રોજગાર અને બેરોજગારી પરનો સત્તાવાર ડેટા સ્ત્રોત પીરિયડિક લેબર ફોર્સ સર્વે (PLFS) છે, જે આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય (MoSPI) દ્વારા 2017-18 થી હાથ ધરવામાં આવે છે.

નવીનતમ ઉપલબ્ધ વાર્ષિક PLFS અહેવાલો મુજબ, દેશમાં 2023-24 દરમિયાન 15 વર્ષ અને તેથી વધુ વયજૂથ માટે સામાન્ય સ્થિતિ પર અંદાજિત શ્રમબળ સહભાગિતા દર (Labour Force Participation Rate - LFPR) 60.1% છે.

વધુમાં, દેશમાં 2023-24 દરમિયાન 15 વર્ષ અને તેથી વધુ વયજૂથ માટે સામાન્ય સ્થિતિ પર બેરોજગારી દર (Unemployment Rate - UR) 3.2% છે.

રોજગાર સર્જન અને રોજગારક્ષમતા સુધારવી એ સરકારની પ્રાથમિકતા છે. સરકાર મહિલા શ્રમબળ સહભાગિતા દર (LFPR) ને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વિવિધ યોજનાઓ અમલમાં મૂકી રહી છે. સરકાર દ્વારા અમલમાં મૂકવામાં આવતી વિવિધ રોજગાર સર્જન યોજનાઓ/કાર્યક્રમોની વિગતો https://dge.gov.in/dge/schemes_programmes પર જોઈ શકાય છે.

સરકારે મહિલાઓના શૈક્ષણિક, સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય સશક્તિકરણના મુદ્દાને સંબોધવા માટે જીવનચક્ર સાતત્યના આધારે બહુ-આયામી અભિગમ અપનાવ્યો છે. પરિણામે, ભારત મહિલા-વિકાસથી મહિલા-નેતૃત્વ વિકાસ તરફ ઝડપી સંક્રમણ જોઈ રહ્યું છે, જેમાં નવા ભારતની કલ્પના છે જ્યાં મહિલાઓ ઝડપી અને ટકાઉ રાષ્ટ્રીય વિકાસ માટે માર્ગદર્શન આપી રહી છે.

 

રોજગારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે શ્રમ સંહિતામાં જોગવાઈઓ

મહિલાઓના રોજગારને પ્રોત્સાહિત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, ચાર શ્રમ સંહિતાઓ - ધ કોડ ઓન વેજીસ, 2019, ધ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિલેશન્સ કોડ, 2020, ધ કોડ ઓન સોશિયલ સિક્યુરિટી, 2020 અને ધ ઓક્યુપેશનલ સેફ્ટી, હેલ્થ એન્ડ વર્કિંગ કન્ડિશન્સ કોડ, 2020 - અગાઉના 29 શ્રમ કાયદાઓને તર્કસંગત બનાવીને 21મી નવેમ્બર 2025 થી અમલમાં મૂકવામાં આવ્યા છે.

આ શ્રમ સંહિતામાં મહિલા શ્રમબળ સહભાગિતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વિવિધ જોગવાઈઓ છે, જેમ કે:

• કાર્યસ્થળના વિવાદોના નિરાકરણમાં તેમના અવાજોનો સમાવેશ થાય તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ફરિયાદ નિવારણ સમિતિ (Grievance Redressal Committee) માં મહિલાઓનું પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વ.
• 26 અઠવાડિયા સુધીની પેઇડ મેટરનિટી લીવ, તેમજ દત્તક લેનારી અને કમિશનિંગ માતાઓ માટે 12 અઠવાડિયાની લીવ, અને શક્ય હોય ત્યાં મેટરનિટી લીવ પછી રિમોટ વર્કની મંજૂરી.
• મહિલાઓને 7 p.m. થી 6 a.m. વચ્ચે જમીનથી ઉપરની ખાણોમાં અને 6 a.m. થી 7 p.m. વચ્ચે જમીનથી નીચેની ખાણોમાં (સહમતિ સાથે) ચોક્કસ ભૂમિકાઓમાં કામ કરવાની મંજૂરી, તેમજ કાર્યકારી મહિલાઓની સલામતી અને આરોગ્ય માટે અન્ય જોગવાઈઓ.
• સમાન અથવા સમાન કાર્ય માટે વેતન અને રોજગારની શરતોના મામલામાં લિંગ-આધારિત ભેદભાવ પર પ્રતિબંધ.
• કાર્યકારી માતાઓને કામ અને પારિવારિક જીવનમાં સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરવા માટે છ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો માટે ક્રેચ સુવિધાઓને પ્રોત્સાહન.

વધુમાં, ધ ઓક્યુપેશનલ સેફ્ટી, હેલ્થ એન્ડ વર્કિંગ કન્ડિશન્સ કોડ, 2020 એ મહિલાઓને તમામ સંસ્થાઓમાં તમામ પ્રકારના કામ માટે રોજગાર આપવાની મંજૂરી આપી છે અને સલામતી, રજાઓ અને કામના કલાકો સંબંધિત શરતોને આધીન, તેમની સંમતિથી સવારે 6 વાગ્યા પહેલાં અને સાંજે 7 વાગ્યા પછી પણ તેમને નોકરી પર રાખી શકાય છે. આ કોડ એ પણ જોગવાઈ કરે છે કે કોઈપણ જોખમી અથવા ખતરનાક પ્રક્રિયાઓમાં મહિલાઓને જોડતા પહેલા સંસ્થાઓ દ્વારા પૂરતા સલામતીના પગલાં પૂરા પાડવામાં આવે.

નેશનલ કરિયર સર્વિસ (NCS) પોર્ટલ: શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલય, ભારત સરકાર, નેશનલ કરિયર સર્વિસ (NCS) પોર્ટલ (www.ncs.gov.in) પણ ચલાવી રહ્યું છે, જે એક ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ દ્વારા ખાનગી અને સરકારી ક્ષેત્રોની નોકરીઓ, ઓનલાઇન અને ઓફલાઇન જોબ મેળાઓ વિશેની માહિતી, જોબ સર્ચ અને મેચિંગ, કારકિર્દી કાઉન્સેલિંગ, વ્યાવસાયિક માર્ગદર્શન, કૌશલ્ય વિકાસ અભ્યાસક્રમો, કૌશલ્ય/તાલીમ કાર્યક્રમો વગેરે સહિતની કારકિર્દી સંબંધિત સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટેનું એક વન-સ્ટોપ સોલ્યુશન છે.

પ્રધાનમંત્રી વિકસિત ભારત રોજગાર યોજના (Pradhan Mantri Viksit Bharat Rozgar Yojana): સરકાર રોજગાર-લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (ELI) યોજના લાગુ કરી રહી છે, જેનું નામ પ્રધાનમંત્રી વિકસિત ભારત રોજગાર યોજના છે, જે તમામ ક્ષેત્રોમાં, ખાસ કરીને ઉત્પાદન ક્ષેત્ર પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, રોજગાર સર્જન, રોજગારક્ષમતા અને સામાજિક સુરક્ષાને ટેકો આપવા માટે છે.

કાર્યસ્થળે સલામતી (SHe-Box): કાર્યસ્થળે મહિલાઓની સલામતી સુનિશ્ચિત કરવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયે 'ધ સેક્સ્યુઅલ હેરેસમેન્ટ ઓફ વુમન એટ વર્કપ્લેસ (પ્રિવેન્શન, પ્રોહિબિશન, એન્ડ રિડ્રેસલ) એક્ટ, 2013' (SH એક્ટ) ની વિવિધ જોગવાઈઓને આવરી લેતું એક ઇલેક્ટ્રોનિક પ્લેટફોર્મ "SHe-Box portal" અમલમાં મૂક્યું છે.

SM/JY/GP/JD

 

(रिलीज़ आईडी: 2202660) आगंतुक पटल : 15