पत्र सूचना कार्यालय

মুখ্য  তথ্য

• ভাৰতৰ টেলিভিছন নেটৱৰ্কে এতিয়া সমগ্ৰ দেশৰ প্ৰায় ২৩ কোটি পৰিয়ালত প্ৰায় ৯০ কোটি দৰ্শকৰ কাষ চাপিছে।
• ২০২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈকে ৯১৮টা ব্যক্তিগত চেটেলাইট টিভি চেনেল কাৰ্যক্ষম হৈ আছে, যিয়ে সম্প্ৰচাৰ খণ্ডৰ শক্তিশালী বৃদ্ধি দেখুৱাইছে।
• প্ৰায় ৬.৫ কোটি ঘৰে ডিডি ফ্ৰী ডিচ ব্যৱহাৰ কৰে, যিয়ে ডিজিটেল প্ৰৱেশ সম্প্ৰসাৰণত সহায় কৰে আৰু দেশজুৰি বিনামূলীয়া টেলিভিছন সেৱা প্ৰদান কৰে।

পাতনি

১৯৯৬ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাধাৰণ পৰিষদে প্ৰস্তাৱৰ জৰিয়তে ঘোষণা কৰাৰ পিছত প্ৰতি বছৰে ২১ নৱেম্বৰত বিশ্ব টেলিভিছন দিৱস পালন কৰা হয়।এই দিৱসত মানুহক অৱগত কৰা আৰু শিক্ষিত কৰা, জনমত গঢ় দিয়া, যোগাযোগ আৰু বিশ্ব বুজাবুজিৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত টেলিভিছনৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাক উজ্জ্বল কৰি তোলা হয়।

২৩ কোটিতকৈও অধিক টিভি প্ৰায় ৯০ কোটি দৰ্শকৰ ওচৰলৈ যোৱা ভাৰতত তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয় আৰু ইয়াৰ ৰাজহুৱা সম্প্ৰচাৰক প্ৰসাৰ ভাৰতীৰ নিৰ্দেশনাত এই দিৱস পালন কৰা হয়। দূৰদৰ্শন আৰু অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ৰ আউটৰিচ কাৰ্যসূচীয়ে জনসেৱাৰ যোগাযোগ, উন্নয়নৰ বাৰ্তা ভাগ-বতৰা কৰা, আৰু জাতীয় ঐক্য প্ৰসাৰত টেলিভিছনৰ স্থায়ী ভূমিকাক উজ্জ্বল কৰি তোলে।

টেলিভিছন ভাৰতৰ তথ্য আৰু মনোৰঞ্জনৰ অন্যতম শক্তিশালী উৎস হৈয়েই আছে। ই লাখ লাখ পৰিয়ালক সংযোগ কৰে আৰু জনসচেতনতা বিয়পোৱা আৰু শাসন ব্যৱস্থাত মানুহৰ অংশগ্ৰহণক সমৰ্থন কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।

ভাৰতত টেলিভিছনৰ বিকাশ

ভাৰতৰ টেলিভিছন এটা সৰু পৰীক্ষামূলক সেৱাৰ পৰা বিশ্বৰ অন্যতম বৃহৎ সম্প্ৰচাৰ নেটৱৰ্কলৈ বৃদ্ধি পাইছে। এই বৃদ্ধিয়ে যোগাযোগ প্ৰযুক্তি, জনসাধাৰণৰ প্ৰসাৰ, আৰু ডিজিটেল উদ্ভাৱনৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ অগ্ৰগতি প্ৰতিফলিত কৰে। তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা পৰিচালিত ভাৰতৰ টেলিভিছন যাত্ৰাই ১৯৫০ চনৰ শৈক্ষিক সম্প্ৰচাৰৰ পৰা আজিৰ সম্পূৰ্ণ ডিজিটেল, বহু চেনেল টিভি পৰিৱেশলৈকে দেশৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক পৰিৱৰ্তন দেখুৱাইছে। পৰৱৰ্তী পৰ্যায়সমূহে এই পৰিৱৰ্তনক গঢ় দিয়া মূল নীতিগত সিদ্ধান্ত আৰু প্ৰযুক্তি উন্নীতকৰণসমূহৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে।

পৰীক্ষামূলক আৰু মৌলিক পৰ্যায় (১৯৫৯–১৯৬৫)

ভাৰতত টেলিভিছন সম্প্ৰচাৰ পৰীক্ষামূলক ভিত্তিত ১৯৫৯ চনৰ ১৫ ছেপ্টেম্বৰৰ পৰা আৰম্ভ হয়।ইয়াক ইউনেস্কোৰ সৈতে অংশীদাৰিত্বৰে তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ'ই আৰম্ভ কৰে। লক্ষ্য আছিল টেলিভিছনে শিক্ষা আৰু সম্প্ৰদায়ৰ বিকাশত কেনেদৰে সহায় কৰিব পাৰে সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা। প্ৰথমতে সম্প্ৰচাৰ কেৱল দিল্লীৰ আশে-পাশে থকা অঞ্চলতহে গৈছিল আৰু মূলতঃ স্কুলীয়া শিক্ষা আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।

সম্প্ৰসাৰণ আৰু প্ৰতিষ্ঠানিকৰণ (১৯৬৫-১৯৮২)

নিয়মীয়াকৈ দৈনিক টিভি সম্প্ৰচাৰ ১৯৬৫ চনৰ পৰা আৰম্ভ হয়, যাৰ ফলত অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ৰ অধীনত দূৰদৰ্শনক পূৰ্ণকালীন টেলিভিছন সেৱা হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়। এই সময়ছোৱাত টেলিভিছন দ্ৰুতগতিত এটা সৰু পৰীক্ষাৰ পৰা এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ জনসেৱাৰ মাধ্যমলৈ গঢ় লৈ উঠিছিল। ১৯৭২ চনত মুম্বাই, ১৯৭৩ চনৰ পৰা ১৯৭৫ চনৰ ভিতৰত শ্ৰীনগৰ, অমৃতসৰ, কলকাতা, আৰু ১৯৭৫ চনত চেন্নাই আদি ডাঙৰ চহৰত নতুন টিভি চেণ্টাৰ মুকলি কৰা হয়। এই সম্প্ৰসাৰণে সমগ্ৰ দেশতে টিভিৰ কভাৰেজ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰিছিল আৰু ভাৰতৰ সম্প্ৰচাৰ নেটৱৰ্ক শক্তিশালী কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত দূৰদৰ্শন ভাৰতৰ টেলিভিছনৰ এক প্ৰধান শক্তি হৈ পৰিছিল।

এই সময়ছোৱাত এটা ডাঙৰ মাইলৰ খুঁটি আছিল ১৯৭৫–৭৬ চনত ইছৰো আৰু নাছাই চলোৱা উপগ্ৰহ নিৰ্দেশনামূলক টেলিভিছন পৰীক্ষা (SITE)। ই আছিল বিশ্বৰ অন্যতম বৃহৎ উপগ্ৰহ ভিত্তিক শিক্ষা প্ৰকল্প। এই পৰীক্ষাৰ জৰিয়তে নাছাৰ ATS-6 উপগ্ৰহই ছখন ৰাজ্যৰ ২০খন জিলাৰ প্ৰায় ২৪০০খন গাঁৱলৈ পোনপটীয়াকৈ শিক্ষামূলক কাৰ্যসূচী সম্প্ৰচাৰ কৰিছিল। অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ই প্ৰগ্ৰেম প্ৰডাকচন চম্ভালিছিল, আনহাতে ISRO ই গ্ৰাউণ্ড চিষ্টেম প্ৰদান কৰিছিল। বিষয়বস্তুত কৃষি, স্বাস্থ্য, পৰিয়াল পৰিকল্পনা, মৌলিক শিক্ষা, আৰু শিক্ষক প্ৰশিক্ষণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল। এই প্ৰকল্পই ভাৰতত উন্নয়ন আৰু শিক্ষাৰ বাবে উপগ্ৰহ ব্যৱহাৰৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল।

দূৰদৰ্শনে মনোৰঞ্জনৰ বাহিৰেও নিজৰ ভূমিকা সম্প্ৰসাৰিত কৰি বাতৰি, জনসেৱাৰ কাৰ্যসূচী, সম্প্ৰদায়ৰ শিক্ষণ, আৰু শিক্ষাক সামৰি লৈছিল। ই স্কুলীয়া শিক্ষা, গ্ৰাম্য উন্নয়ন, জনসচেতনতাৰ বাবে নিয়মীয়া সম্প্ৰচাৰ আৰম্ভ কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত পিছলৈ বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ উচ্চ শিক্ষাৰ টেলিকাষ্ট আৰু কনচৰ্টিয়াম ফৰ এডুকেচনেল কমিউনিকেচনৰ পাঠ্যক্ৰম ভিত্তিক কাৰ্যসূচীৰ দৰে ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষাৰ পদক্ষেপৰ পথ মুকলি হয়।

এই সময়ছোৱাত দূৰদৰ্শন সমগ্ৰ দেশতে নিৰ্ভৰযোগ্য আৰু সুষম বাতৰি আৰু ৰাজহুৱা তথ্যৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস হৈ পৰিল। ৰাজহুৱা টেলিভিছন মনোৰঞ্জনৰ বাহিৰলৈ বৃদ্ধি হৈ সামাজিক উন্নয়নৰ আহিলা হৈ পৰিল। আঞ্চলিক টিভি কেন্দ্ৰসমূহে স্থানীয় ভাষাৰ অনুষ্ঠানসমূহ শক্তিশালী কৰাত সহায় কৰিছিল, ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক আৰু ভাষিক বৈচিত্ৰ্যক বহল স্থান প্ৰদান কৰিছিল। অধিক টিভি কেন্দ্ৰ আৰু আঞ্চলিক প্ৰডাকচন ইউনিটৰ লগে লগে স্থানীয় বিষয়বস্তু বৃদ্ধি পালে আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰতিনিধিত্ব বহল আৰু শক্তিশালী হৈ পৰিল।

১৯৮০ চনৰ আৰম্ভণিতে ভাৰতে টেলিভিছনৰ বাবে এক শক্তিশালী ভিত্তি গঢ়ি তুলিছিল, দেশজোৰা নেটৱৰ্ক গঢ়ি তুলিছিল, উন্নয়ন ভিত্তিক অনুষ্ঠানৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল আৰু প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি সাধন কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত ৰঙীন টিভি আৰু সম্পূৰ্ণ ৰাষ্ট্ৰীয় কভাৰেজকে ধৰি বৃদ্ধিৰ পৰৱৰ্তী ডাঙৰ পৰ্যায়ৰ পথ প্ৰস্তুত কৰা হ’ল।

ৰঙীন টেলিভিছন আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় কভাৰেজ (১৯৮২–১৯৯০)

১৯৮২ চনত এছিয়ান গেমছৰ সময়ত ৰঙীন টেলিভিছনৰ আৰম্ভণি ভাৰতৰ সম্প্ৰচাৰ ইতিহাসৰ এক ডাঙৰ মাইলৰ খুঁটি আছিল। ইয়াৰ পিছত নতুন ট্ৰেন্সমিটাৰৰ জৰিয়তে দূৰদৰ্শনৰ প্ৰসাৰ দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পালে, যাৰ ফলত গ্ৰাম্য আৰু দুৰ্গম অঞ্চললৈ টেলিভিছন আহিল। ১৯৯০ চনলৈকে ইয়াৰ নেটৱৰ্কে প্ৰায় ৭০% জনসংখ্যা আৰু দেশৰ প্ৰায় ৮০% ভূমি সামৰি লৈছিল। আশীৰ দশকৰ সময়ছোৱাত আঞ্চলিক দূৰদৰ্শন কেন্দ্ৰসমূহো শক্তিশালী কৰা হৈছিল। এই কেন্দ্ৰসমূহে স্থানীয় ভাষাত অনুষ্ঠান প্ৰস্তুত আৰু প্ৰচাৰ কৰিছিল, যিয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় সম্প্ৰচাৰত ভাষিক আৰু সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্যক প্ৰসাৰিত কৰাত সহায় কৰিছিল।

উদাৰীকৰণ আৰু উপগ্ৰহ যুগ (১৯৯১–২০১১)

নব্বৈৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ পিছত টেলিভিছন ব্যক্তিগত উপগ্ৰহ চেনেলৰ বাবে মুকলি হ’ল। প্ৰাথমিক ব্যক্তিগত সম্প্ৰচাৰকসকলৰ ভিতৰত আছিল ১৯৯১ চনত ষ্টাৰ টিভি, ১৯৯২ চনত জি টিভি আৰু ১৯৯৫ চনত চনী এণ্টাৰটেইনমেণ্ট টেলিভিছন। এই চেনেলবোৰে নতুন ধৰণৰ মনোৰঞ্জন, ছবি, সংগীত, আৰু বাতৰি আনিছিল আৰু ভাৰতৰ বহু চেনেল চেটেলাইট টিভি যুগৰ আৰম্ভণি কৰিছিল।

এই সময়ছোৱাত দূৰদৰ্শনে নিজৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক নেটৱৰ্ক সম্প্ৰসাৰণ আৰু বৈচিত্ৰ্যময় কৰি তুলিছিল। ডি ডি নেচনেল, ডি ডি মেট্ৰ’, ডি ডি নিউজ, আৰু ডি ডি ইণ্ডিয়াৰ দৰে চেনেলে বহুতো আঞ্চলিক ডি ডি কেন্দ্ৰ (ৰাজ্যিক পৰ্যায়ৰ কেন্দ্ৰ)ৰ লগতে জনসেৱা আৰু আঞ্চলিক ভাষাৰ কাৰ্যসূচী আগবঢ়াই থাকিল। ইয়াৰ ফলত ব্যক্তিগত টিভি চেনেলৰ সম্প্ৰসাৰণৰ সময়তো সমগ্ৰ দেশৰ মানুহে তথ্য আৰু শিক্ষাৰ সুবিধা লাভ কৰাটো নিশ্চিত হৈছিল।

এই সময়ছোৱাত ভাৰতে ডিজিটেল চেটেলাইট সম্প্ৰচাৰৰ দিশতো আগবাঢ়িল। এটা ডাঙৰ মাইলৰ খুঁটি আছিল ২০০৪ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ডিডি ডাইৰেক্ট প্লাছ মুকলি কৰা।এইটো আছিল ভাৰতৰ প্ৰথমটো ফ্ৰী-টু-এয়াৰ ডাইৰেক্ট-টু-হোম (ডিটিএইচ) সেৱা আৰু গ্ৰাম্য আৰু দূৰৱৰ্তী অঞ্চলত টেলিভিছনৰ ব্যৱহাৰ বহুখিনি উন্নত কৰিছিল।

ডিজিটেলাইজেচন আৰু আধুনিক সম্প্ৰচাৰ পৰ্যায় (২০১২–বৰ্তমান)

ভাৰত চৰকাৰে কেবল টেলিভিছন নেটৱৰ্ক (নিয়ন্ত্ৰণ) আইন, ১৯৯৫ৰ অধীনত ২০১২ চনৰ পৰা ২০১৭ চনৰ ভিতৰত চাৰিটা পৰ্যায়ত কেবল টিভি ডিজিটাইজেচন চলাইছিল।ইয়াৰ ফলত ছবিৰ মান উন্নত হৈছিল আৰু দৰ্শকে অধিক চেনেল বাছনি লাভ কৰিছিল। একে সময়তে ভাৰতৰ একমাত্ৰ ফ্ৰী-টু-এয়াৰ ডিটিএইচ প্লেটফৰ্ম প্ৰসাৰ ভাৰতীৰ ডিডি ফ্ৰী ডিছ ডিজিটেল অন্তৰ্ভুক্তিৰ বাবে এক ডাঙৰ আহিলা হৈ পৰিল, ২০২৪ চনৰ ভিতৰত প্ৰায় ৫ কোটি পৰিয়ালত উপনীত হ’ল। আজি ভাৰতৰ বিশাল টেলিভিছন নেটৱৰ্কে লাখ লাখ দৰ্শকক সেৱা আগবঢ়াইছে, যাৰ ফলত টিভি হৈছে সৰ্বাধিক সুলভ মাধ্যম আৰু সমগ্ৰ দেশৰ চহৰ আৰু গ্ৰাম্য উভয় দৰ্শকক সংযোগ কৰা হৈছে।

শৈক্ষিক পদক্ষেপ

টেলিভিছনে ভাৰতত শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি নিজৰ ব্যাপক প্ৰসাৰ ব্যৱহাৰ কৰি সকলোৰে বাবে শিক্ষণত সহায় কৰিছে। বিশেষকৈ দূৰদৰ্শন আৰু ডিডি ফ্ৰী ডিছৰ জৰিয়তে ৰাজহুৱা সম্প্ৰচাৰে গ্ৰাম্য আৰু দুৰ্গম অঞ্চলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীকে ধৰি সমগ্ৰ দেশৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক বিদ্যালয়ৰ পাঠ, দক্ষতা প্ৰশিক্ষণ, আৰু শিক্ষকৰ সহায় প্ৰদান কৰাত সহায় কৰিছে। বছৰ বছৰ ধৰি চৰকাৰী প্ৰচেষ্টাই পৰম্পৰাগত টিভিক ডিজিটেল প্লেটফৰ্মৰ সৈতে সংযুক্ত কৰি এটা মিশ্ৰিত শিক্ষণ ব্যৱস্থা সৃষ্টি কৰিছে যিয়ে সহজ প্ৰৱেশ, মানসম্পন্ন বিষয়বস্তু, আৰু ফলপ্ৰসূ পাঠদান প্ৰদান কৰে।

ক'ভিড-১৯ৰ সময়ত শৈক্ষিক সম্প্ৰচাৰ

ক’ভিড-১৯ মহামাৰীৰ সময়ত বিদ্যালয়-মহাবিদ্যালয় বন্ধ হৈ থকাৰ সময়ত দূৰদৰ্শন এক গুৰুত্বপূৰ্ণ শিক্ষণ মঞ্চত পৰিণত হৈছিল। তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয় আৰু প্ৰসাৰ ভাৰতীৰ সৈতে কাম কৰি শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ে দ্ৰুতগতিত টিভি ভিত্তিক শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ কৰিলে যাতে ইণ্টাৰনেটৰ সুবিধা নথকা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে শিক্ষা গ্ৰহণ কৰি যাব পাৰে। দূৰদৰ্শনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক চেনেলসমূহে বিদ্যালয়ৰ পাঠ, শিক্ষক-নেতৃত্বাধীন শ্ৰেণী, আৰু বিষয়ভিত্তিক কাৰ্যসূচী সম্প্ৰচাৰ কৰিছিল, যিয়ে গ্ৰাম্য আৰু দুৰ্গম অঞ্চলৰ লাখ লাখ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ ওচৰলৈ গৈছিল।

পি এম ই-বিদ্যা পদক্ষেপ

চৰকাৰৰ ডিজিটেল শিক্ষাৰ সঁহাৰিৰ অংশ হিচাপে সমগ্ৰ দেশতে অনলাইন, ডিজিটেল, আৰু টিভি ভিত্তিক শিক্ষণক একত্ৰিত কৰিবলৈ PM e-Vidya কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰা হৈছিল। এই অনুষ্ঠানৰ এটা মূল অংশ হৈছে “এক শ্ৰেণী – এক চেনেল” আঁচনি, যিয়ে SWAYAM Prabha নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে প্ৰথম শ্ৰেণীৰ পৰা দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ বাবে ১২টা বিশেষ ডিটিএইচ টিভি চেনেল আৰম্ভ কৰিছিল। এই চেনেলসমূহে NCERT আৰু অংশীদাৰ প্ৰতিষ্ঠানসমূহে প্ৰস্তুত কৰা পাঠ্যক্ৰম ভিত্তিক পাঠ প্ৰদান কৰে। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে ডিডি ফ্ৰী ডিচকে ধৰি দূৰদৰ্শনৰ DTH সেৱাৰ লগতে অন্যান্য বিনামূলীয়া উপগ্ৰহ প্লেটফৰ্ম আৰু আঞ্চলিক দূৰদৰ্শন চেনেলৰ জৰিয়তে তেওঁলোকক চাব পাৰে, যিয়ে ৰাজ্য নিৰ্দিষ্ট শৈক্ষিক কাৰ্যসূচীও যোগ কৰে।

এই পদক্ষেপে টিভি ভিত্তিক শিক্ষণক SWAYAM, DIKSHA, আৰু NCERT উত্সৰ দৰে ডিজিটেল প্লেটফৰ্মৰ সৈতে সংযুক্ত কৰে। ই বিশেষকৈ নিৰ্ভৰযোগ্য ইণ্টাৰনেট নথকা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে শিক্ষাৰ ন্যায্য আৰু ব্যাপক সুবিধা নিশ্চিত কৰে আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা নীতি (NEP) ২০২০ৰ লক্ষ্যসমূহক শক্তিশালীভাৱে সমৰ্থন কৰে।

পি এম ই-বিদ্যা কাৰ্যসূচী প্ৰদান কৰা হৈছে:

• স্কুলীয়া শিক্ষাৰ বাবে ১২টা নিবেদিত ডিটিএইচ টেলিভিছন চেনেল (১ৰ পৰা ১২লৈকে প্ৰতিটো শ্ৰেণীৰ বাবে এটাকৈ)।
• SWAYAM, DIKSHA, আৰু NCERT ডিজিটেল বিষয়বস্তু ভঁৰালৰ সৈতে সংহতি, আৰু...
• দূৰদৰ্শন ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক চেনেলৰ জৰিয়তে সম্প্ৰচাৰৰ সুবিধা ইণ্টাৰনেট সংযোগ অবিহনে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ ওচৰলৈ যাবলৈ।

এই প্ৰচেষ্টাসমূহে একেলগে সমগ্ৰ দেশতে সৰ্বাংগীন শিক্ষা আৰু ডিজিটেল সবলীকৰণৰ বাবে জনসেৱা সম্প্ৰচাৰক এক শক্তিশালী আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰৰ দৃঢ় দায়বদ্ধতাক দেখুৱাইছে।

SWAYAM Prabha শৈক্ষিক চেনেল

পি এম ই-বিদ্যাৰ পৰিপূৰক হিচাপে স্বায়ম প্ৰভাৰ পদক্ষেপে উচ্চমানৰ শিক্ষামূলক টিভি চেনেলৰ এটা গোট পৰিচালনা কৰে যিয়ে GSAT উপগ্ৰহৰ জৰিয়তে ২৪×৭ পাঠ্যক্ৰম ভিত্তিক বিষয়বস্তু সম্প্ৰচাৰ কৰে।

মূল বৈশিষ্ট্যসমূহৰ ভিতৰত আছে:

• উচ্চ শিক্ষা, বিদ্যালয় শিক্ষা, শিক্ষক প্ৰশিক্ষণ, আৰু দক্ষতা বিকাশৰ বাবে নিবেদিত চেনেল।
• IIT, UGC, CEC, IGNOU, NCERT, NIOS, আৰু অন্যান্য ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠানে প্ৰস্তুত কৰা বিষয়বস্তু।
• নমনীয়তা সৰ্বাধিক কৰিবলৈ পুনৰাবৃত্তি শ্লটৰ সৈতে ধাৰাবাহিক টেলিকাষ্ট
• ডিডি ফ্ৰী ডিচকে ধৰি সমগ্ৰ ডিটিএইচ প্লেটফৰ্মসমূহত উপলব্ধতা

এই ব্যৱস্থাই নিশ্চিত কৰে যে বিদ্যালয় আৰু উচ্চ শিক্ষা উভয়ৰে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে বিনা বাধাই শিক্ষণ বিষয়বস্তু লাভ কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত ভাৰতৰ মিশ্ৰিত শিক্ষণ ব্যৱস্থাটো আৰু অধিক শক্তিশালী হয়।

দৰ্শকৰ সংখ্যা আৰু আৰ্থ-সামাজিক প্ৰভাৱ

টেলিভিছন ভাৰতত সৰ্বাধিক ব্যৱহৃত মাধ্যম হৈয়েই আছে, উপগ্ৰহ আৰু সম্প্ৰচাৰ চেনেলৰ জৰিয়তে শক্তিশালী প্ৰসাৰ। ২০২৫ চনৰ ৩১ মাৰ্চলৈকে তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়ে ৯১৮টা ব্যক্তিগত উপগ্ৰহ টিভি চেনেলক আপলিংকিং, ডাউনলিংকিং বা দুয়োটাৰে বাবে অনুমোদন জনাইছিল। ইয়াৰে ডাউনলিংকিঙৰ জৰিয়তে ভাৰতত দৰ্শকৰ বাবে ৯০৮টা চেনেল উপলব্ধ আছিল, য’ত ৩৩৩টা পে টিভি চেনেল, ২৩২টা ষ্টেণ্ডাৰ্ড ডেফিনিশ্যন (এছডি) আৰু ১০১টা হাই ডেফিনিশ্যন (এইচডি) চেনেল আছিল।

SD (Standard Definition) চেনেলে কম মানদণ্ডত ভিডিঅ' দেখুৱায় আৰু কম ডাটা ব্যৱহাৰ কৰে, আনহাতে HD (High Definition) চেনেলে বহুত স্পষ্ট আৰু পৰিষ্কাৰ ছবি প্ৰদান কৰে, বিশেষকৈ ডাঙৰ টিভি পৰ্দাত। ২০১৪ চনত ৮২১টা চেনেলৰ পৰা ২০২৫ চনত ৯১৮টা চেনেললৈ বৃদ্ধি পোৱাটোৱে দেখুৱাইছে যে ভাৰতৰ বিভিন্ন ভাষাৰ অঞ্চলত টেলিভিছন তথ্য, সংস্কৃতি, আৰু মনোৰঞ্জনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস হৈয়েই আছে।

টেলিভিছনৰ সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱো প্ৰবল। ই বিষয়বস্তু উৎপাদন, সম্প্ৰচাৰ, আৰু নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত চাকৰিৰ সৃষ্টি কৰে, আৰু উৎপাদন আৰু বিতৰণৰ বহু জীৱিকাক সমৰ্থন কৰে। ইয়াৰ উপৰিও গ্ৰাম্য আৰু অৰ্ধচহৰ অঞ্চলৰ লোকসকলক শিক্ষা, স্বাস্থ্যৰ তথ্য, আৰু চৰকাৰী আঁচনি লাভ কৰাত সহায় কৰে। ইয়াৰ ব্যাপক প্ৰসাৰ, বহুতো ভাষাৰ চেনেল, আৰু সঠিক নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে টেলিভিছন ভাৰতৰ সংবাদ মাধ্যমৰ পৰিৱেশত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সাংস্কৃতিক আৰু অৰ্থনৈতিক চালিকা শক্তি হৈয়েই আছে।

ভাৰতীয় টেলিভিছনত প্ৰযুক্তি আৰু উদ্ভাৱন

উন্নত ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনি, নতুন প্ৰযুক্তি, আৰু নিয়ন্ত্ৰণ সংস্কাৰৰ বাবে ভাৰতত টেলিভিছন সম্প্ৰচাৰ ব্যৱস্থা দ্ৰুতগতিত সলনি হৈছে। এই ৰূপান্তৰ ৰাজহুৱা সম্প্ৰচাৰক প্ৰসাৰ ভাৰতীৰ নেতৃত্বত চৰকাৰী নীতি আৰু পদক্ষেপৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈছে।

স্থলজ পৰিৱৰ্তন আৰু আন্তঃগাঁথনি আধুনিকীকৰণ

ভাৰতৰ এনালগৰ পৰা ডিজিটেল টেৰেষ্ট্ৰিয়েল টেলিভিছন (DTT)লৈ পৰিৱৰ্তনে যোৱা কিছু বছৰত গতি লাভ কৰিছে। ইয়াৰ আগতে এনালগ ট্ৰেন্সমিটাৰে প্ৰায় ৮৮% জনসংখ্যাৰ ওচৰলৈ গৈছিল যদিও ইয়াৰ সীমা আছিল যেনে কম চেনেল আৰু ছবি আৰু শব্দৰ মানদণ্ড বেয়া।

ডিজিটেল স্থলজ সংবহনে ৰেডিঅ’ স্পেকট্ৰাম উন্নত ব্যৱহাৰ কৰে আৰু স্পষ্ট টিভি সংকেত প্ৰদান কৰে। ভাৰতে DVB-T2 ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰে, যাৰ সহায়ত কেইবাটাও টিভি চেনেল এটা ফ্ৰিকুৱেন্সিত উন্নত ছবিৰ মানদণ্ডৰ সৈতে সম্প্ৰচাৰ কৰিব পৰা যায়, আনকি মোবাইল ফোন আৰু অট্টালিকাৰ ভিতৰৰ। ২০১৬ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ১৬খন চহৰত প্ৰথম ডিভিবি-টি২ ডিজিটেল ট্ৰেন্সমিটাৰ মুকলি কৰা হৈছিল, আৰু এই ডিজিটেল নেটৱৰ্কক সমগ্ৰ দেশৰ ৬৩০টা স্থানলৈ সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ দীৰ্ঘম্যাদী পৰিকল্পনা কৰা হৈছে।

প্ৰায় ৫০টা গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থানৰ বাহিৰে এতিয়া দূৰদৰ্শনৰ প্ৰায় সকলো এনালগ ট্ৰেন্সমিটাৰ বন্ধ কৰি দিয়া হৈছে। এই বাকী থকা স্থানসমূহ প্ৰধানকৈ সীমান্ত, দূৰৱৰ্তী, বা স্পৰ্শকাতৰ অঞ্চলত আছে, য'ত কেবল বা ডিটিএইচ সেৱাসমূহ এতিয়াও দুৰ্বল হ'ব পাৰে। কেইটামান এনালগ ট্ৰেন্সমিটাৰ ৰখাটোৱে সম্পূৰ্ণ ডিজিটেল সম্প্ৰচাৰলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাৰ সময়ত নিৰৱচ্ছিন্ন টিভি সেৱা নিশ্চিত কৰাত সহায় কৰে। একে সময়তে, বেছিভাগ এনালগ ব্যৱস্থা বন্ধ কৰিলে মূল্যৱান বৰ্ণালী মুক্ত হয় যিটো 5G সম্প্ৰচাৰৰ দৰে আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ বাবে পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

ৰাজহুৱা ফ্ৰী-টু-এয়াৰ ডিটিএইচৰ জৰিয়তে ব্যৱহাৰ সম্প্ৰসাৰণ কৰা

বিশেষকৈ দূৰৱৰ্তী, সীমান্ত, আৰু জনজাতীয় অঞ্চলত কেবল বা স্থলজ টিভি নথকা ঘৰলৈ যাবলৈ প্ৰসাৰ ভাৰতীয়ে নিজৰ বিনামূলীয়া ডিটিএইচ সেৱা ডিডি ফ্ৰী ডিচ বহু পৰিমাণে সম্প্ৰসাৰণ কৰিছে। চৰকাৰী তথ্য অনুসৰি ৬.৫ কোটিতকৈ অধিক পৰিয়ালে এতিয়া এই বিনামূলীয়া সেৱা ব্যৱহাৰ কৰে। এই প্লেটফৰ্মে MPEG-2 আৰু MPEG-4 দুয়োটা প্ৰযুক্তি সমৰ্থন কৰে আৰু ব্যক্তিগত টিভি চেনেলসমূহক ই-নিলামৰ জৰিয়তে যোগদান কৰাৰ অনুমতি দিয়ে। ইয়াৰ দ্বাৰা দৰ্শকৰ বাবে বহল প্ৰৱেশ, উন্নত প্ৰযুক্তি, আৰু অধিক বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ বিষয়বস্তু নিশ্চিত কৰা হয়।

আৰম্ভণিৰ পৰাই ডিডি ফ্ৰী ডিছ দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পাইছে, ২০১৪ চনত ৫৯টা চেনেলৰ পৰা ২০২৫ চনত ৪৮২টা চেনেললৈ।ইয়াৰ ফলত সমগ্ৰ ভাৰততে ৰাষ্ট্ৰীয়, আঞ্চলিক, আৰু শিক্ষামূলক টিভি কন্টেন্টৰ সুবিধা বহু পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে।

ডি ডি ফ্ৰী ডিছে সমগ্ৰ ভাৰতত বিশেষকৈ দূৰৱৰ্তী, সীমান্ত, আৰু কম সেৱা পোৱা অঞ্চলত টিভিৰ ব্যৱহাৰ সম্প্ৰসাৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। বিনামূলীয়া ডিটিএইচ সেৱা হিচাপে ই ৰাষ্ট্ৰীয়, আঞ্চলিক, আৰু শৈক্ষিক চেনেলসমূহত সহজ প্ৰৱেশ প্ৰদান কৰি দূৰদৰ্শনৰ ডিজিটেল নেটৱৰ্কক সমৰ্থন কৰে। ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত ব্যৱস্থাই নিশ্চিত কৰে যে কেবল বা ইণ্টাৰনেট নথকা ঘৰসমূহেও ভাৰতৰ ক্ৰমবৰ্ধমান সম্প্ৰচাৰ আন্তঃগাঁথনিৰ পৰা লাভৱান হ’ব পাৰে।

বিকশিত নিয়ন্ত্ৰণ কাঠামো আৰু অনুমোদন সংস্কাৰ

টিভি, টেলিকম, আৰু ডিজিটেল প্লেটফৰ্মৰ মাজত ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পোৱা ওভাৰলেপৰ সৈতে মিলাবলৈ ভাৰতৰ সম্প্ৰচাৰৰ নিয়মসমূহ আপডেট কৰা হৈছে। ভাৰতীয় টেলিকম ৰেগুলেটৰী অথৰিটি অৱ ইণ্ডিয়াই টেলিকমিউনিকেচন এক্ট, ২০২৩ৰ অধীনত নতুন আইনী ব্যৱস্থাৰ সৈতে সংগতি ৰাখি সম্প্ৰচাৰ সেৱাৰ অনুজ্ঞাপত্ৰ আৰু কাৰ্য্যকলাপ আপডেট কৰাৰ বাবে নতুন পৰামৰ্শ জাৰি কৰিছে।

এই সংস্কাৰসমূহে ভাৰত চৰকাৰৰ উদ্দেশ্য দেখুৱাইছে যে একাধিক প্লেটফৰ্মত সম্প্ৰচাৰক সমৰ্থন কৰা, অ’টিটি সেৱাসমূহ অনা, আৰু সমগ্ৰ ভাৰতৰ সম্প্ৰচাৰ ব্যৱস্থাত ভাল সেৱাৰ মান, ব্যাপক সুলভতা, আৰু সঠিক বজাৰ নিয়ন্ত্ৰণ নিশ্চিত কৰা।

সামৰণি

ভাৰতৰ টেলিভিছন খণ্ডই ডিজিটেল বৃদ্ধিৰ এক নতুন পৰ্যায়ত প্ৰৱেশ কৰিছে, নতুন প্ৰযুক্তি, আঞ্চলিক ভাষাৰ বিষয়বস্তু, আৰু সকলোৰে বাবে বহল প্ৰৱেশৰ দ্বাৰা চালিত। হাই-ডেফিনিচন টিভি, চেটেলাইট সম্প্ৰসাৰণ, আৰু নতুন এআই সঁজুলিৰ দৰে অগ্ৰগতিয়ে অধিক আঞ্চলিক প্ৰগ্ৰেম, ৰিয়েল-টাইম চাবটাইটেল, আৰু ইন্টাৰেক্টিভ শ্ব' সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰিছে। এই পৰিৱৰ্তনসমূহে সমগ্ৰ দেশৰ ভাষা, সংস্কৃতি, আৰু ডিজিটেল বিভাজনৰ মাজেৰে মানুহক সংযোগ কৰি টেলিভিছনক সঁচাকৈয়ে সৰ্বাংগীন হৈ থাকিবলৈ সহায় কৰিছে।

ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনি, ৰাজহুৱা সম্প্ৰচাৰ, আৰু বিষয়বস্তু উদ্ভাৱনৰ চৰকাৰী কাৰ্যসূচীৰ সহায়ত ভাৰতত টেলিভিছন একমুখী মাধ্যমৰ পৰা ইয়াৰ বৈচিত্ৰময় লোকৰ কণ্ঠ প্ৰতিফলিত কৰা এক ইন্টাৰেক্টিভ প্লেটফৰ্মলৈ পৰিৱৰ্তিত হৈছে। ১৯৫৯ চনত সৰু আৰম্ভণিৰ পৰা আজি ৯০ কোটিতকৈ অধিক দৰ্শকৰ কাষ চাপি অহালৈকে জাতিটোৰ অগ্ৰগতিৰ সমান্তৰালভাৱে টেলিভিছনও বৃদ্ধি পাইছে। ই সজাগতা বিস্তাৰ অব্যাহত ৰাখিছে, অন্তৰ্ভুক্তিক প্ৰসাৰিত কৰিছে, আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় যোগাযোগৰ এক শক্তিশালী স্তম্ভ হৈয়েই অধিক সংযুক্ত, অৱগত, আৰু শক্তিশালী ভাৰত গঢ়ি তোলাত সহায় কৰিছে।

সমল

Press Information Bureau

https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/document-reports/AnnualReport2020-21.pdf

https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/document-reports/AnnualReport2020-21.pdf

https://www.education.gov.in/en/nep/aqeg-se

https://trai.gov.in/sites/default/files/2025-07/YIR_08072025_0.pdf

https://prasarbharati.gov.in/digital-terrestrial-tv

https://prasarbharati.gov.in/wp-content/uploads/2024/04/PressRelease-1762343.pdf

https://trai.gov.in/sites/default/files/2024-09/CP_08082023_0.pdf

https://prasarbharati.gov.in/free-dish/

https://trai.gov.in/sites/default/files/2025-02/PR_No.13of2025.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1623841

https://mib.gov.in/flipbook/93

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2141914

https://www.isro.gov.in/genesis.html

https://prasarbharati.gov.in/free-dish

https://www.swayamprabha.gov.in/about/pmevidya

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2176179

***

DPS/RD