પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય કેબિનેટે નિકાસ પ્રોત્સાહન મિશન (Export Promotion Mission - EPM) ને મંજૂરી આપી છે — જે ભારતની નિકાસ સ્પર્ધાત્મકતાને મજબૂત કરવા, ખાસ કરીને MSME, પ્રથમ વખત નિકાસકારો અને શ્રમ-સઘન ક્ષેત્રો માટે કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26 માં જાહેર કરાયેલ એક મુખ્ય પહેલ છે.

આ મિશન નાણાકીય વર્ષ 2025-26થી નાણાકીય વર્ષ 2030-31 માટે ₹25060 કરોડના કુલ ખર્ચ સાથે નિકાસ પ્રોત્સાહન માટે એક વ્યાપક, લચીલું અને ડિજિટલ-આધારિત માળખું પ્રદાન કરશે. EPM બહુવિધ વિભાજિત યોજનાઓમાંથી એક જ, પરિણામ-આધારિત અને અનુકૂલનશીલ મિકેનિઝમ તરફ એક વ્યૂહાત્મક પરિવર્તન દર્શાવે છે જે વૈશ્વિક વેપાર પડકારો અને વિકસતી નિકાસકારની જરૂરિયાતોને ઝડપથી પ્રતિસાદ આપી શકે.

EPM વાણિજ્ય વિભાગ, MSME મંત્રાલય, નાણા મંત્રાલય અને નાણાકીય સંસ્થાઓ, નિકાસ પ્રોત્સાહન પરિષદો, કોમોડિટી બોર્ડ્સ, ઉદ્યોગ સંગઠનો અને રાજ્ય સરકારો સહિતના અન્ય મુખ્ય હિતધારકોની ભાગીદારીમાં સહયોગી માળખામાં જોડાયેલું છે.

આ મિશન બે સંકલિત પેટા-યોજનાઓ દ્વારા કાર્ય કરશે:

• નિર્યાત પ્રોત્સાહન (NIRYAT PROTSAHAN) – વ્યાજ સબવેન્શન, નિકાસ ફેક્ટરિંગ, કોલેટરલ ગેરંટી, ઈ-કોમર્સ નિકાસકારો માટે ક્રેડિટ કાર્ડ્સ અને નવા બજારોમાં વિવિધતા લાવવા માટે ક્રેડિટ વૃદ્ધિ સપોર્ટ જેવા સાધનોની શ્રેણી દ્વારા MSME માટે સસ્તું વેપાર નાણાંની ઍક્સેસ સુધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
• નિર્યાત દિશા (NIRYAT DISHA) – બિન-નાણાકીય સક્ષમકર્તાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જે બજારની તૈયારી અને સ્પર્ધાત્મકતામાં વધારો કરે છે, જેમાં નિકાસ ગુણવત્તા અને પાલન સપોર્ટ, આંતરરાષ્ટ્રીય બ્રાન્ડિંગ, પેકેજિંગ અને વેપાર મેળાઓમાં ભાગીદારી માટે સહાયતા, નિકાસ વેરહાઉસિંગ અને લોજિસ્ટિક્સ, આંતરિક પરિવહન ભરપાઈ, અને વેપાર ગુપ્ત માહિતી અને ક્ષમતા-નિર્માણની પહેલોનો સમાવેશ થાય છે.

EPM વ્યાજ સમાનતા યોજના (Interest Equalisation Scheme - IES) અને માર્કેટ એક્સેસ ઇનિશિયેટિવ (Market Access Initiative - MAI) જેવી મુખ્ય નિકાસ સપોર્ટ યોજનાઓને એકીકૃત કરે છે, તેમને સમકાલીન વેપારની જરૂરિયાતો સાથે સંરેખિત કરે છે.

આ મિશન ભારતીય નિકાસને અવરોધતા માળખાકીય પડકારોને સીધો સંબોધવા માટે રચાયેલ છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• મર્યાદિત અને મોંઘા વેપાર નાણાંની ઍક્સેસ,
• આંતરરાષ્ટ્રીય નિકાસ ધોરણોનું પાલન કરવાનો ઊંચો ખર્ચ,
• અપૂરતું નિકાસ બ્રાન્ડિંગ અને વિભાજિત બજારની ઍક્સેસ, અને
• આંતરિક અને ઓછી-નિકાસ-સઘન પ્રદેશોમાં નિકાસકારો માટે લોજિસ્ટિક્સ ગેરફાયદા.

EPM હેઠળ, કાપડ, ચામડું, જેમ્સ અને જ્વેલરી, એન્જિનિયરિંગ માલસામાન અને દરિયાઈ ઉત્પાદનો જેવા તાજેતરના વૈશ્વિક ટેરિફ વધારાથી પ્રભાવિત ક્ષેત્રોને પ્રાથમિકતા આધારિત સહાય આપવામાં આવશે. આ હસ્તક્ષેપો નિકાસ ઓર્ડર જાળવી રાખવામાં, નોકરીઓનું રક્ષણ કરવામાં અને નવા ભૌગોલિક વિસ્તારોમાં વિવિધતા લાવવામાં મદદ કરશે.

ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ (DGFT) અમલકર્તા એજન્સી તરીકે કાર્ય કરશે, જેમાં અરજીથી લઈને વિતરણ સુધીની તમામ પ્રક્રિયાઓ હાલની વેપાર પ્રણાલીઓ સાથે સંકલિત સમર્પિત ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ દ્વારા સંચાલિત કરવામાં આવશે.

આ મિશનથી નીચેના પરિણામોની અપેક્ષા છે:

• MSME માટે સસ્તું વેપાર નાણાંની ઍક્સેસ સુવિધાજનક બનાવવી,
• પાલન અને પ્રમાણપત્ર સપોર્ટ દ્વારા નિકાસની તૈયારી વધારવી,
• ભારતીય ઉત્પાદનો માટે બજારની ઍક્સેસ અને દૃશ્યતા સુધારવી,
• બિન-પરંપરાગત જિલ્લાઓ અને ક્ષેત્રોમાંથી નિકાસને પ્રોત્સાહન આપવું, અને
• ઉત્પાદન, લોજિસ્ટિક્સ અને સંલગ્ન સેવાઓમાં રોજગારનું સર્જન કરવું.

EPM ભારતના નિકાસ માળખાને વધુ સમાવેશી, ટેક્નોલોજી-સક્ષમ અને વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક બનાવવા માટેના એક અગ્રેસર પ્રયાસનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે વિકસિત ભારત @2047ના વિઝન સાથે સુસંગત છે.

IJ/NP/GP/JD