पत्र सूचना कार्यालय

ಪ್ರಮುಖ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳು

ಪೀಠಿಕೆ

ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ನವೆಂಬರ್ 21 ರಂದು ವಿಶ್ವಾದ್ಯಂತ ವಿಶ್ವ ದೂರದರ್ಶನ ದಿನವನ್ನು ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು 1996 ರಲ್ಲಿ ಅಂಗೀಕರಿಸಿದ ನಿರ್ಣಯದ ಮೂಲಕ ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸಭೆಯ ಘೋಷಣೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ತಿಳಿಸುವ, ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡುವ ಮತ್ತು ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುವಲ್ಲಿ, ಹಾಗೂ ಸಂವಹನ ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕ ತಿಳುವಳಿಕೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನವು ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಈ ದಿನ ಗುರುತಿಸುತ್ತದೆ.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ, 23 ಕೋಟಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕುಟುಂಬಗಳು ಸುಮಾರು 90 ಕೋಟಿ ವೀಕ್ಷಕರನ್ನು ತಲುಪುತ್ತಿದ್ದು, ಈ ದಿನವನ್ನು ಕೇಂದ್ರ ವಾರ್ತಾ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಸಚಿವಾಲಯ ಹಾಗೂ ಅದರ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರಸಾರ ಜಾಲವಾದ ಪ್ರಸಾರ ಭಾರತಿ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ದೂರದರ್ಶನ ಮತ್ತು ಆಕಾಶವಾಣಿ ನಡೆಸುವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೇವಾ ಸಂವಹನ, ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಸಂದೇಶಗಳ ಪ್ರಸಾರ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಏಕೀಕರಣವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಶಾಶ್ವತ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.

ದೂರದರ್ಶನವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಮನರಂಜನೆಯ ಪ್ರಸಾರದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಬಲ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದೆ, ಇದು ಲಕ್ಷಾಂತರ ಕುಟುಂಬಗಳನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜಾಗೃತಿ ಮತ್ತು ಸಹಭಾಗಿತ್ವದ ಆಡಳಿತದ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಬೆಳವಣಿಗೆ

ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ದೂರದರ್ಶನವು ಸೀಮಿತ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಸೇವೆಯಿಂದ ವಿಶ್ವದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಪ್ರಸಾರ ಜಾಲಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಸಂವಹನ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಪರ್ಕ ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ಆವಿಷ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ವಾರ್ತಾ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಸಚಿವಾಲಯದ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ, ಭಾರತದ ದೂರದರ್ಶನ ಪಯಣವು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ - 1950ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಸಮುದಾಯ ಶಿಕ್ಷಣ ಪ್ರಸಾರದಿಂದ ಹಿಡಿದು ಇಂದು ಸಂಪೂರ್ಣ ಡಿಜಿಟಲೀಕರಣಗೊಂಡ, ಬಹು-ಚಾನೆಲ್ ಪರಿಸರದವರೆಗೆ. ಈ ಕೆಳಗಿನ ಹಂತಗಳು ಈ ಪರಿವರ್ತನೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತವೆ, ಅಧಿಕೃತ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿರುವ ಪ್ರಮುಖ ನೀತಿ ಮೈಲಿಗಲ್ಲುಗಳು ಮತ್ತು ತಾಂತ್ರಿಕ ಪ್ರಗತಿಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಮತ್ತು ಮೂಲಭೂತ ಹಂತ (1959–1965)

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನ ಪ್ರಸಾರವು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 15, 1959 ರಂದು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಇದನ್ನು ವಾರ್ತಾ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಸಚಿವಾಲಯದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಕಾಶವಾಣಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಅನ್ವೇಷಿಸಲು ಯುನೆಸ್ಕೋದ ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ಈ ಸೇವೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಪ್ರಸಾರಗಳು ದೆಹಲಿಯ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಸಣ್ಣ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಉನ್ನತೀಕರಣದ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದ್ದವು.

ವಿಸ್ತರಣೆ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಥೀಕರಣ (1965–1982)

1965ರಲ್ಲಿ ನಿಯಮಿತ ದೈನಂದಿನ ಪ್ರಸಾರವು ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು, ಇದು ಆಕಾಶವಾಣಿ ಒಳಗೆ ಒಂದು ಮೀಸಲಾದ ದೂರದರ್ಶನ ಸೇವೆಯಾಗಿ ದೂರದರ್ಶನ ದ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಗುರುತಾಯಿತು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ದೂರದರ್ಶನವು ಸೀಮಿತ ಪ್ರಯೋಗದಿಂದ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೇವಾ ಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ವೇಗವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಯಿತು. ಮುಂಬೈ (1972), ಶ್ರೀನಗರ, ಅಮೃತಸರ ಮತ್ತು ಕಲ್ಕತ್ತಾ (1973–75), ಮತ್ತು ಚೆನ್ನೈ (1975) ಸೇರಿದಂತೆ ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸ ದೂರದರ್ಶನ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು, ಇದು ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಸಾರ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನವು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ವೇಗವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವ ಮೂಲಕ ಭಾರತದ ಪ್ರಸಾರ ಭೂದೃಶ್ಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು.

ಈ ಯುಗದ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯೆಂದರೆ, 1975–76 ರಲ್ಲಿ ಇಸ್ರೋ ಮತ್ತು ನಾಸಾ ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ನಡೆಸಲಾದ ಉಪಗ್ರಹದ ಮೂಲಕ ಸೂಚನಾ ದೂರದರ್ಶನ ಪ್ರಯೋಗ. ಇದು ವಿಶ್ವದ ಅತಿದೊಡ್ಡ ಉಪಗ್ರಹ-ಆಧಾರಿತ ಶಿಕ್ಷಣ ಪ್ರಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಎಸ್‌ಐಟಿಇ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ನಾಸಾದ ಎಟಿಎಸ್‌-6 ಉಪಗ್ರಹವು ಆರು ರಾಜ್ಯಗಳ 20 ಜಿಲ್ಲೆಗಳಾದ್ಯಂತ ಸುಮಾರು 2,400 ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಿಷಯಗಳ ನೇರ ಪ್ರಸಾರವನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿತು. ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಇಸ್ರೋ ನೆಲದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆಕಾಶವಾಣಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿತು. ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಕೃಷಿ, ಆರೋಗ್ಯ, ಕುಟುಂಬ ಯೋಜನೆ, ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಕರ ತರಬೇತಿಯ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿದ್ದವು – ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಉಪಗ್ರಹ-ಆಧಾರಿತ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಸಂವಹನಕ್ಕೆ ಅಡಿಪಾಯ ಹಾಕಿತು.

ದೂರದರ್ಶನವು ಕೇವಲ ಮನರಂಜನೆಯನ್ನು ಮೀರಿ ಸುದ್ದಿ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೇವಾ ಪ್ರಸಾರ, ಸಮುದಾಯ ಕಲಿಕೆ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪ್ರಸಾರಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಆದೇಶವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಈ ಜಾಲವು ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣ, ಗ್ರಾಮೀಣಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ರಚನಾತ್ಮಕ ಪ್ರಸಾರಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಇದು ಯುಜಿಸಿಯ ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣದ ಟೆಲಿಕಾಸ್ಟ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಸಿಇಸಿಯ ಪಠ್ಯಕ್ರಮ-ಆಧಾರಿತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಂತಹ ಭವಿಷ್ಯದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉಪಕ್ರಮಗಳಿಗೆ ವೇದಿಕೆ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿತು.

ಈ ಅವಧಿಯು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಅಧಿಕೃತ ಮತ್ತು ಸಮತೋಲಿತ ಸುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ತಲುಪಿಸುವಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿತು. ಏಕೆಂದರೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರಸಾರವು ಮನರಂಜನೆಯನ್ನು ಮೀರಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಸಾಧನವಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು. ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ದೂರದರ್ಶನ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಯ ವಿಷಯ ರಚನೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದವು, ಇದು ಭಾರತದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯ ವ್ಯಾಪಕ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿತು. ದೂರದರ್ಶನ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಉತ್ಪಾದನಾ ಘಟಕಗಳ ವಿಸ್ತರಣೆಯೊಂದಿಗೆ, ದೂರದರ್ಶನವು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಯ ವಿಷಯ ರಚನೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು.

1980ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದ ವೇಳೆಗೆ, ಭಾರತೀಯ ದೂರದರ್ಶನದ ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಅಡಿಪಾಯಗಳು ದೃಢವಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು — ದೇಶಾದ್ಯಂತದ ಜಾಲ, ಅಭಿವೃದ್ಧಿ-ಆಧಾರಿತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ನೀತಿ ಮತ್ತು ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ತಾಂತ್ರಿಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವು ಮುಂದಿನ ವಿಸ್ತರಣೆಯ ಹಂತವನ್ನು (ಬಣ್ಣದ ಪ್ರಸಾರ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಸೇರಿದಂತೆ) ಮುನ್ನಡೆಸಲು ಸಜ್ಜಾಗಿತ್ತು.

ಬಣ್ಣದ ದೂರದರ್ಶನ ಮತ್ತು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ್ಯಾಪ್ತಿ (1982–1990)

1982ರಲ್ಲಿ ಬಣ್ಣದ ದೂರದರ್ಶನವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದ್ದು, ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಏಷ್ಯನ್ ಗೇಮ್ಸ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಯಿತು, ಇದು ಭಾರತದ ಪ್ರಸಾರ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹೆಗ್ಗುರುತಾಗಿದೆ. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಭೂ-ಪ್ರಸಾರ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್‌ಗಳ ತ್ವರಿತ ವಿಸ್ತರಣೆಯು ಗ್ರಾಮೀಣ ಮತ್ತು ದೂರದ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. 1990ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ದೂರದರ್ಶನದ ಜಾಲವು ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಸುಮಾರು 70% ಮತ್ತು ಭೌಗೋಳಿಕ ಪ್ರದೇಶದ 80% ರಷ್ಟು ಭಾಗವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. 1980 ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ, ದೂರದರ್ಶನವು ತನ್ನ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಪ್ರಸಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಸಹ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು—ಇವುಗಳನ್ನು ದೂರದರ್ಶನ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇವು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವು, ಆ ಮೂಲಕ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಸಾರದಲ್ಲಿ ಭಾಷಾ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದವು.

ಉದಾರೀಕರಣ ಮತ್ತು ಉಪಗ್ರಹ ಯುಗ (1991–2011)

1990ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಆರ್ಥಿಕ ಉದಾರೀಕರಣದೊಂದಿಗೆ, ಭಾರತದ ದೂರದರ್ಶನ ಭೂದೃಶ್ಯವು ಖಾಸಗಿ ಉಪಗ್ರಹ ಪ್ರಸಾರಕರಿಗೆ ತೆರೆದುಕೊಂಡಿತು. ಆರಂಭಿಕ ಖಾಸಗಿ ವಾಹಿನಿಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಟಾರ್ ಟಿವಿ (1991), ಝೀ ಟಿವಿ (1992) ಮತ್ತು ಸೋನಿ ಎಂಟರ್‌ಟೈನ್‌ಮೆಂಟ್ ಟೆಲಿವಿಷನ್ (1995) ಸೇರಿವೆ. ಇವು ಮನರಂಜನೆ, ಚಲನಚಿತ್ರ, ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ಸುದ್ದಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದವು ಮತ್ತು ಬಹು-ಚಾನೆಲ್ ಉಪಗ್ರಹ ದೂರದರ್ಶನ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಆರಂಭವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದವು.

ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ದೂರದರ್ಶನವು ತನ್ನ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಜಾಲವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿತು ಮತ್ತು ವೈವಿಧ್ಯಗೊಳಿಸಿತು. ಡಿಡಿ ನ್ಯಾಷನಲ್, ಡಿಡಿ ಮೆಟ್ರೋ, ಡಿಡಿ ನ್ಯೂಸ್, ಡಿಡಿ ಇಂಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಡಿಡಿ ಕೇಂದ್ರಗಳು (ದೂರದರ್ಶನದಿಂದ ನಿರ್ವಹಿಸಲ್ಪಡುವ ರಾಜ್ಯ ಪ್ರಸಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳು) ಸಾರ್ವಜನಿಕ-ಸೇವಾ ಪ್ರಸಾರ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಯ ವಿಷಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದವು, ಖಾಸಗಿ ಜಾಲಗಳು ಬೆಳೆದಂತೆ ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿದವು.

ಈ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ಡಿಜಿಟಲ್ ಉಪಗ್ರಹ ಪ್ರಸಾರಕ್ಕೆ ಸಹ ಪರಿವರ್ತನೆಗೊಂಡಿತು. ಡಿಸೆಂಬರ್ 2004 ರಲ್ಲಿ ಡಿಡಿ ಡೈರೆಕ್ಟ್ ಪ್ಲಸ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ್ದು ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಮೈಲಿಗಲ್ಲು. ಇದು ಭಾರತದ ಮೊದಲ ಉಚಿತ ಡೈರೆಕ್ಟ್-ಟು-ಹೋಮ್ ಸೇವೆಯಾಗಿದ್ದು, ಗ್ರಾಮೀಣ ಮತ್ತು ದೂರದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನದ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಗಣನೀಯವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು.

ಡಿಜಿಟಲೀಕರಣ ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಪ್ರಸಾರ ಹಂತ (2012–ಪ್ರಸ್ತುತ)

ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಕೇಬಲ್ ಟಿವಿ ಜಾಲಗಳು (ನಿಯಂತ್ರಣ) ಕಾಯಿದೆ, 1995ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ 2012 ಮತ್ತು 2017ರ ನಡುವೆ ಕೇಬಲ್ ಟಿವಿ ಡಿಜಿಟಲೀಕರಣವನ್ನು ನಾಲ್ಕು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿತು, ಇದು ಸುಧಾರಿತ ಸಿಗ್ನಲ್ ಗುಣಮಟ್ಟ ಮತ್ತು ವೀಕ್ಷಕರ ಆಯ್ಕೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿತು. ಪ್ರಸಾರ ಭಾರತಿಯ ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್, ಭಾರತದ ಏಕೈಕ ಉಚಿತ ಡೈರೆಕ್ಟ್-ಟು-ಹೋಮ್ ಸೇವೆಯಾಗಿದ್ದು, 2024ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಸುಮಾರು 5 ಕೋಟಿ ಕುಟುಂಬಗಳನ್ನು ತಲುಪಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಗೆ ಪ್ರಮುಖ ಸಾಧನವಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದೆ. ಇಂದು, ಭಾರತದ ವಿಶಾಲ ದೂರದರ್ಶನ ಜಾಲವು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ನೂರಾರು ಕೋಟಿ ವೀಕ್ಷಕರಿಗೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿದೆ, ದೂರದರ್ಶನವನ್ನು ದೇಶದ ಅತ್ಯಂತ ಸುಲಭವಾಗಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಸಾಮೂಹಿಕ ಸಂವಹನ ವೇದಿಕೆಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದೆ ಮತ್ತು ನಗರ ಹಾಗೂ ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನು ಸಮಾನವಾಗಿ ಸಂಪರ್ಕಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಉಪಕ್ರಮಗಳು

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ದೂರದರ್ಶನವು ಬಹಳ ಹಿಂದಿನಿಂದಲೂ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿದೆ. ಇದು ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇಶದಲ್ಲಿನ ಅಂತರವನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಗತ ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ತನ್ನ ವ್ಯಾಪಕ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರಸಾರ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೂರದರ್ಶನ ಮತ್ತು ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಮೂಲಕ, ಪಠ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾದ ಪಾಠಗಳು, ಕೌಶಲ್ಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಕರ ತರಬೇತಿ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಗ್ರಾಮೀಣ, ದೂರದ ಮತ್ತು ಕಡಿಮೆ ಸೇವೆ ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿನ ಕಲಿಯುವವರಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದೆ. ದಶಕಗಳಿಂದ, ಸರ್ಕಾರಿ ನೇತೃತ್ವದ ಉಪಕ್ರಮಗಳು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪ್ರಸಾರವನ್ನು ಡಿಜಿಟಲ್ ವೇದಿಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಂಯೋಜಿಸಿವೆ. ಇದು ಪ್ರವೇಶ, ಗುಣಮಟ್ಟದ ವಿಷಯ ಮತ್ತು ಬೋಧನಾ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿತ್ವವನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸುವ ಹೈಬ್ರಿಡ್ ಕಲಿಕಾ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿದೆ.

COVID-19 ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಪ್ರಸಾರ

ಕೋವಿಡ್-19 ಸಾಂಕ್ರಾಮಿಕದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಶಾಲೆಗಳು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳನ್ನು ಮುಚ್ಚಿದಾಗ, ಕಲಿಕೆಯ ನಿರಂತರತೆಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುವಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನವು ಪ್ರಮುಖ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. ಶಿಕ್ಷಣ ಸಚಿವಾಲಯ, ವಾರ್ತಾ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಸಚಿವಾಲಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಭಾರತಿಯ ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ, ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಪ್ರವೇಶವಿಲ್ಲದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳು ಹಿಂದುಳಿಯದಂತೆ ದೂರದರ್ಶನ ಆಧಾರಿತ ಕಲಿಕೆಯ ಪರಿಹಾರಗಳನ್ನು ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು. ದೂರದರ್ಶನದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು ಪಠ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾದ ಪಾಠಗಳು, ಶಿಕ್ಷಕ-ನೇತೃತ್ವದ ಅವಧಿಗಳು ಮತ್ತು ವಿಷಯ-ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವಿಷಯವನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಿದ್ದು, ಗ್ರಾಮೀಣ ಮತ್ತು ದೂರದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಕಲಿಯುವವರನ್ನು ತಲುಪಿದವು.

ಪಿಎಂ ಇ-ವಿದ್ಯಾ ಉಪಕ್ರಮ

ಸರ್ಕಾರದ ಡಿಜಿಟಲ್ ಶಿಕ್ಷಣ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಪಿಎಂ ಇ-ವಿದ್ಯಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವು ಡಿಜಿಟಲ್, ಆನ್‌ಲೈನ್ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ-ಆಧಾರಿತ ಶಿಕ್ಷಣ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಕ್ರೋಢೀಕರಿಸುವ ಸಮಗ್ರ ಉಪಕ್ರಮವಾಗಿದೆ. ಇದು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಎಲ್ಲಾ ಡಿಜಿಟಲ್ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ-ಆಧಾರಿತ ಕಲಿಕೆಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಏಕೀಕರಿಸಲು ಮತ್ತು ಸುಗಮಗೊಳಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಉಪಕ್ರಮದ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವೆಂದರೆ "ಒಂದು ವರ್ಗ - ಒಂದು ವಾಹಿನಿ" ಯೋಜನೆಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಭಾ ವೇದಿಕೆಯ ಮೂಲಕ 12 ಮೀಸಲಾದ ಡಿಟಿಎಚ್ ದೂರದರ್ಶನ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳನ್ನು (1 ರಿಂದ 12 ನೇ ತರಗತಿಗಳಿಗೆ) ಪರಿಚಯಿಸಿತು. ಇವು ಎನ್‌ಸಿಇಆರ್‌ಟಿ ಮತ್ತು ಪಾಲುದಾರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಲಾದ ಪಠ್ಯಕ್ರಮ-ಆಧಾರಿತ ವಿಷಯವನ್ನು ತಲುಪಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು ದೂರದರ್ಶನದ ಡಿಟಿಎಚ್ ಸೇವೆಗಳು (ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಸೇರಿದಂತೆ), ಇತರ ಉಚಿತ ಉಪಗ್ರಹ ವೇದಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ-ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳೊಂದಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಷಯವನ್ನು ಪೂರೈಸುವ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ದೂರದರ್ಶನ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳ ಮೂಲಕ ಲಭ್ಯವಿದೆ.

ಈ ಉಪಕ್ರಮವು ದೂರದರ್ಶನ ಆಧಾರಿತ ಕಲಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ವಯಂ, ದೀಕ್ಷಾ, ಮತ್ತು ಎನ್‌ಸಿಇಆರ್‌ಟಿ ನಂತಹ ಡಿಜಿಟಲ್ ಭಂಡಾರಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ವ್ಯಾಪಕ, ಸಮಾನ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಇಲ್ಲದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ), ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀತಿ 2020ರ ತತ್ವಗಳೊಂದಿಗೆ ಬಲವಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ.

ಪಿಎಂ ಇ-ವಿದ್ಯಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವು ಒದಗಿಸಿದ್ದು:

· ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ 12 ಮೀಸಲಾದ ಡಿಟಿಎಚ್ ದೂರದರ್ಶನ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು (1 ರಿಂದ 12 ನೇ ತರಗತಿಯವರೆಗೆ ಒಂದೊಂದು),

· ಸ್ವಯಂ, ದೀಕ್ಷಾ ಮತ್ತು ಎನ್‌ಸಿಇಆರ್‌ಟಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ವಿಷಯ ಭಂಡಾರಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಯೋಜನೆ, ಮತ್ತು

· ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸಂಪರ್ಕವಿಲ್ಲದ ಕಲಿಯುವವರನ್ನು ತಲುಪಲು ದೂರದರ್ಶನ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳ ಮೂಲಕ ಪ್ರಸಾರ ಪ್ರವೇಶ.

ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ, ಈ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಅಂತರ್ಗತ ಕಲಿಕೆ ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ಸಬಲೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೇವಾ ಪ್ರಸಾರವನ್ನು ಸಾಧನವಾಗಿ ಬಳಸುವ ಸರ್ಕಾರದ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.

ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಭಾ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು

ಪಿಎಂ ಇ-ವಿದ್ಯಾವನ್ನು ಪೂರಕವಾಗಿ, ಸ್ವಯಂ ಪ್ರಭಾ ಉಪಕ್ರಮವು ಜಿಎಸ್‌ಎಟಿ (GSAT) ಉಪಗ್ರಹಗಳ ಮೂಲಕ ಪಠ್ಯಕ್ರಮ-ಆಧಾರಿತ ವಿಷಯವನ್ನು 24×7 ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡುವ ಉತ್ತಮ-ಗುಣಮಟ್ಟದ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.

ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

· ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣ, ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣ, ಶಿಕ್ಷಕರ ತರಬೇತಿ ಮತ್ತು ಕೌಶಲ್ಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು.

· ಐಐಟಿಗಳು, ಯುಜಿಸಿ, ಸಿಇಸಿ, ಇಗ್ನೋ, ಎನ್‌ಸಿಇಆರ್‌ಟಿ, ಎನ್‌ಐಒಎಸ್ ಮತ್ತು ಇತರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಿಂದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾದ ವಿಷಯ.

· ಗರಿಷ್ಠ ನಮ್ಯತೆಗಾಗಿ ಪುನರಾವರ್ತಿತ ಸ್ಲಾಟ್‌ಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿರಂತರ ಟೆಲಿಕಾಸ್ಟ್.

· ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಡಿಟಿಎಚ್ ವೇದಿಕೆಗಳಾದ್ಯಂತ ಲಭ್ಯತೆ.

ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಶಾಲಾ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ಶಿಕ್ಷಣದ ಕಲಿಯುವವರು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ನಿರಂತರ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಭಾರತದ ಮಿಶ್ರ ಕಲಿಕಾ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

ವೀಕ್ಷಕ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಪ್ರಭಾವ

ದೂರದರ್ಶನವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಬಹುದಾದ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ, ಉಪಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳ ಬಲವಾದ ನುಗ್ಗುವಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ. ಮಾರ್ಚ್ 31, 2025 ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸಾರ ಸಚಿವಾಲಯವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ 918 ಖಾಸಗಿ ಉಪಗ್ರಹ ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳಿಗೆ (ಅಪ್‌ಲಿಂಕಿಂಗ್, ಡೌನ್‌ಲಿಂಕಿಂಗ್ ಅಥವಾ ಎರಡಕ್ಕೂ) ಅನುಮತಿ ನೀಡಿತ್ತು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ, 908 ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಡೌನ್‌ಲಿಂಕ್ ಮಾಡಲು ಲಭ್ಯವಿದ್ದವು, ಅದರಲ್ಲಿ 333 ಪೇ ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳಾಗಿವೆ (232 ಎಸ್‌ಡಿ + 101 ಹೆಚ್‌ಡಿ).

ಎಸ್‌ಡಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು ಕಡಿಮೆ ರೆಸಲ್ಯೂಶನ್ ಮತ್ತು ಬ್ಯಾಂಡ್‌ವಿಡ್ತ್‌ನಲ್ಲಿ ವೀಡಿಯೊವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಎಚ್‌ಡಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳು ಹೆಚ್ಚಿದ ರೆಸಲ್ಯೂಶನ್‌ನಿಂದಾಗಿ ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಚಿತ್ರದ ಸ್ಪಷ್ಟತೆ ಮತ್ತು ವಿವರವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ, ಇದು ವೀಕ್ಷಣೆಯ ಅನುಭವವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೊಡ್ಡ ಪರದೆಗಳಲ್ಲಿ. 2014 ರಲ್ಲಿ 821 ರಿಂದ 2025 ರಲ್ಲಿ 918 ಕ್ಕೆ ಚಾನೆಲ್ ಸಂಖ್ಯೆಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆಯು ಭಾಷಾ ಪ್ರದೇಶಗಳಾದ್ಯಂತ ದೂರದರ್ಶನವು ಹೇಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಮಾಹಿತಿ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ಮುಂದುವರೆದಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.

ದೂರದರ್ಶನವು ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ: ಇದು ವಿಷಯ ರಚನೆ, ಪ್ರಸಾರ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಕ ಅನುಸರಣೆಯಾದ್ಯಂತ ಉದ್ಯೋಗವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ; ಉತ್ಪಾದನೆ ಮತ್ತು ವಿತರಣೆಯಲ್ಲಿ ಜೀವನೋಪಾಯವನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತದೆ; ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮೀಣ ಹಾಗೂ ಅರೆ-ನಗರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಜನಸಂಖ್ಯೆಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರಿ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ದೂರದರ್ಶನದ ವ್ಯಾಪಕ ವ್ಯಾಪ್ತಿ, ಭಾಷಾ ವೈವಿಧ್ಯತೆ ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಕ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯು ಭಾರತದ ಮಾಧ್ಯಮ ಭೂದೃಶ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಚಾಲಕವಾಗಿ ಅದರ ನಿರಂತರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತದೆ.

ಭಾರತೀಯ ದೂರದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ನಾವೀನ್ಯತೆ

ದೂರದರ್ಶನ ಪ್ರಸಾರ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಡಿಜಿಟಲ್ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ನವೀಕರಣಗಳು, ತಾಂತ್ರಿಕ ಆವಿಷ್ಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ನಿಯಂತ್ರಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳ ಮೂಲಕ ದೊಡ್ಡ ಪರಿವರ್ತನೆಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿದೆ—ಇದು ಸರ್ಕಾರಿ ನೀತಿ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಪ್ರಸಾರಕ ಪ್ರಸಾರ ಭಾರತಿಯ ಉಪಕ್ರಮಗಳಿಂದ ನಡೆಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

ಭೂಪ್ರಸಾರ ಪರಿವರ್ತನೆ ಮತ್ತು ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ಆಧುನೀಕರಣ

ಅನಲಾಗ್‌ನಿಂದ ಡಿಜಿಟಲ್ ಭೂಪ್ರಸಾರಕ್ಕೆ ಭಾರತದ ಪರಿವರ್ತನೆಯು ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ವೇಗವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿದೆ. ಅನಲಾಗ್ ಭೂಪ್ರಸಾರ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್‌ಗಳು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಸುಮಾರು ಶೇ.88 ರಷ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಆವರಿಸಿದ್ದವು, ಆದರೆ ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಸೀಮಿತ ಚಾನೆಲ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಕಡಿಮೆ ಚಿತ್ರ ಹಾಗೂ ಧ್ವನಿ ಗುಣಮಟ್ಟ ಸೇರಿದಂತೆ ಆಂತರಿಕ ಮಿತಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.

ಡಿಜಿಟಲ್ ಭೂಪ್ರಸಾರವು ತರಂಗಾಂತರದ ಹೆಚ್ಚು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಬಳಕೆಯನ್ನು ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಸಿಗ್ನಲ್ ಸ್ಪಷ್ಟತೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಡಿಟಿಟಿ ಜಾಲವು ಡಿವಿಬಿ-T2 ಮಾನದಂಡವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತದೆ, ಇದು ಸುಧಾರಿತ ಸ್ವಾಗತದೊಂದಿಗೆ (ಮೊಬೈಲ್ ಅಥವಾ ಒಳಾಂಗಣ ಪರಿಸರ ಸೇರಿದಂತೆ) ಒಂದೇ ಆವರ್ತನದಲ್ಲಿ ಬಹು ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡಲು ಅನುಮತಿಸುತ್ತದೆ. ಮೊದಲ ಡಿವಿಬಿ-T2 ಡಿಜಿಟಲ್ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್‌ಗಳನ್ನು ಫೆಬ್ರವರಿ 2016 ರಲ್ಲಿ 16 ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯಾರಂಭ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ದೇಶಾದ್ಯಂತ 630 ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಡಿಜಿಟಲ್ ಜಾಲವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ದೀರ್ಘಾವಧಿಯ ಯೋಜನೆಗಳಿವೆ.

ಸುಮಾರು 50 ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ದೂರದರ್ಶನದ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ಅನಲಾಗ್ ಭೂಪ್ರಸಾರ ಟ್ರಾನ್ಸ್‌ಮಿಟರ್‌ಗಳನ್ನು ಹಂತ ಹಂತವಾಗಿ ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗಿದೆ. ಈ ಉಳಿದಿರುವ ತಾಣಗಳು—ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಗಡಿ, ದೂರದ ಅಥವಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿವೆ—ಇಲ್ಲಿ ಡಿಟಿಎಚ್ ಅಥವಾ ಕೇಬಲ್ ಸಂಪರ್ಕವು ಇನ್ನೂ ಸೀಮಿತವಾಗಿರಬಹುದು, ಅಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ದೂರದರ್ಶನ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಸೀಮಿತ ಅನಲಾಗ್ ಪ್ರಸಾರವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಂಪೂರ್ಣ ಡಿಜಿಟಲ್ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳಿಗೆ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಸೇವೆಯ ನಿರಂತರತೆಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ಹಂತ-ಹಂತದ ತೆಗೆದುಹಾಕುವಿಕೆಯು 5G ಪ್ರಸಾರ ಸೇವೆಗಳಂತಹ ಆಧುನಿಕ ಸಂವಹನ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳಿಗಾಗಿ ಮರುಬಳಕೆ ಮಾಡಬಹುದಾದ ಅಮೂಲ್ಯ ತರಂಗಾಂತರವನ್ನು ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಉಚಿತ-ಪ್ರಸಾರ ಡಿಟಿಎಚ್ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವುದು

ಕೇಬಲ್ ಅಥವಾ ಭೂಪ್ರಸಾರ ಸಂಪರ್ಕಗಳಿಲ್ಲದ ಕುಟುಂಬಗಳನ್ನು ತಲುಪಲು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೂರದ, ಗಡಿ ಮತ್ತು ಬುಡಕಟ್ಟು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಪ್ರಸಾರ ಭಾರತಿಯ ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಅನ್ನು ಗಣನೀಯವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಧಿಕೃತ ಅಂದಾಜಿನ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರಸ್ತುತ 6.5 ಕೋಟಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕುಟುಂಬಗಳು ಈ ಉಚಿತ-ಪ್ರಸಾರ ಡಿಟಿಎಚ್ ಸೇವೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿವೆ. ಈ ವೇದಿಕೆಯು MPEG-2 ಮತ್ತು MPEG-4 ಸ್ಲಾಟ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಇ-ಹರಾಜು ಹಂಚಿಕೆಯ ಮೂಲಕ ಖಾಸಗಿ ಟಿವಿ ಚಾನೆಲ್‌ಗಳನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುತ್ತದೆ, ಇದು ತಾಂತ್ರಿಕ ಅಳವಡಿಕೆ ಮತ್ತು ವಿಷಯ ವೈವಿಧ್ಯತೆಗೆ ಸಮಗ್ರ ವಿಧಾನವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.

ಅದರ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದಲೂ, ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಚಾನೆಲ್ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಕಂಡಿದೆ - 2014 ರಲ್ಲಿ 59 ಚಾನೆಲ್‌ಗಳಿಂದ 2025ರಲ್ಲಿ 482 ಚಾನೆಲ್‌ಗಳಿಗೆ ಏರಿದೆ, ಇದು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ವ್ಯಾಪಕ ಶ್ರೇಣಿಯ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ, ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ.

ಡಿಡಿ ಫ್ರೀ ಡಿಶ್ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ದೂರದ, ಗಡಿ ಮತ್ತು ಕಡಿಮೆ ಸೇವೆ ಹೊಂದಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ದೂರದರ್ಶನ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತಿದೆ. ಉಚಿತ-ಪ್ರಸಾರ ಡೈರೆಕ್ಟ್-ಟು-ಹೋಮ್ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿ, ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ, ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಮತ್ತು ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ವಿಶ್ವಾಸಾರ್ಹ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಮೂಲಕ ದೂರದರ್ಶನದ ಡಿಜಿಟಲ್ ಭೂಪ್ರಸಾರ ಜಾಲವನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತದೆ. ಕೇಬಲ್ ಅಥವಾ ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸಂಪರ್ಕವಿಲ್ಲದ ಕುಟುಂಬಗಳು ಸಹ ದೇಶದ ವಿಕಸನಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಸಾರ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಯೋಜನ ಪಡೆಯುವುದನ್ನು ಅದರ ಸಮಗ್ರ ಮಾದರಿ ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

ವಿಕಸಿಸುತ್ತಿರುವ ನಿಯಂತ್ರಕ ಚೌಕಟ್ಟುಗಳು ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರ ಸುಧಾರಣೆಗಳು

ಭಾರತದ ನಿಯಂತ್ರಕ ಪರಿಸರವು ಪ್ರಸಾರ ವೇದಿಕೆಗಳ ಒಮ್ಮುಖಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಟೆಲಿಕಾಂ ನಿಯಂತ್ರಣ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ “ದೂರಸಂಪರ್ಕ ಕಾಯಿದೆ, 2023 ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಾರ ಸೇವೆಗಳಿಗಾಗಿ ಸೇವಾ ಅಧಿಕಾರ ಪತ್ರಗಳ ಚೌಕಟ್ಟು” ಕುರಿತು ಶಿಫಾರಸುಗಳನ್ನು ನೀಡಿದೆ. ಇದು ಹೊಸ ಶಾಸಕಾಂಗದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆ ಮತ್ತು ಪರವಾನಗಿ ಅಗತ್ಯತೆಗಳನ್ನು ನವೀಕರಿಸುತ್ತದೆ.

ಈ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಬಹು-ವೇದಿಕೆ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ಬೆಂಬಲಿಸಲು, ಒಟಿಟಿ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಲು ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಪ್ರಸಾರ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಾದ್ಯಂತ ಸೇವೆಯ ಗುಣಮಟ್ಟ, ಪ್ರವೇಶ ಮತ್ತು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸರ್ಕಾರದ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.

ಉಪಸಂಹಾರ

ಭಾರತದ ದೂರದರ್ಶನ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ಡಿಜಿಟಲ್ ರೂಪಾಂತರದ ಹೊಸ ಯುಗವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದೆ—ಇದು ತಾಂತ್ರಿಕ ನಾವೀನ್ಯತೆ, ಬಹುಭಾಷಾ ವಿಷಯ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರ ಪ್ರವೇಶದಿಂದ ನಡೆಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದೆ. ಹೈ-ಡೆಫಿನಿಷನ್ ಮತ್ತು ಉಪಗ್ರಹ ವಿಸ್ತರಣೆಯಂತಹ ಆಧುನಿಕ ಪ್ರಸಾರ ಪ್ರಗತಿಗಳು, ಉದಯೋನ್ಮುಖ ಎಐ-ಸಶಕ್ತ ಸಾಧನಗಳೊಂದಿಗೆ, ಈಗಾಗಲೇ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಯ ವಿಷಯ ರಚನೆ, ನೈಜ-ಸಮಯದ ಉಪಶೀರ್ಷಿಕೆ ಮತ್ತು ಸಂವಾದಾತ್ಮಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಸಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸುತ್ತಿವೆ. ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು ದೂರದರ್ಶನವು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಸಮಗ್ರ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿಯುವುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ—ರಾಷ್ಟ್ರದಾದ್ಯಂತ ಭಾಷಾ, ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ವಿಭಜನೆಗಳನ್ನು ಸೇತುವೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.

ಡಿಜಿಟಲ್ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸೇವಾ ಪ್ರಸಾರ ಮತ್ತು ವಿಷಯ ನಾವೀನ್ಯತೆಯಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರಿ ನೇತೃತ್ವದ ಉಪಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾದ ದೂರದರ್ಶನವು ಏಕಮುಖ ಸಂವಹನ ಚಾನಲ್‌ನಿಂದ ಭಾರತದ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಧ್ವನಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುವ ಸಹಭಾಗಿತ್ವದ ವೇದಿಕೆಯಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. 1959 ರಲ್ಲಿ ಅದರ ಸಾಧಾರಣ ಪ್ರಾರಂಭದಿಂದ ಹಿಡಿದು ಇಂದು 90 ಕೋಟಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ವೀಕ್ಷಕರನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುವವರೆಗೆ, ಈ ಮಾಧ್ಯಮವು ಭಾರತದ ಪ್ರಗತಿಯ ಪ್ರತಿಬಿಂಬ ಮತ್ತು ಸಂದೇಶವಾಹಕ ಎರಡೂ ಆಗಿ ನಿಂತಿದೆ. ಇದು ಜಾಗೃತಿಯನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವುದನ್ನು, ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಪೋಷಿಸುವುದನ್ನು ಮತ್ತು ಸಂಪರ್ಕಿತ, ಮಾಹಿತಿ ಮತ್ತು ಸಬಲೀಕೃತ ಭಾರತವನ್ನು ರೂಪಿಸುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದೆ, ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂವಹನದ ಮೂಲಾಧಾರವಾಗಿ ಅದರ ಶಾಶ್ವತ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

References

Press Information Bureau

https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/document-reports/AnnualReport2020-21.pdf

https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/document-reports/AnnualReport2020-21.pdf

https://www.education.gov.in/en/nep/aqeg-se

https://trai.gov.in/sites/default/files/2025-07/YIR_08072025_0.pdf

https://prasarbharati.gov.in/digital-terrestrial-tv

https://prasarbharati.gov.in/wp-content/uploads/2024/04/PressRelease-1762343.pdf

https://trai.gov.in/sites/default/files/2024-09/CP_08082023_0.pdf

https://prasarbharati.gov.in/free-dish/

https://trai.gov.in/sites/default/files/2025-02/PR_No.13of2025.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1623841

https://mib.gov.in/flipbook/93

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2141914

https://www.isro.gov.in/genesis.html

https://prasarbharati.gov.in/free-dish

https://www.swayamprabha.gov.in/about/pmevidya

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2176179

Click here to see PDF

*****