Press Information Bureau

মূখ্য তথ্য

• ভাৰতত কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ১৯৮১ চনত প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাত ৫৭.২ৰ পৰা ২০২৫ চনত ০.৫৭লৈ হ্ৰাস পাইছে। ২০২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহ পৰ্যন্ত অসমত ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ বিপৰীতে কুষ্ঠৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ০.২৬
• চিনাক্ত কৰা নতুনকৈ আক্ৰান্তৰ ভিতৰত শিশুৰ হাৰ ২০১৪-১৫ৰ ৯.০৪ শতাংশৰ পৰা ২০২৪-২৫ত ৪.৬৮ শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছে।
• ২০২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈকে ৩১ খন ৰাজ্য আৰু ৬৩৮ খন জিলাৰ প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ ভিতৰত প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ১তকৈ কম, যাৰ ফলত ভাৰতে ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূলৰ স্থিতি বৰ্তাই ৰাখিব পাৰিছে।

কুষ্ঠ ৰোগ হৈছে মাইকোবেক্টেৰিয়াম লেপ্ৰি বেক্টেৰিয়াৰ ফলত হোৱা এক দীৰ্ঘদিনীয়া সংক্ৰামক ৰোগ। এই সংক্ৰমণে স্নায়ু, শ্বাস-প্ৰশ্বাস প্ৰণালী, ছাল আৰু চকুত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে। লক্ষণসমূহৰ ভিতৰত আছে ছালৰ ৰং সলনি হোৱা, স্পন্দন, চাপ, বিষ, গৰম আৰু ঠাণ্ডা অনুভৱ নোহোৱা, পেশীৰ দুৰ্বলতা, দুৰাৰোগ্য ঘাঁ, বিশেষকৈ হাত, ভৰি আৰু মুখত বিকৃতি, চকু বন্ধ কৰিব নোৱাৰা আৰু দৃষ্টিশক্তি দুৰ্বল হোৱা। চিকিৎসা নকৰা ৰোগীৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ আৰু নিৰন্তৰ সংস্পৰ্শৰ সময়ত নাক আৰু মুখৰ পৰা ওলোৱা টোপালৰ জৰিয়তে কুষ্ঠ ৰোগ বিয়পে। এই ৰোগৰ চিন্তাৰ কাৰণ হৈছে ই বিকৃতিৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে; এইটোও এই ৰোগৰ সৈতে জড়িত পৰম্পৰাগত সামাজিক বহিষ্কৰণৰ কাৰণ। কুষ্ঠ ৰোগ মাল্টিবেচিলাৰী বা পাউচিবেচিলাৰী হ’ব পাৰে। এফালে, মাল্টিবেচিলাৰী কুষ্ঠ ৰোগত শ্লিট-স্কিন স্মেয়াৰ পৰীক্ষাত বেক্টেৰিয়াৰ উচ্চ ঘনত্ব দেখা যায়, আনহাতে পাউচিবেচিলাৰী কুষ্ঠ ৰোগৰ ক্ষেত্ৰত শ্লিট-স্কিন স্মেয়াৰ পৰীক্ষাত কম বা কোনো বেক্টেৰিয়া দেখা নাযায়। ১৯৮৩ চনত ভাৰতত মাল্টিড্ৰাগ থেৰাপি (এম ডি টি)ৰ প্ৰৱৰ্তনে কুষ্ঠ ৰোগৰ চিকিৎসাত বৈপ্লৱিক পৰিবৰ্তন সাধন কৰিছিল। বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ দ্বাৰা ৰোগীসকলক এম ডি টি চিকিৎসা বিনামূলীয়াকৈ প্ৰদান কৰা হয়। এম ডি টিৰ দ্বাৰা প্ৰাৰম্ভিক ৰোগ নিৰ্ণয় আৰু চিকিৎসাই অক্ষমতা আৰু বিকৃতি প্ৰতিৰোধ কৰিব পাৰে। এম ডি টি আৰম্ভ হোৱাৰ পিছৰে পৰা এই ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছে। (বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা, ২০২৪)।

১৯৫১ চনৰ দশকজোৰা লোকপিয়ল অনুসৰি জনসংখ্যা আছিল ১৩,৭৪,০০০ আৰু এই ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ আছিল প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ বিপৰীতে ৩৮.১। ভাৰত চৰকাৰে কুষ্ঠ ৰোগক এক ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাস্থ্য সমস্যা হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল আৰু ১৯৫৪-৫৫ত ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ নিয়ন্ত্ৰণ কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰিছিল। চতুৰ্থ পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনা (১৯৬৯-১৯৭৪) ৰ সময়ত ইয়াক কেন্দ্ৰীয় পৃষ্ঠপোষকতাপ্ৰাপ্ত কাৰ্যসূচী হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ পিছত আৰু প্ৰয়োজনীয় অগ্ৰাধিকাৰ আৰু পুঁজি লাভ কৰাৰ পিছত এই কাৰ্যসূচীয়ে গতি লাভ কৰিছিল। এই সময়ত, গ্ৰাম্য আৰু নগৰীয়া অঞ্চলৰ অতিৰিক্ত জনসংখ্যাক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ কাৰ্যসূচীৰ সম্প্ৰসাৰণ ঘটোৱা হৈছিল। এই বৰ্ধিত পৰিসৰত উপনীত হ’বলৈ বেচৰকাৰী সংগঠনসমূহৰ অংশগ্ৰহণ শক্তিশালী কৰা হৈছিল আৰু স্বাস্থ্য শিক্ষা কাৰ্যসূচী কুষ্ঠ ৰোগ কাৰ্যসূচীৰ এক মূল উপাদান হৈ পৰিছিল। চৰকাৰে ১৯৮৩ চনত আৰম্ভ কৰা এক আঁচনিৰ জৰিয়তে আবণ্টিত অঞ্চলসমূহত এছ ই টি (জৰীপ শিক্ষা আৰু চিকিৎসা) কাৰ্যকলাপত বেচৰকাৰী সংগঠনসমূহৰ অংশগ্ৰহণকো উৎসাহিত কৰিছিল। মধ্যমীয়া/কম প্ৰাদুৰ্ভাৱ থকা অঞ্চলত এছ ই টি কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হৈছিল আৰু নগৰীয়া অঞ্চলত নগৰীয়া কুষ্ঠ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হৈছিল। এই কেন্দ্ৰসমূহত ২৫,০০০ জনসংখ্যাৰ বাবে এজন পেৰামেডিকেল কৰ্মী নিযুক্ত কৰা হৈছিল, যাক এটা খণ্ড বুলি কোৱা হৈছিল আৰু প্ৰতি পাঁচজন পেৰামেডিকেল কৰ্মীৰ বাবে এজন অ-চিকিৎসা পৰিদৰ্শক আছিল। পেৰামেডিকেল কৰ্মচাৰীসকলে দুবছৰীয়া চক্ৰত সমগ্ৰ জনসংখ্যাৰ ‘জৰীপ’ কৰিছিল, কুষ্ঠ ৰোগীসকলক ঘৰে ঘৰে গৈ বিচাৰিছিল। ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ বাবে জটিল শ্লিট স্মেয়াৰ কৌশল ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল আৰু নিশ্চিত হ’লে চিকিৎসা ১০ বছৰৰ পৰা জীৱনজোৰা আছিল।

কুষ্ঠ ৰোগ কাৰ্যসূচীয়ে স্থানীয় জিলাসমূহত স্থায়ী কুষ্ঠ নিয়ন্ত্ৰণ গোটত বিশেষভাৱে প্ৰশিক্ষিত কৰ্মচাৰীৰ জৰিয়তে বিনামূলীয়াকৈ ঘৰতে আৰু মধ্যমীয়াৰ পৰা নিম্ন স্থানীয় জিলাসমূহত ভ্ৰাম্যমাণ কুষ্ঠ চিকিৎসা গোটৰ জৰিয়তে চিকিৎসা প্ৰদান কৰিছিল। গাঁৱৰ এটা নিৰ্দিষ্ট স্থানত অনুষ্ঠিত হোৱা মাহেকীয়া কুষ্ঠ ৰোগৰ ক্লিনিকত ৰোগীৰ চিকিৎসা কৰা হৈছিল। ই অনুপালন উন্নত কৰিছিল আৰু প্ৰতিজন ৰোগীক পৰামৰ্শ দিয়াৰ সুযোগ দিছিল। ৰোগীসকলক তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ সৈতে ক্লিনিকলৈ যাবলৈ উৎসাহিত কৰা হৈছিল আৰু ই সামাজিক বহিষ্কৰণৰ সমস্যাটো অতিক্ৰম কৰাত সহায় কৰিছিল। এছ ই টি কাৰ্যকলাপৰ অধীনত কৰা ঘৰে ঘৰে ভ্ৰমণৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ আছিল জনসাধাৰণক কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰাৰম্ভিক সংকেত আৰু লক্ষণ চিনাক্ত কৰিবলৈ শিক্ষিত কৰা। এইটোৱেই সম্ভৱতঃ কাৰ্যসূচীটোত আই ই চিৰ উৎপত্তি আছিল। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰচেষ্টা ১৯৫৫ চনত ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণ কাৰ্যসূচী (এন এল চি পি)ৰ সৈতে আৰম্ভ হৈছিল, যি এক উলম্ব কাৰ্যসূচী আছিল আৰু ডেপছন মনোথেৰাপীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল, যিহেতু ডেপছন মনোথেৰাপী কুষ্ঠ ৰোগীসকলৰ বাবে ঘৰুৱা চিকিৎসা হিচাপে প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।

১৯৮২ চনত বহু-ঔষধ চিকিৎসা (এম ডি টি)ৰ দ্বাৰা কুষ্ঠ ৰোগৰ নিৰ্দিষ্ট চিকিৎসা, য’ত বেক্টেৰিয়ানাশক ড্ৰাগ ৰিফাম্পিচিন আৰু বেক্টেৰিয়ানাশক ড্ৰাগ ক্লোফাজিমিনৰ উপৰিও ডেপছন অন্তৰ্ভুক্ত আছিল, ইয়াক বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই মানক কুষ্ঠ চিকিৎসা পদ্ধতি হিচাপে অনুমোদন জনাইছিল। ১৯৮৩ চনত এম ডি টি পদ্ধতি প্ৰৱৰ্তনৰ সৈতে ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ নিৰ্মূল কাৰ্যসূচী (এন এল ই পি) আৰম্ভ হৈছিল।

কুষ্ঠ ৰোগত আক্ৰান্ত লোকসকলৰ প্ৰতি মহাত্মা গান্ধীৰ দায়বদ্ধতাক প্ৰতিফলিত কৰি ভাৰতৰ জনস্বাস্থ্যৰ প্ৰচেষ্টাসমূহে কেৱল চিকিৎসাৰ ওপৰতে গুৰুত্ব দিয়া নাই, বৰঞ্চ আক্ৰান্ত লোকসকলক সমাজৰ মূলসুঁতিলৈ অনাৰ ওপৰতো গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। আগতীয়াকৈ চিনাক্তকৰণ আৰু বিনামূলীয়া চিকিৎসা হৈছে মূল কৌশল, কিয়নো দেৰিকৈ চিকিৎসা কৰিলে স্থায়ীভাৱে অক্ষমতা আহিব পাৰে।

এন এল ই পি হৈছে ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাস্থ্য মিছনৰ (এন এইচ এম) অধীনত কেন্দ্ৰীয়ভাৱে পৃষ্ঠপোষকতা কৰা আঁচনি। স্থানীয় প্ৰয়োজনীয়তা, অগ্ৰাধিকাৰ আৰু সামৰ্থ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলৰ নিৰ্দিষ্ট কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ পৰিকল্পনাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলসমূহক পুঁজি আবণ্টন দিয়া হয়। এম ডি টিৰ প্ৰৱৰ্তন, দৃঢ় ৰাজনৈতিক দায়বদ্ধতা, বিকেন্দ্ৰীকৃত ৰূপায়ণ আৰু এক শক্তিশালী তথ্য, শিক্ষা আৰু যোগাযোগ (আই ই চি) ৰণনীতিয়ে কুষ্ঠ ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণত অভূতপূৰ্ব সফলতা লাভ কৰিছিল। কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ, যি ১৯৮১ চনত প্ৰতি ১০,০০০ত ৫৭.২ আছিল, ১৯৮৪ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ ভিতৰত প্ৰতি ১০,০০০ত ৪৪.৮লৈ আৰু ২০০৪ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ ভিতৰত প্ৰতি ১০,০০০ত ২.৪লৈ হ্ৰাস পাইছিল। ১৯৮১ চনত নতুন ৰোগীৰ দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ বিকৃতিৰ হাৰ আছিল ২০ শতাংশ, ২০০৪ চনলৈকে ই আছিল মাত্ৰ ১.৫ শতাংশ।

দুটা প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে বিশ্ব বেংকে প্ৰদান কৰা সমৰ্থনত (১৯৯৩-২০০০ আৰু ২০০১-২০০৪) সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল আৰু আই ই চি উদ্ভাৱনক পুঁজি যোগান ধৰা হৈছিল। বেচৰকাৰী সংগঠন, বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা, ডানিডা আৰু বি বি চি ডব্লিউ এছ টি আৰু এছ অ’ এম এ চি: লিণ্টাছৰ দৰে মিডিয়া সংস্থাৰ সৈতে অংশীদাৰিত্বই প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু বাৰ্তাৰ মান উন্নত কৰিছিল। এই ৰোগৰ সৈতে জড়িত সামাজিক বহিষ্কৰণ আৰু প্ৰৱেশৰ বাধাসমূহ অতিক্ৰম কৰিবলৈ মহিলা, জনজাতীয় জনসংখ্যা আৰু নগৰীয়া দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল। সাধাৰণ স্বাস্থ্য ব্যৱস্থাৰ সৈতে একত্ৰীকৰণে প্ৰৱেশাধিকাৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰিছিল, সহায়ক নাৰ্চ ধাই (এ এন এম) আৰু অংগনৱাড়ী কৰ্মচাৰীসকলে (এ ডব্লিউ ডব্লিউ) গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।

২০০৪ চনৰ মাৰ্চ মাহত, ১৭ খন ৰাজ্য আৰু ২৫০ খন জিলাই কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূলৰ লক্ষ্যত উপনীত হৈছিল (প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ ভিতৰত এটাতকৈ কম ঘটনা) আৰু ৭ খন ৰাজ্য লক্ষ্যৰ ওচৰ চাপিছিল। কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থাসমূহ চিনাক্ত কৰাৰ বাবে ব্যাপক প্ৰচাৰৰ সৈতে এই ৰোগৰ প্ৰকাৰবোৰ প্ৰদৰ্শন কৰা ঘটনাৰ সংখ্যা যথেষ্ট হ্ৰাস হৈছে। বৰ্তমানৰ বিশ্ব বেংক সমৰ্থিত প্ৰকল্পৰ (২০০১-০৪) শেষলৈকে বিকৃতিৰ হাৰ ২ শতাংশতকৈ কমলৈ হ্ৰাস কৰাৰ লক্ষ্যত উপনীত হৈছিল। সামগ্ৰিকভাৱে ভাৰতে ২০০৫ চনৰ ডিচেম্বৰৰ ভিতৰত কুষ্ঠ ৰোগৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্মূলৰ লক্ষ্যত উপনীত হৈছিল। এন এল ই পিৰ অধীনত ভাৰতৰ কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছেঃ

• সকলো ৰোগীৰ বিনামূলীয়া ৰোগ নিৰ্ণয়, এম ডি টিৰ দ্বাৰা চিকিৎসা আৰু এন এল ই পিৰ অধীনত ৰোগীৰ সংস্পৰ্শলৈ অহা লোকসকলক ছিংগল ড'জ ৰিফাম্পিচিন (এছ ডি আৰ)ৰ সৈতে পোষ্ট এক্সপ'জাৰ প্ৰ'ফাইলেক্সিছ (পি ই পি) প্ৰদান কৰা। ২০২৫ চনত পাউচি (পি বি) আৰু মাল্টিবেচিলাৰী (এম বি) ৰোগী দুয়োৰে বাবে ট্ৰিপল ঔষধ প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।

· আগতীয়া চিনাক্তকৰণ অভিযান-(i) কুষ্ঠ ৰোগ চিনাক্তকৰণ অভিযান (এল চি ডি চি): বিশেষকৈ উচ্চ-স্থানীয় অঞ্চলত ঘৰে ঘৰে কৰা জৰীপ (ii) কেন্দ্ৰীভূত কুষ্ঠ ৰোগ অভিযানঃ গাঁও আৰু নগৰ অঞ্চলত লক্ষ্য কৰি কৰা জৰীপ, য'ত দ্বিতীয় শ্ৰেণীৰ অক্ষমতা বা শিশুৰ ঘটনা পোৱা গৈছে (iii) কঠিনভাৱে উপনীত হোৱা অঞ্চল আৰু উচ্চ বিপদাশংকাৰ জনসংখ্যাৰ বাবে বিশেষ পৰিকল্পনা (iv) নতুনকৈ চিনাক্ত হোৱা ৰোগীৰ সংস্পৰ্শৰ পৰীক্ষা (v) কমেও যোৱা পাঁচ বছৰত চিনাক্ত হোৱা নতুন ঘটনাৰ বাবে পূৰ্বদৰ্শনমূলক সংস্পৰ্শ অনুসৰণ আৰু অনুসন্ধান (vi) নিম্ন স্থানীয় অঞ্চলৰ বাবে সম্পূৰ্ণ।

• প্ৰতিবন্ধতা প্ৰতিৰোধ, চিকিৎসা পুনৰ্বাসন (ডি পি এম আৰ) আৰু সুস্থতা সমৰ্থনঃ সেৱাসমূহৰ ভিতৰত আছে ৰোগীৰ শিক্ষা আৰু মাইক্ৰ' চেলুলাৰ ৰাবাৰ (এম চি আৰ) জোতা, স্ব-যত্ন কিট, সহায়ক সঁজুলি যেনে স্প্লিণ্ট, ক্ৰাচ ইত্যাদি প্ৰদান কৰাৰ বাবে পৰামৰ্শ, ঘাঁ আৰু কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ফলপ্ৰসূ ব্যৱস্থাপনা, আৰু দৰমহা হেৰুওৱাৰ ক্ষতিপূৰণ ১২,০০০ টকাৰ সৈতে পুনৰ গঠনমূলক অস্ত্ৰোপচাৰ।

· ক্ষমতা নিৰ্মাণঃ সেৱা প্ৰদানকাৰীসকল- চিকিৎসা বিষয়া, পৰীক্ষাগাৰৰ টেকনিচিয়ান, ফিজিঅ’থেৰাপিষ্ট, স্বাস্থ্য পৰিদৰ্শক, স্বাস্থ্য কৰ্মী আৰু স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত সামাজিক স্বাস্থ্য কৰ্মী (আশা)ৰ প্ৰশিক্ষণ।

· স্বেচ্ছাসেৱী প্ৰতিবেদনৰ প্ৰচাৰ আৰু সামাজিক বহিষ্কৰণ আৰু বৈষম্য প্ৰতিৰোধৰ বাবে সামূহিক সজাগতাঃ কুষ্ঠ ৰোগবিৰোধী দিৱসৰ আশে-পাশে স্পৰ্শ কুষ্ঠ সজাগতা অভিযান আৰু এল চি ডি চি অভিযানৰ অংশ হিচাপে এই ৰোগৰ সৈতে জড়িত সামাজিক বহিষ্কৰণ হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু প্ৰাৰম্ভিক ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ প্ৰচাৰৰ বাবে প্ৰতি বছৰে আই ই চি অনুষ্ঠিত কৰা হয়।

· বৈষম্যমূলক আইনসমূহ আঁতৰ কৰাঃ এন এল ই পিয়ে ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলসমূহক কুষ্ঠ ৰোগৰ বিৰুদ্ধে বিদ্যমান সকলো বৈষম্যমূলক আইন বাতিল কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰি আছে।

· কুষ্ঠ ৰোগৰ অধিক নিৰীক্ষণ আৰু অধিসূচনাঃ

· ২০২৫ চনত সকলো স্বাস্থ্য খণ্ড-চৰকাৰী, ব্যক্তিগত, বেচৰকাৰী সংগঠন, চিকিৎসা মহাবিদ্যালয় আদিৰ দ্বাৰা কুষ্ঠ ৰোগৰ অধিসূচনা প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।

· কুষ্ঠ ৰোগৰ সন্দেহযুক্ত লোকৰ বাবে আশা-আধাৰিত নিৰীক্ষণ (এ বি এছ ইউ এল এছ)-এ তৃণমূল পৰ্যায়ত চিনাক্তকৰণ প্ৰক্ৰিয়াটো শক্তিশালী কৰিছে।

· প্ৰতিবেদন প্ৰণালীৰ ডিজিটাইজেচন-ৰোগীৰ তথ্য আৰু ঔষধৰ মজুত ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে ২০২৩ চনত ডিজিটেল প্ৰতিবেদন প্ৰণালী এন আই কে ইউ এছ এইচ টি ২ আৰম্ভ কৰা হৈছিল।

2015 চনৰ পৰা, এন. এল. ই. পি.-ৰ অধীনত ধাৰাবাহিক প্ৰচেষ্টাই প্ৰাৰম্ভিক হস্তক্ষেপ আৰু বিস্তৃত নিৰীক্ষণ ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে অক্ষমতাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিৰোধত অৰিহণা যোগাইছে।

কুষ্ঠ ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰচেষ্টা ত্বৰান্বিত কৰিবলৈ আৰু ক’ভিড মহামাৰীৰ প্ৰভাৱৰ পৰা আৰোগ্য লাভ কৰিবলৈ এন এল ই পিয়ে এক নতুন ৰণনীতি কৌশল বিকশিত কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। এই কৌশলটো বিশ্ব কুষ্ঠ ৰোগৰ কৌশল ২০২১-২০৩০ আৰু বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ অৱহেলিত ক্ৰান্তীয় ৰোগৰ ৰূপৰেখা ২০২১-২০৩০ৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ, যাৰ লক্ষ্য হৈছে ২০৩০ চনৰ ভিতৰত কুষ্ঠ ৰোগৰ সংক্ৰমণ বন্ধ কৰা। এই ৰণনীতিয়ে সংক্ৰমণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা আৰু উচ্চ স্থানীয় জিলাত চিনাক্তকৰণ কাৰ্যকলাপ ত্বৰান্বিত কৰি আৰু নিম্ন স্থানীয় জিলাত এক শক্তিশালী নিৰীক্ষণ ব্যৱস্থা বৰ্তাই ৰাখি শূন্যস্থানীয় স্থিতি লাভ কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

গ্ৰহণ কৰা কৌশলসমূহ হ’লঃ (i) লক্ষ্য কৰি লোৱা পদ্ধতিৰ জৰিয়তে নতুনকৈ আক্ৰান্তৰ চিনাক্তকৰণ ত্বৰান্বিত কৰা; (ii) ব্যাপক নিৰীক্ষণ ব্যৱস্থা; (iii) ডিজিটাইজেচন; (iv) প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থাত ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ বাবে উন্নত সঁজুলি আৰু কৌশল প্ৰদান কৰা; (v) ৰোগীৰ সংস্পৰ্শলৈ অহা সকলোকে তৎক্ষণাত কেমোপ্ৰ’ফাইলেক্সিছ প্ৰদান কৰা; (vi) এক সম্ভাব্য সুৰক্ষিত আৰু ফলপ্ৰসূ প্ৰতিষেধক প্ৰৱৰ্তন কৰা; (vii) এন্টিমাইক্ৰ’বায়েল প্ৰতিৰোধ আৰু প্ৰতিকূল ঔষধৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ নিৰীক্ষণ আৰম্ভ কৰা; (viii) চিকিৎসাৰ পিছত চিকিৎসাৰ নিৰীক্ষণ আৰু আৰোগ্য হোৱাৰ পিছৰ যত্ন প্ৰদান কৰা; (ix) কুষ্ঠ ৰোগ সম্পৰ্কীয় বিশেষজ্ঞতা বৰ্তাই ৰখা আৰু বহু-ৰোগ সেৱা একত্ৰীকৰণৰণৰ দিশত আগবাঢ়ি যোৱা;  (x) নতুন চিকিৎসা পদ্ধতি আগবঢ়োৱাৰ দ্বাৰা উন্নত চিকিৎসা ফলাফল আৰু (xi) ফলপ্ৰসূ আচৰণ পৰিবৰ্তন যোগাযোগ পদ্ধতিৰ সৈতে অধিক সজাগতা।

ইয়াৰ উপৰি ইতিমধ্যে থকা অংশীদাৰিত্ব শক্তিশালী কৰা, অধিক অংশীদাৰ যোগ দিয়া আৰু কুষ্ঠ ৰোগৰ বিৰুদ্ধে থকা বৈষম্যমূলক আইন বাতিল কৰাটো প্ৰয়োজনীয়। কুষ্ঠ ৰোগৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় কৌশলগত পৰিকল্পনা আৰু ৰূপৰেখা ৰূপায়ণৰ লক্ষ্য হৈছে জিলা পৰ্যায়ত নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰা, যিটো কমেও পাঁচ বছৰ ধৰি শিশুৰ ক্ষেত্ৰত নতুন ঘটনা শূন্য হোৱাৰ পৰা প্ৰমাণিত হয়। এবাৰ সংক্ৰমণৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰাৰ পিছত, জিলাসমূহ কমেও একেৰাহে তিনি বছৰ ধৰি শূন্য নতুন ঘটনাৰ সৈতে কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূলৰ দিশত আগবাঢ়িব। পৰীক্ষাৰ বাবে সেই জিলাসমূহ একেসময়তে অনুসৰণ কৰা হ’ব।

লক্ষ্য পূৰণৰ বাবে ‘সম্পূৰ্ণ চৰকাৰ’ আৰু ‘সমগ্ৰ সমাজ’ দৃষ্টিভংগীৰ লগতে ডিজিটেল নিৰীক্ষণ সঁজুলি আৰু শক্তিশালী প্ৰাতিষ্ঠানিক স্মৃতি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।

এন এল ই পিৰ অধীনত প্ৰধান পদক্ষেপসমূহঃ

১. কুষ্ঠ ৰোগৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় কৌশলগত পৰিকল্পনা আৰু ৰূপৰেখা ২০২৩-২৭: কৌশলগত নথি-পত্ৰ আৰু ৰূপৰেখাই কৌশলগত হস্তক্ষেপৰ ৰূপৰেখা প্ৰস্তুত কৰে আৰু ২০২৭ চনৰ ভিতৰত কুষ্ঠ ৰোগৰ সংক্ৰমণ বন্ধ কৰাৰ লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ বাবে এক স্পষ্ট ৰূপৰেখা উপস্থাপন কৰে।

২. কণ্টেক্ট ট্ৰেচিং কৰা হয় আৰু সংক্ৰমণৰ শৃংখলত বাধা দিবলৈ ইনডেক্স কেছৰ যোগ্য সম্পৰ্কবোৰক পোষ্ট এক্সপ’জাৰ প্ৰ’ফাইলেক্সিছ (পি ই পি) দিয়া হয়।

৩. ৩০ বছৰৰ অধিক বয়সৰ লোকৰ পৰীক্ষাৰ বাবে আয়ুষ্মান ভাৰত আঁচনিৰ অধীনত ব্যাপক প্ৰাথমিক স্বাস্থ্য সেৱাৰ সৈতে কুষ্ঠ ৰোগৰ পৰীক্ষা একত্ৰিত কৰা হৈছে।

৪. শিশুৰ (০-১৮ বছৰ) পৰীক্ষাৰ বাবে কুষ্ঠ ৰোগ পৰীক্ষা ৰাষ্ট্ৰীয় শিশু স্বাস্থ্য কাৰ্যসূচী (আৰ বি এছ কে) আৰু কিশোৰ স্বাস্থ্যৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচী (আৰ কে এছ কে)ৰ সৈতে একত্ৰিত কৰা হৈছে।

৫. প্ৰতিবন্ধতা প্ৰতিৰোধ আৰু চিকিৎসা পুনৰ্বাসন (ডি পি এম আৰ) কাৰ্যসূচীৰ অধীনত বিভিন্ন সেৱা প্ৰদান কৰা হৈছে, যেনে প্ৰতিকূল প্ৰতিক্ৰিয়া ব্যৱস্থাপনা, মাইক্ৰ’চেলুলাৰ ৰবৰ (এম চি আৰ) জোতাৰ ব্যৱস্থা, সহায়ক আৰু সঁজুলি, স্ব-যত্ন কিট ইত্যাদি।

৬. নিকুষ্ঠ ২.০: ২০২৩ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীত (ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ নিৰ্মূল দিৱস) কুষ্ঠ ৰোগীৰ ৰোগ নিৰ্ণয়, চিকিৎসা আৰু অনুসৰণ সম্পৰ্কীয় সেৱাসমূহ অধিক শক্তিশালী কৰাৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় স্বাস্থ্য মন্ত্ৰীগৰাকীয়ে কুষ্ঠ ৰোগ সম্পৰ্কীয় কাম-কাজৰ তথ্য ৰেকৰ্ডিং, প্ৰতিবেদন আৰু নিৰীক্ষণৰ বাবে এক নতুন ৱেব-আধাৰিত আই চি টি প'ৰ্টেল মুকলি কৰিছিল।

৭. প্ৰতিৰোধী কুষ্ঠ ৰোগৰ ঘটনাসমূহৰ নিৰীক্ষণ ব্যাপক কৰিবলৈ ২০২৩ চনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ ৰোগবিৰোধী দিৱসৰ সময়ত কুষ্ঠ ৰোগৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় অণুজৈৱিক প্ৰতিৰোধ নিৰীক্ষণ নিৰ্দেশনা প্ৰকাশ কৰা হৈছিল।

৮. কুষ্ঠ ৰোগী আৰু তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ বাবে মানসিক স্বাস্থ্য সেৱাৰ একত্ৰীকৰণৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিকাঠামো।

৯. ভাৰত চৰকাৰৰ স্বাস্থ্য আৰু পৰিয়াল কল্যাণ মন্ত্ৰালয়ে গ্ৰহণ কৰা ভাৰতত কুষ্ঠ ৰোগৰ সংশোধিত শ্ৰেণী বিভাজন আৰু পি বি আৰু এম বি ৰোগৰ চিকিৎসা পদ্ধতি ২০২৪ চনৰ ১৭ জানুৱাৰীত কেন্দ্ৰীয় কুষ্ঠ বিভাগে প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল আৰু ২০২৫ চনৰ ১ এপ্ৰিলৰ পৰা সকলো ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলত ই প্ৰযোজ্য। কুষ্ঠ ৰোগীসকলৰ বাবে এই চিকিৎসা পদ্ধতিটো ২০২৭ চনৰ ভিতৰত ভাৰতত কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূল কৰাৰ বাবে আমাৰ সামূহিক প্ৰচেষ্টাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ হ'ব।

১০. পিএম-জনমানৰ অধীনত ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰত বিশেষভাৱে দুৰ্বল জনজাতীয় গোট (পি ভি টি জি) হিচাপে চিনাক্ত কৰা জনজাতীয় কক্ষত তালিকাভুক্ত মুঠ ১৭ খন ৰাজ্যৰ বাবে নিকুষ্ঠ ২.০ প'ৰ্টেলৰ ভিতৰত পি ভি টি জিৰ বাবে টেগিং প্ৰণালী ৰূপায়ণ।

১১. কুষ্ঠ ৰোগৰ অধিসূচনাৰ সন্দৰ্ভত মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা সকলো ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চললৈ নিৰ্দেশনা জাৰি।

১২. প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ ভিতৰত ১ তকৈ অধিক প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ থকা ১২১ খন জিলাৰ বাবে বিশেষ নিৰীক্ষণ পৰিকাঠামো।

১৩. পি আৰ>১, অধিক শিশু আক্ৰান্ত আৰু অক্ষমতা থকা জিলাসমূহৰ বাবে কেন্দ্ৰীকৃত ৰণনীতি।

• ভাৰতে ২০০৫ চনৰ মাৰ্চ মাহত ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্মূলকৰণৰ স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল, অৰ্থাৎ <১/১০,০০০ জনসংখ্যাৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ আৰু আজিও তেনেই হৈ আছে। তেতিয়াৰ পৰা এই কাৰ্যসূচীয়ে উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত এই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ দিশত কাম কৰি আহিছে।

· ২০২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহলৈকে, ৩১ খন ৰাজ্য আৰু ৬৩৮ খন জিলাৰ প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ ভিতৰত ১ৰ তলত প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ আছে।

· এই বছৰবোৰত ভাৰতৰ কুষ্ঠ ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ১৯৮১ চনত প্ৰতি ১০,০০০ত ৫৭.২ আৰু ২০১৪-১৫ৰ পৰা প্ৰতি ১০,০০০ত ০.৬৯ হৈ ২০২৪-২৫ত ০.৫৭ হৈছে।

· নতুনকৈ আক্ৰান্তৰ হাৰো ২০১৪-১৫ত প্ৰতি ১,০০,০০০ত ৯.৭৩ৰ পৰা ২০২৪-২৫ত প্ৰতি ১,০০,০০০ত ৭.০লৈ হ্ৰাস পাইছে।

· নতুন ৰোগীৰ মাজত শিশু আক্ৰান্তৰ ঘটনা ক্ৰমান্বয়ে ২০১-১৫ত ৯.০৪ শতাংশৰ পৰা ২০২৪-২৫ত ৪.৬৮ শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছে, যি সমাজত কুষ্ঠ ৰোগৰ সক্ৰিয় সংক্ৰমণ হ্ৰাস কৰাৰ দিশত কাৰ্যসূচীৰ প্ৰচেষ্টাক প্ৰতিফলিত কৰে।

· প্ৰতি নিযুত জনসংখ্যাত গ্ৰেড ২ বিকলাংগতা হ্ৰাস পাইছে, ২০১৪-১৫ত ৪.৬৮ ঘটনা/নিযুতৰ পৰা ২০২৪-২৫ত ১.৮৮ ঘটনা/নিযুতলৈ ই হ্ৰাস পাইছে, যি সম্ভাৱ্য লুকাই থকা ঘটনাসমূহ বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰচেষ্টাক প্ৰতিফলিত কৰিছে।

· কুষ্ঠ ৰোগীৰ সংস্পৰ্শলৈ অহা স্বাস্থ্যৱান লোকসকলক প্ৰতিৰোধমূলক পোষ্ট এক্সপ’জাৰ প্ৰ’ফাইলেক্সিছ একক পালিৰ ৰিফাম্পিচিন (পি ই পি-এছ ডি আৰ) দিয়া হয়। সংক্ৰমণৰ শৃংখল ভংগ কৰিবলৈ, প্ৰতিৰোধমূলক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা যোগ্য সংস্পৰ্শৰ শতাংশও ২০১৯-২০ত ৭১ শতাংশৰ পৰা ২০২৪-২৫ত ৯২ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে।

· উচ্চ স্থানত থকা ৰাজ্যসমূহত আগতীয়া ঘটনা চিনাক্তকৰণৰ সুবিধাৰ বাবে বছৰত দুবাৰকৈ এলচিডিচিৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা বিচাৰি উলিওৱা কাম-কাজ সম্পন্ন কৰা হৈছে। ২০২৪-২৫ বিত্তীয় বৰ্ষত এল চি ডি চিৰ জৰিয়তে মুঠ ২৭,৪২৮ টা নতুন ঘটনা নিশ্চিত কৰা হৈছে।

· ৰাষ্ট্ৰীয় শিশু স্বাস্থ্য কাৰ্যসূচী (আৰ বি এছ কে), ৰাষ্ট্ৰীয় কিশোৰ স্বাস্থ্য কাৰ্যসূচী (আৰ কে এছ কে) আৰু আয়ুষ্মান ভাৰতৰ সৈতে সঠিক একত্ৰীকৰণে সকলো বয়সৰ গোটৰ পৰীক্ষা নিশ্চিত কৰে।

২০২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহ পৰ্যন্ত ৰাজ্য অনুসৰি প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ বিপৰীতে কুষ্ঠৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ

ভাৰতে বিনামূলীয়া এম ডি টি ঔষধৰ যোগান, কাৰিকৰী সহায়, স্বতন্ত্ৰ কাৰ্যসূচী মূল্যায়ন, ক্ষমতা নিৰ্মাণ আৰু কাৰ্যসূচী নিৰীক্ষণ আৰু নিৰীক্ষণৰ বাবে বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ সৈতে চুক্তি কৰিছে। বিশ্ব স্বাস্থ্য সভাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিত (১৯৯১) ভাৰতে ২০২০ চনৰ ভিতৰত জনস্বাস্থ্য সমস্যা হিচাপে কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূল কৰাৰ বিশ্ব স্বাস্থ্য সভাৰ লক্ষ্যৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ আছিল। যদিও ৰাষ্ট্ৰীয় লক্ষ্য ২০০৫লৈ সম্প্ৰসাৰিত হৈছিল, ভাৰতে উল্লেখযোগ্য অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে আৰু ২০০৪ চনৰ ভিতৰত ১৭ খন ৰাজ্য আৰু ২৫০ খন জিলাই কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূলকৰণৰ লক্ষ্যত উপনীত হৈছে।

বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই ভাৰতৰ সংশোধিত কুষ্ঠ নিৰ্মূল অভিযান (এম এল ই চি), ৰোগ নিৰ্ণয় প্ৰট’কলৰ পৰিবৰ্তন আৰু জটিল অৱস্থাত উপনীত হোৱা জনসংখ্যাৰ বাবে বিশেষ কাৰ্য্য প্ৰকল্পসমূহক সমৰ্থন কৰিছে। ই বিহাৰত চি অ’ এম বি আই (ব্যৱহাৰিক প্ৰভাৱৰ বাবে যোগাযোগ) ৰণনীতিও পৰিচালনা কৰিছে।

আন্তৰ্জাতিক কুষ্ঠ ৰোগৰ কৌশল আৰু আন্তৰ্জাতিক কাৰিকৰী নিৰ্দেশনা নথি-পত্ৰৰ বিকাশত ভাৰতে সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছে। ভাৰত ২০০৬ চনৰ পৰা বিশ্বজনীন আবেদনৰ অংশ হৈ আহিছে, যিয়ে সজাগতা বৃদ্ধি আৰু কুষ্ঠ ৰোগত আক্ৰান্ত ব্যক্তিসকলৰ ক্ষেত্ৰত অন্যায়-বৈষম্যৰ সমাপ্তিৰ বাবে আহ্বান জনোৱাৰ বাবে এক বাৰ্ষিক বাৰ্তা ভাগ-বাটোৱাৰা কৰে। এন টি ডি নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰ্মূলৰ অধীনত ডব্লিউ এইচ অ’ৰ ভাৰত সম্পৰ্কীয় সহযোগিতা ৰণনীতিত ভাৰতত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ কাৰিকৰী সমৰ্থনৰ বাবে কুষ্ঠ ৰোগ এক অগ্ৰাধিকাৰৰ ক্ষেত্ৰ হৈ আছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে নিৰীক্ষণ আৰু ৰোগী চিনাক্তকৰণ শক্তিশালী কৰা, সংস্পৰ্শলৈ অহাৰ পিছৰ প্ৰ'ফাইলেক্সিছ (পি ই পি) ক সমৰ্থন কৰা, সামাজিক বহিষ্কৰণ আৰু বৈষম্য হ্ৰাস কৰা, আৰু চিকিৎসা আৰু পুনৰ্বাসনৰ সুবিধা বৃদ্ধি কৰা। ২০০৬ চনৰ বিশ্ব কুষ্ঠ ৰোগৰ পৰিস্থিতিৰ ওপৰত সাপ্তাহিক এপিডেমিঅ’লজিকেল প্ৰতিবেদনত ভাৰতক সেই দেশসমূহৰ তালিকাৰ পৰা আঁতৰাই দিয়া হৈছিল, যিবোৰে ৰাজহুৱা স্বাস্থ্য সমস্যা হিচাপে কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূল কৰা নাছিল।

ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত দেশৰ অগ্ৰগতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি ২০২৩ চনত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই ২০০৫ চনত জনস্বাস্থ্য সমস্যা হিচাপে কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূল কৰাৰ ভাৰতৰ সাফল্যক স্বীকৃতি দিছিল। ইয়াৰ উপৰি ভাৰতে বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কুষ্ঠ ৰোগ প্ৰতিৰোধ সংস্থা (আই এল ই পি) আৰু বিভিন্ন বেচৰকাৰী সংস্থা (এন জি অ') সহ বিশ্বব্যাপী অংশীদাৰসকলৰ সৈতে সক্ৰিয়ভাৱে সহযোগিতা কৰি আহিছে, যিয়ে ভাৰতৰ কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূলৰ পদক্ষেপসমূহক শক্তিশালী কৰিবলৈ কাৰিকৰী দক্ষতা আৰু বিত্তীয় সহায় দুয়োটাই প্ৰদান কৰিছে। আই এল ই পি আৰু অন্যান্য অংশীদাৰ বেচৰকাৰী সংস্থাঃ এন এল ই পিয়ে আই এল ই পি সংস্থা, ছাচাকাৱা হেল্থ ফাউণ্ডেশ্যন, বিশ্ব বেংক, গ্ল’বেল পাৰ্টনাৰশ্বিপ ফৰ জিৰ’ লেপ্ৰচি (জি পি জেড এল), হিন্দ লেপ্ৰচি এৰাডিকেচন এছ’চিয়েশ্যন আৰু অন্যান্য বেচৰকাৰী সংগঠনৰ অংশীদাৰ যেনে এলাৰ্ট ইণ্ডিয়া, আই এ এল, আই এ ডি ভি এল, বি এল পি, চিফেলিন ইনষ্টিটিউট কাৰিগিৰি, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় লেপ্ৰচি ইউনিয়ন আদিৰ সৈতেও সহযোগিতা কৰিছে, যাতে সামূহিক সজাগতা আৰু মানসম্পন্ন ক্লিনিকেল, ঔষধ আৰু পুনৰ্বাসন সেৱা উন্নত হয়। কুষ্ঠ ৰোগৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ প্ৰচেষ্টাই উল্লেখযোগ্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় স্বীকৃতি আৰু সমৰ্থন লাভ কৰিছে।

কুষ্ঠ ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণৰ সৈতে ভাৰতৰ যাত্ৰা সফল ৰোগ নিয়ন্ত্ৰণৰ এক উল্লেখযোগ্য কাহিনী। প্ৰতি ১০,০০০ জনসংখ্যাৰ বিপৰীতে ৫৭.২ শতাংশ আৰু চিকিৎসা গ্ৰহণ কৰি থকা ৩৯.১৯ লাখ ৰোগীৰ বিপৰীতে ভাৰতত ২০২৫ চনত ইয়াৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ০.৫৭ শতাংশ আৰু চিকিৎসা গ্ৰহণ কৰি থকা ৰোগীৰ সংখ্যা ০.৮২ লাখ। ইয়াৰ দ্বাৰা ৪৪ বছৰৰ ভিতৰত ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ ৯৯ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে আৰু চিকিৎসা গ্ৰহণ কৰি থকা ৰোগীৰ সংখ্যা ৯৮ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে। ২০০৬ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ পৰা নতুন আক্ৰান্ত চিনাক্তকৰণৰ হাৰ ৩৭ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে, যেতিয়া বাৰ্ষিক প্ৰতিবেদনত ইয়াৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ হাৰ প্ৰতি ১০,০০০ত ১তকৈ কম বুলি নিশ্চিত কৰা হৈছে।

এন এল ই পি কাৰ্যসূচীয়ে ৰাজনৈতিক ইচ্ছাশক্তি, প্ৰতিশ্ৰুতি, স্থায়ী নতুন ঘটনা বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰচেষ্টা, এম ডি টি ঔষধৰ বিনামূলীয়া আৰু নিৰৱচ্ছিন্ন যোগান, অংশীদাৰ সহযোগিতা, এক উলম্বৰ পৰা এক সংহত সেৱা প্ৰদানৰ কৌশললৈ পৰিৱৰ্তন, বিশ্বব্যাপী নিৰ্দেশনা সময়মতে গ্ৰহণ, সময়মতে পৰিবৰ্তিত চিকিৎসা পদ্ধতিৰ প্ৰদান, সংক্ৰমণ-পৰবৰ্তী প্ৰতিৰোধ, উদ্ভাৱন, আৰু সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ সম্প্ৰসাৰণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি জনস্বাস্থ্যৰ সফলতা প্ৰতিফলিত কৰে। অৱশ্যে জনস্বাস্থ্য সমস্যা হিচাপে নিৰ্মূলৰ অৰ্থ সম্পূৰ্ণ ধ্বংস নহয়। কুষ্ঠ ৰোগৰ নতুন ঘটনাৰ খবৰ অব্যাহত থাকিব আৰু ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে অক্ষমতাৰ বিকাশ ৰোধ কৰিবলৈ আৰু সংক্ৰমণৰ শৃংখল ভংগ কৰিবলৈ যথেষ্ট সোনকালে ঘটনা চিনাক্ত কৰা, যাতে শিশুৰ মাজত নতুনকৈ সংক্ৰমণ বা কুষ্ঠ ৰোগ নহয়।

এই কথা স্বীকাৰ কৰি চৰকাৰে নিৰন্তৰ নিৰীক্ষণ, নৱীকৰণ সজাগতা পদক্ষেপ আৰু সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰসাৰ বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে বাকী থকা প্ৰত্যাহ্বানসমূহ সক্ৰিয়ভাৱে মোকাবিলা কৰি আছে। প্ৰশিক্ষণ কাৰ্যসূচী পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ বাবে আৰু বিশেষকৈ গ্ৰাম্য, জনজাতীয় আৰু সুবিধাবঞ্চিত লোকসকলৰ ক্ষেত্ৰত ৰোগটো সোনকালে চিনাক্তকৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰাৰ বাবে প্ৰচেষ্টা অব্যাহত আছে, যাতে কোনো ৰোগৰ খবৰ নোপোৱাকৈ থকা বা চিকিৎসা নকৰাকৈ থকাটো নিশ্চিত কৰিব পাৰি।

নিৰীক্ষণ প্ৰণালী শক্তিশালী কৰা, সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ সম্প্ৰসাৰণ কৰা আৰু কুষ্ঠ ৰোগৰ যত্নক সাধাৰণ স্বাস্থ্য সেৱাৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাৰ বাবে চলি থকা প্ৰচেষ্টাৰ জৰিয়তে ভাৰতে কুষ্ঠ-মুক্ত ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি ইয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি শক্তিশালী কৰি তুলিছে। এন আই কে ইউ এছ এইচ ২ৰ দৰে প্ৰযুক্তিগত সঁজুলিবোৰ শক্তিশালী নীতি সমৰ্থন, সংস্পৰ্শৰ পিছত প্ৰতিৰোধ আৰু সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ বৃদ্ধি আৰু স্ব-প্ৰতিবেদনৰ সৈতে একত্ৰিত কৰা হয়। এন এছ পি আৰু কুষ্ঠ ৰোগৰ ৰূপৰেখাই ২০৩০ চনৰ ভিতৰত সংক্ৰমণ নিয়ন্ত্ৰণৰ গোলকীয় লক্ষ্যৰ সৈতে সংগতি ৰাখি এক ব্যাপক পৰিকাঠামো প্ৰদান কৰে, যাৰ জৰিয়তে প্ৰাৰম্ভিক ঘটনা চিনাক্তকৰণ, ডিজিটেল নিৰীক্ষণ, উন্নত চিকিৎসা, প্ৰতিৰোধমূলক কৌশল আৰু শক্তিশালী অংশীদাৰিত্বৰ জৰিয়তে অৱশেষত ভাৰতত কুষ্ঠ ৰোগ নিৰ্মূল কৰাৰ লক্ষ্য আছে। ভাৰত শূন্য সংক্ৰমণৰ লক্ষ্যৰ ওচৰলৈ আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে, ধাৰাবাহিক ৰাজনৈতিক ইচ্ছাশক্তি, পৰ্যাপ্ত পুঁজি আৰু সক্ৰিয় ৰাজহুৱা অংশগ্ৰহণ গুৰুত্বপূৰ্ণ হ'ব। এইবোৰৰ ৰূপায়ণৰ জৰিয়তে দেশখনে কেৱল চিকিৎসা ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মাইলৰ খুঁটিত উপনীত হোৱাই নহয়, এক স্থায়ী মানৱ সাফল্য অৰ্জন কৰাৰ বাবেও এক নিখুঁত অৱস্থাত আছে।

তথ্যসূত্ৰ

স্বাস্থ্য আৰু পৰিয়াল কল্যাণ মন্ত্ৰালয়

https://dghs.mohfw.gov.in/nlep.php

https://dghs.mohfw.gov.in/nlep.php

https://nhm.gov.in/index4.php?lang=1&level=0&linkid=281&lid=348

https://nlrindia.org/wp-content/uploads/2024/03/NSP-Roadmap-for-Leprosy-2023-2027.pdf

প্ৰেছ তথ্য ব্যুৰো

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1738154

বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা

https://www.who.int/activities/monitoring-the-global-leprosy-situation

অন্যান্য সংযোগসমূহ

https://documents1.worldbank.org/curated/en/428771468033300814/pdf/320410MukherjiLeprosyFinal.pdf

https://www.who.int/publications/i/item/who-wer8132

हिंदी में देखने के लिए यहां क्लिक करें

BM/DPS