છેલ્લા દાયકામાં ભારતે તેની સ્વદેશી સેમિકન્ડક્ટર ક્ષમતાઓને સતત આગળ ધપાવી છે. સ્થાનિક પ્રોસેસર આર્કિટેક્ચરમાં પ્રગતિ, ડિઝાઇન પ્રતિભાના વિકાસ અને સંશોધન માળખાના મજબૂતીકરણ દ્વારા આ શક્ય બન્યું છે. આ પ્રયાસોએ વૈશ્વિક ચિપ ડિઝાઇનમાં મુખ્ય ખેલાડી તરીકે ભારતની સ્થિતિ માટે મજબૂત પાયો નાખ્યો છે.

આ પ્રગતિના પરિણામે, ભારત હવે 7nm પ્રોસેસર્સના વિકાસ સાથે એક મોટું પગલું આગળ ધપાવી રહ્યું છે, જે અદ્યતન નોડ સેમિકન્ડક્ટર ડિઝાઇનમાં પ્રવેશને ચિહ્નિત કરે છે. 18 ઓક્ટોબર, 2025 ના રોજ કેન્દ્રીય મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવ દ્વારા જાહેર કરાયેલ, આ પહેલ ભારતની સેમિકન્ડક્ટર યાત્રામાં એક મહત્વપૂર્ણ ક્ષણ છે અને સ્વ-નિર્ભર, આગામી પેઢીની ટેકનોલોજી નવીનતા પ્રત્યે દેશની પ્રતિબદ્ધતાને પુષ્ટિ આપે છે.

આધુનિક સમયમાં સેમિકન્ડક્ટર ડિઝાઇન મહત્વપૂર્ણ છે. તે લગભગ તમામ ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો માટે મૂળભૂત પાયો પૂરો પાડે છે અને ડિજિટલ યુગને શક્તિ આપે છે. આધુનિક ચિપ્સ પ્રતિ સેકન્ડ અબજો સૂચનાઓ પર પ્રક્રિયા કરી શકે છે, જે રીઅલ-ટાઇમ પ્રોસેસિંગની જરૂર હોય તેવી એપ્લિકેશનો માટે જરૂરી છે, જેમ કે સ્માર્ટફોનમાં જોવા મળે છે. ડિઝાઇનની ઉપયોગીતા લઘુચિત્રીકરણને અપનાવવા, પ્રદર્શન વધારવા અને કન્ઝ્યુમર ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ઓટોમોટિવ, હેલ્થકેર અને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં નવી તકનીકોને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં રહેલી છે.

અમલીકરણ માળખું

• 7nm પ્રોસેસર, ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, મદ્રાસ (IIT મદ્રાસ), ભારતની પ્રોસેસર ડિઝાઇનમાં અગ્રણી સંસ્થા, તેની 'શક્તિ' પહેલ દ્વારા વિકસાવવામાં આવી રહી છે. 2013 માં શરૂ કરાયેલ, 'શક્તિ' એક ઓપન-સોર્સ સૂચના સેટ આર્કિટેક્ચર પર આધારિત છે, જે કોઈપણને મુક્તપણે તેને પ્રતિબંધો વિના અપનાવવા અને ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપે છે.
• ભારત હાલમાં ઓપન-સોર્સ RISC-V આર્કિટેક્ચર અપનાવી રહ્યું છે, અને તેના પર આધારિત માઇક્રોપ્રોસેસર્સ વિવિધ ઉપકરણો માટે વિકસાવવામાં આવી રહ્યા છે. શક્તિ પ્રોજેક્ટ હેઠળ, એક મિડ-રેન્જ ઓપન-સોર્સ પ્રોસેસર વિકસાવવામાં આવ્યું છે જેથી કોઈપણ સ્ટાર્ટ-અપ કાર્યને આગળ ધપાવી શકે.
• આ પ્રોજેક્ટ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રાલય હેઠળ કાર્ય કરે છે, જે સેમિકન્ડક્ટર સંશોધન અને વિકાસ, ચિપ ડિઝાઇન અને નવીનતા માળખામાં રાષ્ટ્રીય પ્રયાસોનું નેતૃત્વ કરે છે.
• આ પહેલ ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન સાથે સુસંગત છે, જે એન્ડ-ટુ-એન્ડ સેમિકન્ડક્ટર અને ઉત્પાદન ક્ષમતાઓ સ્થાપિત કરવા અને રાષ્ટ્રીય ઇલેક્ટ્રોનિક્સ મૂલ્ય શૃંખલાને મજબૂત બનાવવા માટે સમર્પિત કાર્યક્રમ છે.
• આ માળખું સંશોધન અને વિકાસ માળખાને વધારવા અને પ્રતિભા પૂલને વિસ્તૃત કરવા માટે શિક્ષણ, ઉદ્યોગ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સ વચ્ચે સહયોગને પ્રોત્સાહન આપે છે.

ભારતનો 7nm તરફનો કૂદકો અને તેનું મહત્વ

• ઉચ્ચ પ્રદર્શન અને ઉર્જા કાર્યક્ષમતા માટે રચાયેલ, 7nm પ્રોસેસર નાણાકીય સેવાઓ, સંદેશાવ્યવહાર, સંરક્ષણ અને વ્યૂહાત્મક ક્ષેત્રોમાં સર્વર એપ્લિકેશનોને લક્ષ્ય બનાવે છે.
• તે ઉચ્ચ ટ્રાન્ઝિસ્ટર ઘનતા અને વધેલી કમ્પ્યુટિંગ કાર્યક્ષમતા સાથે સેમિકન્ડક્ટર ડિઝાઇનમાં એક મોટી છલાંગ રજૂ કરે છે.
• આ ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન હેઠળ સ્થાનિક સેમિકન્ડક્ટર ઉત્પાદન ક્ષમતાઓ સ્થાપિત કરવાના રાષ્ટ્રીય પ્રયાસો સાથે, ભવિષ્યના ફેબ્રિકેશન (ફેબ) એકીકરણ માટે દેશની તૈયારીને મજબૂત બનાવે છે.
• આ 5G, AI અને સુપરકોમ્પ્યુટિંગ જેવી ઉભરતી તકનીકોનો આધાર છે, અને ડિજિટલ ઇન્ડિયા પહેલ હેઠળ  મુખ્ય ધ્યાન કેન્દ્રિત ક્ષેત્ર છે.
• આ આત્મનિર્ભર ભારત દ્રષ્ટિકોણ હેઠળ ટેકનોલોજીકલ સ્વ-નિર્ભરતાના ભારતના વ્યૂહાત્મક ધ્યેયને મજબૂત બનાવે છે અને મહત્વપૂર્ણ એપ્લિકેશનો માટે આયાતી ચિપ્સ પર નિર્ભરતા ઘટાડે છે.

ગ્લોબલ સેમિકન્ડક્ટર લેન્ડસ્કેપમાં ભારત

• ₹76,000 કરોડના ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન (ISM) હેઠળ, છ રાજ્યોમાં ₹1.6 લાખ કરોડથી વધુના રોકાણ સાથે 10 સેમિકન્ડક્ટર પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી છે.
• MeitY ની ડિઝાઇન લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (DLI) યોજના હેઠળ 288 થી વધુ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓને સમર્થન આપવામાં આવ્યું છે.
• સ્વદેશી 7nm પ્રોસેસર ડિઝાઇન પહેલ એડવાન્સ્ડ નોડ સંશોધન અને વિકાસમાં ભારતની પ્રવેશને ચિહ્નિત કરે છે, જે દેશને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, તાઇવાન અને દક્ષિણ કોરિયા જેવા ઉભરતા દેશોની સાથે સ્થાન આપે છે જે અત્યાધુનિક ટેકનોલોજી નોડ્સ પર સંશોધન અને ડિઝાઇનને આગળ ધપાવી રહ્યા છે.
• આ પહેલો વૈશ્વિક સેમિકન્ડક્ટર મૂલ્ય શૃંખલાઓમાં વિશ્વસનીય ભાગીદાર તરીકે ભારતની સ્થિતિને મજબૂત બનાવે છે અને એન્ડ-ટુ-એન્ડ સેમિકન્ડક્ટર ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાના ભારતના વિઝનને આગળ ધપાવે છે.

ભવિષ્યની યોજના

• સેમિકોન ઇન્ડિયા પ્રોગ્રામ દ્વારા સબ-7nm નોડ્સ તરફ સતત પ્રગતિ.
• દેશમાં એડવાન્સ્ડ ચિપ ડિઝાઇન, પરીક્ષણ અને પેકેજિંગ સુવિધાઓની સ્થાપના.
• ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રાલય અને ISM હેઠળની સેમિકન્ડક્ટર પહેલ નોંધપાત્ર રોકાણ આકર્ષિત કરશે અને હજારો ઉચ્ચ-કુશળ નોકરીઓનું સર્જન કરશે તેવી અપેક્ષા છે.
• 24 ચિપ ડિઝાઇન પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, અને 87 કંપનીઓ હવે અદ્યતન ડિઝાઇન સાધનોનો ઉપયોગ કરે છે.
• આ પહેલનો ઉદ્દેશ્ય ભારતમાં વિશ્વ માટે ચિપ્સનું ઉત્પાદન કરવાનો છે.
• સ્વદેશી 7nm પ્રોસેસર પહેલ માત્ર એક તકનીકી સિદ્ધિ નથી, તે એક દૃઢ પ્રયાસ છે. નવીનતા, શિક્ષણ અને ઉદ્યોગને જોડીને, ભારત એક આત્મનિર્ભર, વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક સેમિકન્ડક્ટર ઇકોસિસ્ટમનો પાયો નાખી રહ્યું છે. સતત સંશોધન અને વિકાસ અને વ્યૂહાત્મક રોકાણો દ્વારા, દેશ વૈશ્વિક સેમિકન્ડક્ટર મૂલ્ય શૃંખલામાં એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર તરીકે ઉભરી આવવા માટે તૈયાર છે.

સંદર્ભો:

https://www.pib.gov.in/FactsheetDetails.aspx?Id=150300

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2155456

https://cdn.digitalindiacorporation.in/wp-content/uploads/2025/09/PIB2163622.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2150464

https://x.com/AshwiniVaishnaw/status/1979531474950095199

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

SM/DK/GP/JD