મુખ્ય તારણો (Key Takeaways)

21મા હપ્તામાં સીમલેસ ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) દ્વારા 9 કરોડ ખેડૂતોને ₹18,000 કરોડ પહોંચાડવામાં આવ્યા.

યોજના શરૂ થઈ ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં 11 કરોડથી વધુ ખેડૂત પરિવારોને ₹3.70 લાખ કરોડથી વધુ રકમનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે, જે પીએમ-કિસાનને વિશ્વની સૌથી મોટી DBT પહેલોમાંની એક બનાવે છે.

આધાર-આધારિત ઈ-કેવાયસી (e-KYC), ડિજિટલ જમીન રેકોર્ડ્સ અને પીએમ-કિસાન પોર્ટલ પારદર્શક, છેડછાડ-મુક્ત લાભાર્થી ચકાસણી સુનિશ્ચિત કરે છે.

કિસાન-ઈમિત્ર AI ચેટબોટ અને પીએમ-કિસાન મોબાઇલ એપ ખેડૂતો માટે સુલભતા, ફરિયાદ નિવારણ અને રીઅલ-ટાઇમ માહિતીમાં વધારો કરે છે.

પ્રસ્તાવના (Introduction)

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી 19 નવેમ્બર, 2025ના રોજ તમિલનાડુના કોઈમ્બતુરથી પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ (પીએમ-કિસાન) યોજનાના 21મા હપ્તાની રકમ જાહેર કરશે. આ હપ્તા હેઠળ, દેશભરના લગભગ 9 કરોડ ખેડૂતોને ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) સિસ્ટમ દ્વારા અંદાજે ₹18,000 કરોડની સીધી નાણાકીય સહાય મળશે, જે પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરશે અને કોઈપણ વચેટિયાની સંડોવણીને દૂર કરશે.

પીએમ-કિસાન વિશે (About PM-KISAN)

દેશમાં ખેતીલાયક જમીન ધરાવતા તમામ જમીનધારક ખેડૂત પરિવારોને આવક સહાય પૂરી પાડવાના ઉદ્દેશ્યથી, કેન્દ્ર સરકારે 24 ફેબ્રુઆરી, 2019ના રોજ પ્રધાનમંત્રી કિસાન સન્માન નિધિ (પીએમ-કિસાન), નામની કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજના શરૂ કરી. આ યોજના દરેક પાત્ર ખેડૂત પરિવારને વાર્ષિક ₹6,000/- ની નાણાકીય સહાય આપે છે, જે ₹2,000/-ના ત્રણ સમાન હપ્તામાં DBT મોડ દ્વારા તેમના આધાર-સીડેડ બેંક ખાતાઓમાં જમા કરવામાં આવે છે.

અત્યાર સુધીમાં, 20 હપ્તાઓ દ્વારા દેશમાં 11 કરોડથી વધુ ખેડૂત પરિવારોને ₹3.70 લાખ કરોડથી વધુ રકમનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે. આ યોજનાના લાભો તે ખેડૂતોને આપવામાં આવી રહ્યા છે, જેમની જમીનની વિગતો પીએમ-કિસાન પોર્ટલમાં સીડેડ (નોંધાયેલ) છે, જેમનું બેંક ખાતું આધાર સાથે સીડેડ છે અને જેમનું ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ થયેલું છે.

આ યોજના વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી મોટી ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) પહેલોમાંની એક તરીકે અલગ તરી આવે છે, જે લાભાર્થીઓને સીધો નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં તેની પ્રચંડ અસર દર્શાવે છે. સમાવેશીતા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા સાથે, તે તેના લાભોના 25%થી વધુ હિસ્સો મહિલા લાભાર્થીઓને સમર્પિત કરે છે.

આ યોજનાની સફળતા પાછળનું એક મુખ્ય પરિબળ ભારતનું મજબૂત ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર છે. જન ધન ખાતા, આધાર અને મોબાઇલ ફોનના એકીકરણથી, યોજનાના દરેક ઘટક ઓનલાઈન સરળતાથી કાર્ય કરે છે. ખેડૂતો સ્વ-નોંધણી કરી શકે છે, જમીન રેકોર્ડની ડિજિટલ ચકાસણી થાય છે, અને ચુકવણી સીધી તેમના બેંક ખાતાઓમાં ટ્રાન્સફર થાય છે. રાજ્ય સરકારોએ પણ સરળ અમલવારી સુનિશ્ચિત કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી છે, જે એકીકૃત અને ખેડૂત-મૈત્રીપૂર્ણ વિતરણ પ્રણાલી બનાવવામાં મદદ કરે છે. આ યોજનાએ વધુમાં, કિસાન ઈમિત્ર, એક વોઇસ-આધારિત ચેટબોટ, અને એગ્રીસ્ટેક જેવી ડિજિટલ નવીનતાઓને પ્રેરણા આપી છે, જેનો ઉદ્દેશ્ય ખેડૂતોને વ્યક્તિગત અને સમયસર સલાહકારી સેવાઓ પ્રદાન કરવાનો છે. આ તમામ પ્રગતિઓ એકસાથે ભારતીય કૃષિને આધુનિક બનાવવામાં અને ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરવામાં મદદ કરી રહી છે.

પીએમ-કિસાનની સિદ્ધિઓ (Achievements of PM-KISAN)

*	તેની શરૂઆતથી, ભારત સરકારે 20 હપ્તાઓ દ્વારા 11 કરોડથી વધુ ખેડૂત પરિવારોને ₹3.70 લાખ કરોડથી વધુ રકમનું વિતરણ કર્યું છે.
*	નવેમ્બર 2023માં વિકસિત ભારત સંકલ્પ યાત્રા હેઠળ શરૂ કરાયેલા એક મહત્વપૂર્ણ સંતૃપ્તિ (સેચ્યુરેશન) અભિયાને યોજનામાં 1 કરોડથી વધુ પાત્ર ખેડૂતોનો ઉમેરો કર્યો.
*	જૂન 2024માં અનુગામી સરકારના પ્રથમ 100 દિવસમાં વધારાના 25 લાખ ખેડૂતોને સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. પરિણામે, 18મો હપ્તો મેળવનારા લાભાર્થીઓની સંખ્યા વધીને 9.59 કરોડ થઈ ગઈ છે.
*	સ્વ-નોંધણીના પડતર કેસોને મંજૂરી આપવા માટે 21 સપ્ટેમ્બર, 2024થી એક વિશેષ અભિયાન ચલાવવામાં આવ્યું હતું. આ અભિયાન હેઠળ શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં, 30 લાખથી વધુ પડતર સ્વ-નોંધણી કેસોને રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા મંજૂર કરવામાં આવ્યા છે.
*	આ યોજનાની પહોંચ વિવિધ રાજ્યોમાં વ્યાપક છે. ઉદાહરણ તરીકે, 20મા હપ્તા (એપ્રિલ 2025 - જુલાઈ 2025) દરમિયાન, ઉત્તર પ્રદેશમાં 2.34 કરોડ લાભાર્થીઓ સાથે સૌથી વધુ સંખ્યા હતી, ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્રમાં 92.89 લાખ લાભાર્થીઓ હતા.

જે ભારતીય ખેડૂતોના 85 ટકાથી વધુ છે જેઓ બે હેક્ટર કરતાં ઓછી જમીન ધરાવે છે, તેમના માટે પીએમ-કિસાન એક આવશ્યક સહાય પ્રણાલી તરીકે સેવા આપી છે. નાણાકીય સહાય તેમને વાવણી અને લણણી જેવા નિર્ણાયક સમયગાળાનું સંચાલન કરવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે રોકડ પ્રવાહ ઘણીવાર મર્યાદિત હોય છે. તે નાણાકીય તણાવ ઘટાડે છે, અનૌપચારિક ધિરાણ પરની નિર્ભરતા ઘટાડે છે અને મુશ્કેલ સમયમાં સલામતી કવચ પૂરું પાડે છે. નાણાકીય લાભ ઉપરાંત, આ યોજના ગૌરવની ભાવના પ્રેરિત કરે છે અને પુનઃપુષ્ટિ કરે છે કે ખેડૂતો રાષ્ટ્રના વિકાસમાં આદરણીય અને મૂલ્યવાન યોગદાનકર્તા છે.

પીએમ-કિસાનના ઉદ્દેશ્યો (Objectives of PM-KISAN)

નાના અને સીમાંત ખેડૂતો (SMFs)ની આવક વધારવાના દૃષ્ટિકોણથી, પીએમ-કિસાન યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય:

દરેક પાક ચક્રના અંતે અપેક્ષિત ખેત આવકને અનુરૂપ યોગ્ય પાક સ્વાસ્થ્ય અને યોગ્ય ઉપજ સુનિશ્ચિત કરવા માટે વિવિધ ઇનપુટ્સની ખરીદીમાં SMFsની નાણાકીય જરૂરિયાતોને પૂરક બનાવવાનો.

આનાથી તેમને આવા ખર્ચને પહોંચી વળવા માટે નાણાં ધીરનારાઓના સકંજામાં ફસાતા પણ રક્ષણ મળશે અને ખેતીની પ્રવૃત્તિઓમાં તેમની નિરંતરતા સુનિશ્ચિત થશે.

પીએમ-કિસાન હેઠળ નોંધણી માટેની પાત્રતાના માપદંડ (Eligibility Criteria to Enroll under PM-KISAN)

જે તમામ જમીનધારક ખેડૂત પરિવારો તેમના નામે ખેતીલાયક જમીન ધરાવે છે, તેઓ આ યોજના હેઠળ લાભ મેળવવા માટે પાત્ર છે. યોજનામાં નોંધણી કરાવવા માટે જરૂરી ફરજિયાત માહિતી:

ખેડૂત/જીવનસાથીનું નામ

ખેડૂત/જીવનસાથીની જન્મ તારીખ

બેંક ખાતા નંબર

IFSC/MICR કોડ

મોબાઇલ (સંપર્ક) નંબર

આધાર નંબર

મેન્ડેટ રજીસ્ટ્રેશન માટે પાસબુકમાં ઉપલબ્ધ અન્ય ગ્રાહક માહિતીની જરૂર પડી શકે છે.

અમલ અને દેખરેખ (Implementation and Monitoring)

અમલની વ્યૂહરચના (Implementation Strategy)

રાજ્ય સરકારો પાત્ર ખેડૂત પરિવારોનો વ્યાપક ડેટાબેઝ બનાવવાની જવાબદારી ધરાવે છે, જેમાં નામ, ઉંમર, શ્રેણી, આધાર નંબર, બેંક ખાતાની વિગતો અને મોબાઇલ નંબર જેવી વિગતોનો સમાવેશ થાય છે. તેઓએ ચુકવણીની નકલ અટકાવવી જોઈએ અને બેંક વિગતો સંબંધિત કોઈપણ સમસ્યાઓનું તાત્કાલિક નિરાકરણ કરવું જોઈએ.

લાભાર્થીઓએ સ્વ-ઘોષણા સબમિટ કરવી જરૂરી છે, જે પુષ્ટિ કરે છે કે તેઓ યોજનાના પાત્રતાના માપદંડો હેઠળ બાકાત નથી. આ ઘોષણામાં ચકાસણી હેતુઓ માટે તેમની આધાર અને અન્ય માહિતીનો ઉપયોગ કરવા માટે સરકારની સંમતિનો સમાવેશ થવો આવશ્યક છે.

લાભાર્થીઓની ઓળખ હાલના જમીન-માલિકીના રેકોર્ડ્સ પર આધારિત રહેશે. રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ આ રેકોર્ડ્સને અપડેટ રાખવા, ડિજિટાઇઝેશન પ્રક્રિયાને ઝડપી બનાવવા અને તેમને આધાર અને બેંક વિગતો સાથે લિંક કરવા જરૂરી છે.

પાત્ર લાભાર્થીઓની યાદીઓ ગામ સ્તરે પ્રદર્શિત થવી જોઈએ. જે ખેડૂતો પાત્ર છે પરંતુ બાકાત રહી ગયા છે તેમને અપીલ કરવાની અને સમાવેશ કરવાની તક આપવી જોઈએ.

રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને અપાત્ર ખેડૂતોને વિતરિત ભંડોળ પુનઃપ્રાપ્ત કરવા આદેશ આપવામાં આવ્યો છે, જેમ કે ઉચ્ચ-આવક જૂથો, આવકવેરા ભરનારાઓ, PSUs, રાજ્ય/કેન્દ્ર સરકારના કર્મચારીઓ, બંધારણીય પદ ધારકો વગેરે. 5 ઑગસ્ટ 2025 સુધીમાં, દેશભરમાં અપાત્ર પ્રાપ્તકર્તાઓ પાસેથી કુલ ₹416 કરોડની રકમ વસૂલવામાં આવી છે.

દેખરેખ અને ફરિયાદ નિવારણ (Monitoring and Grievance Redressal)

દેખરેખ રાષ્ટ્રીય, રાજ્ય અને જિલ્લા સ્તરે કરવામાં આવે છે.

કેબિનેટ સચિવ રાષ્ટ્રીય-સ્તરની સમીક્ષાનું નેતૃત્વ કરે છે.

રાજ્યોને રાજ્ય અને જિલ્લા દેખરેખ સમિતિઓ સ્થાપિત કરવા જરૂરી છે.

રાજ્યોને બંને સ્તરે ફરિયાદ નિવારણ સમિતિઓની રચના કરવા પણ જરૂરી છે.

ફરિયાદોનું નિરાકરણ બે અઠવાડિયાની અંદર ગુણદોષના આધારે કરવાનું હોય છે.

મંત્રાલય હેઠળ એક રજિસ્ટર્ડ સોસાયટી તરીકે એક કેન્દ્રીય પ્રોજેક્ટ મોનિટરિંગ યુનિટ (PMU) બનાવવામાં આવ્યું છે.

તેનું નેતૃત્વ CEO દ્વારા કરવામાં આવે છે અને તે એકંદર દેખરેખ અને પ્રચાર ઝુંબેશ (IEC) સંભાળે છે.

દરેક રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ કેન્દ્ર સાથે સંકલન માટે નોડલ વિભાગ નિયુક્ત કરે છે.

રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો તેમના પોતાના રાજ્ય-સ્તરના PMU સ્થાપિત કરવા માટે પણ સ્વતંત્ર છે.

કેન્દ્ર ક્યારેક રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ PMU અને વહીવટી ખર્ચને આવરી લેવા માટે હપ્તાની રકમના 0.125% પ્રદાન કરે છે. 12 ઑગસ્ટ 2025 સુધીમાં, રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને વહીવટી ખર્ચ તરીકે કુલ ₹265.64 કરોડ પ્રદાન કરવામાં આવ્યા છે.

પીએમ કિસાન યોજનાના મહત્વને જોતાં, પીએમ કિસાન પોર્ટલ અને સેન્ટ્રલાઈઝ્ડ પબ્લિક ગ્રિવન્સ રિડ્રેસલ એન્ડ મોનિટરિંગ સિસ્ટમ (CPGRAMS) પર ફરિયાદ નિવારણ પ્રણાલી પૂરી પાડવામાં આવી છે. ખેડૂતો ઝડપી અને સમયસર માહિતી માટે સીધા પીએમ-કિસાન પોર્ટલ પર તેમની ચિંતાઓ ઉઠાવી શકે છે.

તકનીકી પ્રગતિ (Technological Advancements)

આ યોજના તકનીકી અને પ્રક્રિયાગત પ્રગતિઓનો લાભ લે છે જેથી મહત્તમ સંખ્યામાં લાભાર્થીઓ કોઈપણ મુશ્કેલી વિના લાભ મેળવી શકે.

એક ખેડૂત-કેન્દ્રિત ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વ્યાપક સુલભતા સુનિશ્ચિત કરે છે, જે દેશભરના પાત્ર ખેડૂતોને યોજનાના લાભો સરળતાથી મેળવવા સક્ષમ બનાવે છે. ડિજિટલ પબ્લિક ગુડ્સનો વ્યૂહાત્મક સમાવેશ માત્ર વચેટિયાઓને જ દૂર નથી કરતો, પરંતુ સુવ્યવસ્થિત વિતરણ પ્રણાલી માટે માર્ગ પણ મોકળો કરે છે જે અંતરિયાળ ખૂણાઓ સુધી પહોંચે છે.

આધાર-આધારિત લિંકેજ (Aadhar-Based Linkages)

આ યોજનાની અસરકારકતા આધાર અને આધાર-આધારિત ચુકવણી ઇકોસિસ્ટમના ઉપયોગ દ્વારા મજબૂત બને છે, જે સુરક્ષિત અને કાર્યક્ષમ વ્યવહારો સુનિશ્ચિત કરે છે. આધાર પીએમ-કિસાનમાં એક નિર્ણાયક આધારસ્તંભ છે, જે ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ કરવા દ્વારા લાભાર્થીની ઓળખ સ્થાપિત કરવામાં સક્ષમ બનાવે છે.

હવે ખેડૂતો નીચેનામાંથી કોઈપણ વિકલ્પનો ઉપયોગ કરીને તેમનું ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ કરી શકે છે:

OTP આધારિત ઈ-કેવાયસી

બાયોમેટ્રિક-આધારિત ઈ-કેવાયસી

ફેસ ઓથેન્ટિકેશન-આધારિત ઈ-કેવાયસી

પીએમ કિસાન વેબ પોર્ટલ (PM KISAN Web Portal)

દેશમાં એકીકૃત પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડવા માટે જે લાભ ટ્રાન્સફરની સુવિધા આપે, પીએમ-કિસાન પોર્ટલને એક સમાન માળખામાં સિંગલ વેબ પોર્ટલ દ્વારા ખેડૂતોની વિગતો અપલોડ કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. પીએમ-કિસાન પોર્ટલ નીચેના ઉદ્દેશ્યો સાથે બનાવવામાં આવ્યું છે:

પોર્ટલ પર ખેડૂતોની વિગતોના ચકાસાયેલ અને સિંગલ સોર્સ ઓફ ટ્રુથ (સત્યનો એકમાત્ર સ્ત્રોત) પ્રદાન કરવા.

ખેતીની કામગીરીમાં ખેડૂતોને સમયસર સહાય.

પબ્લિક ફાઇનાન્સિયલ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ (PFMS) એકીકરણ દ્વારા ખેડૂતોના બેંક ખાતાઓમાં રોકડ લાભો ટ્રાન્સફર કરવા માટે એકીકૃત ઈ-પ્લેટફોર્મ.

લાભાર્થી ખેડૂતોની સ્થાન-વાર ઉપલબ્ધતા.

દેશભરમાં ફંડ ટ્રાન્ઝેક્શન વિગતોની દેખરેખમાં સરળતા.

પીએમ કિસાન મોબાઇલ એપ્લિકેશન (PM KISAN Mobile Application)

પીએમ-કિસાન મોબાઇલ એપ ફેબ્રુઆરી 2020માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ એપ વધુ પારદર્શિતા પર ભાર મૂકવા અને વધુ ખેડૂતો સુધી પહોંચવા માટે વિકસાવવામાં આવી છે. પીએમ-કિસાન મોબાઇલ એપ પીએમ-કિસાન વેબ પોર્ટલના સરળ અને કાર્યક્ષમ વિસ્તરણ તરીકે સેવા આપે છે. મોબાઇલ એપ સ્વ-નોંધણી, લાભની સ્થિતિ ટ્રેકિંગ અને ચહેરાની પ્રમાણીકરણ-આધારિત ઈ-કેવાયસી જેવી સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. 2023માં, એપને વધારાની ‘ફેસ ઓથેન્ટિકેશન ફીચર’ સાથે ફરીથી શરૂ કરવામાં આવી. આનાથી દૂરના ખેડૂતોને OTP અથવા ફિંગરપ્રિન્ટ વિના તેમના ચહેરાને સ્કેન કરીને ઈ-કેવાયસી કરવાની સક્ષમતા મળી. ખેડૂતો તેમના પડોશના અન્ય 100 ખેડૂતોને પણ તેમના ઘરઆંગણે ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ કરવામાં મદદ કરી શકે છે. વધુમાં, ભારત સરકારે રાજ્ય સરકારના અધિકારીઓને પણ ખેડૂતોનું ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ કરવાની સુવિધા આપી છે, જેનાથી દરેક અધિકારીને 500 ખેડૂતો માટે ઈ-કેવાયસી કરવાની મંજૂરી મળે છે.

સુવિધા કેન્દ્રો: સામાન્ય સેવા કેન્દ્રો અને પોસ્ટ ઓફિસો (Facilitation Centres: Common Services Centres and Post Offices)

નોંધણીની સુવિધા માટે અને ફરજિયાત જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે **5 લાખથી વધુ કોમન સર્વિસ સેન્ટર્સ (CSCs)**ને ઓનબોર્ડ કરવામાં આવ્યા છે. વધુમાં, પોસ્ટ વિભાગ પીએમ કિસાન યોજનાનો લાભ લેતા ખેડૂતો માટે આધાર સાથે મોબાઇલ નંબર લિંક/અપડેટ કરવાની સુવિધા આપે છે. આ ઇન્ડિયા પોસ્ટ પેમેન્ટ બેંક દ્વારા ઈ-કેવાયસી પૂર્ણ કરવા માટે છે.

પીએમ-કિસાન AI ચેટબોટ: કિસાન-ઈમિત્ર (PM-KISAN AI Chatbot: Kisan-eMitra)

સપ્ટેમ્બર 2023માં, પીએમ-કિસાન યોજના માટે એક AI ચેટબોટ શરૂ કરવામાં આવ્યું, જેનું નામ કિસાન-ઈમિત્ર છે, જે કેન્દ્ર સરકારની એક મુખ્ય યોજના સાથે સંકલિત પ્રથમ AI ચેટબોટ બન્યું. AI ચેટબોટ ખેડૂતોને તેમની ચુકવણીઓ, નોંધણી અને પાત્રતા સંબંધિત પ્રશ્નોના સ્થાનિક ભાષાઓમાં તાત્કાલિક, સ્પષ્ટ અને સચોટ જવાબો પ્રદાન કરે છે. તે EKStep ફાઉન્ડેશન અને **ભાષિણી (BHASHINI)**ના સમર્થનથી વિકસાવવામાં આવ્યું છે અને તેમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. ડિજિટલ ઇન્ડિયા પહેલ, ભાષિણીનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય ભાષાઓમાં ઇન્ટરનેટ અને ડિજિટલ સેવાઓની સરળ ઍક્સેસની સુવિધા આપવાનો છે, જેમાં અવાજ-આધારિત ઍક્સેસનો સમાવેશ થાય છે, અને આ ભાષાઓમાં સામગ્રીના નિર્માણને સમર્થન આપવાનો છે. પીએમ-કિસાન ફરિયાદ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીમાં AI ચેટબોટની રજૂઆતનો હેતુ ખેડૂતોને વપરાશકર્તા-મૈત્રીપૂર્ણ અને સુલભ પ્લેટફોર્મ સાથે સશક્ત બનાવવાનો છે.

કિસાન-ઈમિત્રની કેટલીક વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છે:

11 મુખ્ય પ્રાદેશિક ભાષાઓને સમર્થન આપીને, જેમાં હિન્દી, અંગ્રેજી, તમિલ, બંગાળી, ઓડિયા, મલયાલમ, ગુજરાતી, પંજાબી, તેલુગુ, મરાઠી અને કન્નડનો સમાવેશ થાય છે, તે તકનીકી અને ભાષા અવરોધોને દૂર કરીને, પસંદગીની ભાષાઓમાં 24/7 ઍક્સેસ પ્રદાન કરે છે.

ખેડૂતો તેમની અરજીની સ્થિતિ ચકાસી શકે છે અને તેમની ચુકવણીઓ વિશે વિગતો મેળવી શકે છે.

ચેટબોટ અવાજ ઇનપુટના આધારે 11 મુખ્ય ભાષાઓને આપમેળે શોધી શકે છે. અન્ય ભાષાઓ માટે, વપરાશકર્તાઓને શરૂઆતમાં તેમની પસંદગી પસંદ કરવાની જરૂર પડશે, જેમાં ભવિષ્યના અપડેટ્સ સંપૂર્ણ સ્વતઃ-ભાષા શોધ કવરેજને વિસ્તૃત કરશે.

વપરાશકર્તાની પ્રથમ ક્વેરીના આધારે, સિસ્ટમ સંબંધિત યોજનાને આપમેળે ઓળખશે, જેનાથી ખેડૂતો માટે પ્રક્રિયા સરળ બનશે.

AI બોટ લાર્જ લેંગ્વેજ મોડલ્સ (LLMs) દ્વારા સંચાલિત છે, જે સચોટ, સંદર્ભ-સંવેદનશીલ પ્રતિભાવો પ્રદાન કરવાની ચેટબોટની ક્ષમતાને વધારે છે.

કિસાન-ઈમિત્રએ 15 જુલાઈ, 2025 સુધીમાં 53 લાખ ખેડૂતો તરફથી 95 લાખથી વધુ ક્વેરીઝનું નિરાકરણ કર્યું છે.

પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) સાથે એકીકરણ (Integration with Primary Agricultural Credit Societies (PACS))

સરકારે **પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS)**ને પીએમ-કિસાન યોજના અને અન્ય અનેક કેન્દ્રીય યોજનાઓ સાથે સમાન એન્ટરપ્રાઇઝ રિસોર્સ પ્લાનિંગ (ERP) પ્લેટફોર્મ પ્રદાન કરીને અને પ્રધાનમંત્રી કિસાન સમૃદ્ધિ કેન્દ્ર (PMKSK), કોમન સર્વિસ સેન્ટર્સ (CSC), પ્રધાનમંત્રી ભારતીય જનઔષધિ કેન્દ્રો (PMBJK), ઇંધણ રિટેલ આઉટલેટ્સ, લિક્વિફાઇડ પેટ્રોલિયમ ગેસ (LPG) વિતરકો, ગ્રામીણ જળ પુરવઠા પ્રણાલીઓનું સંચાલન અને જાળવણી (O&M), અને ફાર્મર પ્રોડ્યુસર ઓર્ગેનાઇઝેશન્સ (FPOs) ની રચના જેવા લિંકેજને સક્ષમ કરીને એકીકૃત કરી છે. આ પગલાં PACS પ્રવૃત્તિઓમાં વૈવિધ્ય લાવે છે અને ઓડિટ પારદર્શિતા, સુધારેલા ગવર્નન્સ ધોરણો અને મોડેલ પેટા-કાયદા હેઠળ મંજૂર વિસ્તૃત આર્થિક કાર્યો દ્વારા તેમની નાણાકીય સ્થિરતાને મજબૂત બનાવે છે.

ખેડૂત રજિસ્ટ્રીની રચના (Creation of Farmer Registry)

પીએમ કિસાન યોજના હેઠળ, ખેડૂતો માટે છેવાડા સુધી કવરેજ સુનિશ્ચિત કરવું સર્વોચ્ચ મહત્વનું છે. લાભોનું ડિજિટલ અને પારદર્શક વિતરણ હંમેશા મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય રહ્યો છે. આને અનુરૂપ, કૃષિ મંત્રાલયે ખેડૂત રજિસ્ટ્રી બનાવવા માટે એક નવી પહેલ શરૂ કરી છે. આ સુવ્યવસ્થિત અને ઝીણવટપૂર્વક ચકાસાયેલ ડેટાબેઝ ખેડૂતો માટે સામાજિક કલ્યાણ લાભો મેળવવા માટે બોજારૂપ પ્રક્રિયાઓમાંથી પસાર થવાની જરૂરિયાતને દૂર કરશે. ખેડૂત રજિસ્ટ્રીની સ્થાપના પહેલાં, સામાજિક કલ્યાણ યોજનાઓની ઍક્સેસ મેળવવી ખેડૂતો માટે સમય માંગી લે તેવી પ્રક્રિયા હતી. હવે, રજિસ્ટ્રી અમલમાં હોવાથી, ખેડૂતો આ લાભો સરળતાથી અને મુશ્કેલી વિના મેળવી શકશે.

નિષ્કર્ષ (Conclusion)

પીએમ-કિસાન ગ્રામીણ સહાયનો એક મુખ્ય આધારસ્તંભ બની ગયો છે, જે લાખો ખેડૂતોને તાત્કાલિક, પારદર્શક અને ગૌરવપૂર્ણ સહાય પૂરી પાડે છે. તેની મજબૂત ડિજિટલ કરોડરજ્જુ અને ઈ-કેવાયસી, ખેડૂત રજિસ્ટ્રી અને AI-આધારિત સેવાઓ જેવા સતત અપગ્રેડેશન એક વધુ કાર્યક્ષમ અને સમાવેશી પ્રણાલીને આકાર આપી રહ્યા છે.

ભારત વિકસિત ભારત તરફ આગળ વધી રહ્યું છે ત્યારે, પ્રાથમિકતા કવરેજને વધુ ઊંડું બનાવવાની, છેવાડાના વિતરણને મજબૂત કરવાની અને સુનિશ્ચિત કરવાની છે કે દરેક પાત્ર ખેડૂતને કોઈપણ અવરોધ વિના લાભ મળે. આગળ જતાં, પીએમ-કિસાન ગ્રામીણ સ્થિતિસ્થાપકતાનો એક મહત્વપૂર્ણ ચાલક અને ભારતના ખેડૂત સમુદાય માટે વધુ સુરક્ષિત અને સમૃદ્ધ ભવિષ્યના નિર્માણમાં મુખ્ય સાધન બની રહેશે.

સંદર્ભો (References)

કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય

https://www.pmkisan.gov.in/

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetail.aspx?PRID=2190074

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2171684

https://www.myscheme.gov.in/schemes/pm-kisan

https://www.pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=154960&ModuleId=3

https://sansad.in/getFile/annex/268/AU1464_CSuYc2.pdf?source=pqars

https://sansad.in/getFile/annex/266/AU1302_YaVIcH.pdf?source=pqars

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/185/AU4344_Bfiq4m.pdf?source=pqals

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/185/AU2707_9wqkqP.pdf?source=pqals

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2105462

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2061928

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1947889

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1934517

https://www.pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1959461

ખાસ સેવા અને સુવિધાઓ

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1869463

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2191974) Visitor Counter : 13