ સવારે 10:00 વાગ્યે નવી દિલ્હીના વિજ્ઞાન ભવન ખાતે આયોજિત એક ખાસ કાર્યક્રમમાં આપવામાં આવ્યા હતા.

26 ડિસેમ્બર, 2025ના રોજ નવી દિલ્હીના ભારત મંડપમ ખાતે રાષ્ટ્રીય સ્તરનો કાર્યક્રમ, વીર બાલ દિવસ 2025 યોજાયો હતો. પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ભારતના બાળકો અને યુવાનોને સંબોધિત કર્યા અને રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં તેમની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો. આ કાર્યક્રમમાં બહાદુરી, સ્થિતિસ્થાપકતા અને નિઃસ્વાર્થ સેવાની વાર્તાઓ રજૂ કરવામાં આવી, જે બાળકો અને યુવાનોને પ્રેરણા આપે છે અને 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતના વિઝનને અનુરૂપ સશક્ત અને જવાબદાર નાગરિકો બનાવવા માટે ભારત સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને પુનઃપુષ્ટિ આપે છે.

શાળાના બાળકો, PMRBP પુરસ્કાર વિજેતાઓ અને દેશભરના મહાનુભાવોએ આ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપી હતી.

• PMRBP 2025 પુરસ્કાર વિજેતાઓની યાદી, તેમની સિદ્ધિઓ અને પુરસ્કાર શ્રેણીઓ સાથે નીચે મુજબ છે.
•  

નિષ્કર્ષ

વીર બાલ દિવસ એ સાહિબજાદાઓની શહાદતની સ્મૃતિને સંસ્થાકીય બનાવવા અને ઐતિહાસિક સ્મૃતિને સમકાલીન પ્રેરણાના સ્ત્રોતમાં પરિવર્તિત કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ રાષ્ટ્રીય પહેલનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. દર વર્ષે 26 ડિસેમ્બરે ઉજવવામાં આવતો આ દિવસ ભારત સરકારના મૂલ્ય-આધારિત શિક્ષણ, યુવા જોડાણ અને ઐતિહાસિક ચેતનાના સંરક્ષણ પરના ભારને પ્રતિબિંબિત કરે છે. સંકલિત રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમો અને શાળા-સ્તરની વ્યાપક ભાગીદારી દ્વારા, વીર બાલ દિવસ શ્રદ્ધાંજલિ અને ભવિષ્યલક્ષી પહેલ બંને તરીકે ઉભરી આવ્યો છે, જેનો હેતુ ભાવિ પેઢીઓમાં હિંમત, પ્રામાણિકતા અને નૈતિક શક્તિને પોષવાનો છે.

સંદર્ભ

મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય

https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://cdnbbsr.s3waas.gov.in/s371e09b16e21f7b6919bbfc43f6a5b2f0/uploads/2025/05/20250524679249072.pdf&ved=2ahUKEwiasKqkktORAxU22TgGHS1AM3AQFnoECDMQAQ&usg=AOvVaw2WRZpS6y96_70GdCW5sgZL

https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://gurunanakcollege.edu.in/2024/1/2/The%2520Four%2520Sahibzadas%2520English.pdf&ved=2ahUKEwijttCq9MORAxWR7jgGHXK1FswQFnoECEUQAQ&usg=AOvVaw2LbXKeZue50Pn425qve8aI

અમૃત કાલ

https://amritkaal.nic.in/event-detail?183731

https://www.mygov.in/task/martyrdom-brave-sons-guru-govind-singh-ji-essay-contest/

પીઆઈબી

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=1990383&reg=3&lang=2

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1991884&reg=3&lang=2 https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1881187&reg=3&lang=2

પીડીએફ ફાઇલ માટે અહીં ક્લિક કરો.

SM/BS/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964@gmail.com