પરિચય

AI, મશીન લર્નિંગ, ડેટા સાયન્સ અને ઓટોમેશનમાં પ્રગતિ વૈશ્વિક કાર્યબળમાં ગહન પરિવર્તન લાવી રહી છે. જેમ જેમ AI આરોગ્યસંભાળ, નાણાં, શિક્ષણ, ઉત્પાદન અને જાહેર સેવાઓ જેવા ઉદ્યોગોમાં સમાવિષ્ટ થઈ રહ્યું છે, તેમ તેમ વ્યાપક AI સાક્ષરતા અને વિશેષ પ્રતિભાની તાત્કાલિક જરૂર છે. સ્કિલ્સ ફોર AI રેડીનેસ ઇન ઇન્ડિયા (SOAR) કાર્યક્રમ ભારતના શૈક્ષણિક માળખામાં કૃત્રિમ બુદ્ધિ ક્ષમતાઓને એકીકૃત કરવા માટે કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (MSDE) દ્વારા એક વ્યૂહાત્મક પહેલ રજૂ કરે છે. આ વૈશ્વિક તકનીકી પ્રગતિમાં અગ્રણી બનવાના સરકારના ધ્યેય સાથે સુસંગત છે. જુલાઈ 2025માં શરૂ કરાયેલ, આ કાર્યક્રમ સ્કિલ ઇન્ડિયા મિશનના 10-વર્ષના સીમાચિહ્ન સાથે સુસંગત છે, જેણે 2015થી વિવિધ કૌશલ્ય યોજનાઓ દ્વારા લોકોને સશક્ત બનાવ્યા છે, જેમાં પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના (PMKVY) 4.0 હેઠળ AI જેવા ઉભરતા ક્ષેત્રોમાં વિસ્તરણનો સમાવેશ થાય છે.

SOARનું મિશન: ભવિષ્યને સશક્ત બનાવવું

• AI જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવું: SOAR પહેલ શાળાના વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોમાં AI સાક્ષરતાને પ્રોત્સાહન આપવાને પ્રાથમિકતા આપે છે. મશીન લર્નિંગ (ML)ની મૂળભૂત બાબતો અને AIના નૈતિક ઉપયોગ જેવા મૂળભૂત AI ખ્યાલો રજૂ કરીને, આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ્ય યુવાન શીખનારાઓમાં જિજ્ઞાસા અને આકાંક્ષાને જાગૃત કરવાનો અને તેમને ટેકનોલોજી-સંચાલિત ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરવાનો છે. શિક્ષકો માટે, SOAR હાલના અભ્યાસક્રમમાં AI મોડ્યુલોનો સમાવેશ કરવા માટે વિશેષ તાલીમ પૂરી પાડે છે, જે અસરકારક ડિલિવરી અને ઉદ્યોગ જરૂરિયાતો સાથે સંરેખણ સુનિશ્ચિત કરે છે.
• આર્થિક સ્વ-નિર્ભરતાને ટેકો આપવો: SOAR યુવાનોને IT, ડિજિટલ નવીનતા અને AI-સંચાલિત ઉદ્યોગો જેવા ઉચ્ચ-માગ ક્ષેત્રો માટે કૌશલ્યથી સજ્જ કરીને આર્થિક સ્વ-નિર્ભરતા (આત્મનિર્ભર ભારત)ના ભારતના દ્રષ્ટિકોણને વ્યૂહાત્મક રીતે સમર્થન આપે છે. આ પહેલ PMKVY 4.0 જેવી મુખ્ય યોજનાઓ હેઠળ રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓ સાથે સંરેખિત થાય છે, જે રોજગાર અને ઉદ્યોગસાહસિકતા વધારવા માટે ઉભરતી તકનીકો માટે કૌશલ્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
• ટેક-સંચાલિત ભારતનું નિર્માણ: SOARનું લાંબા ગાળાનું વિઝન AI-સંચાલિત કારકિર્દી અને ઉદ્યોગસાહસિક સાહસો માટે યુવાનોને તૈયાર કરીને AIમાં વૈશ્વિક નેતા તરીકે ભારતને સ્થાપિત કરવાનું છે. AI-સાક્ષર વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોના મજબૂત ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપીને, આ પહેલનો ઉદ્દેશ AI વિકાસ, ડેટા વિશ્લેષણ અને તકનીકી નવીનતામાં ભૂમિકાઓ માટે કુશળ વ્યાવસાયિકોની એક પાઇપલાઇન બનાવવાનો છે.

કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા: ભારતના શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન ભારતના શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન

આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સને પ્રોત્સાહન આપીને, ડિજિટલ સાક્ષરતા વધારીને અને વિદ્યાર્થીઓને ટેકનોલોજી-સંચાલિત ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરીને ભારતના શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિ લાવી રહી છે. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) 2020ની ભલામણોને અનુરૂપ, AIને વર્ગખંડો અને કૌશલ્ય વિકાસ માળખામાં એકીકૃત કરવામાં આવી રહ્યું છે. આ પરિવર્તનને આગળ ધપાવતા કેટલાક મુખ્ય વિકાસ આ મુજબ છે:

• શાળાના અભ્યાસક્રમમાં AI :

રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) 2020 વિદ્યાર્થીઓમાં નવીનતા અને ડિજિટલ સાક્ષરતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, યોગ્ય તબક્કે, શાળા અભ્યાસક્રમમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) જેવા સમકાલીન વિષયોનો સમાવેશ કરવા પર ભાર મૂકે છે. સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ સેકન્ડરી એજ્યુકેશન (CBSE)એ પહેલાથી જ સંલગ્ન શાળાઓમાં AIને એક વિષય તરીકે લાગુ કરી દીધું છે. 2019-2020 શૈક્ષણિક સત્રથી ધોરણ 9માં રજૂ કરવામાં આવ્યું અને 2020-2021 સત્રથી ધોરણ 11 સુધી વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યું, તે કૌશલ્ય વિકાસ અને વ્યક્તિગત શિક્ષણ સાધનો જેવા વ્યવહારુ એપ્લિકેશનો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

• AIમાં શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્રની સ્થાપના :

ભારત સરકાર શિક્ષણમાં AIને અપનાવવા માટે એક મુખ્ય પહેલ તરીકે AI સેન્ટર ઓફ એક્સેલન્સની સ્થાપના કરી રહી છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય ભાષાઓ માટે AIનો લાભ લેવા, વર્ગખંડોમાં વિવેચનાત્મક વિચારસરણીને પ્રોત્સાહન આપવા અને પરંપરાગત શિક્ષણ પદ્ધતિઓથી "ચાકબોર્ડથી ચિપસેટ" જેવા ટેકનોલોજી-આધારિત અભિગમો તરફ સંક્રમણ કરવાનો છે.

આ કેન્દ્ર AI માળખાગત સુવિધાઓ અને માનવ સંસાધનોના નિર્માણ માટે વ્યાપક રાષ્ટ્રીય પ્રયાસોને સમર્થન આપશે. આમાં ઓલ ઈન્ડિયા કાઉન્સિલ ફોર ટેકનિકલ એજ્યુકેશન (AICTE) દ્વારા મંજૂર કરાયેલી સંસ્થાઓ માટે વિવિધ શૈક્ષણિક અભ્યાસક્રમોમાં AI ને વૈકલ્પિક વિષય તરીકે સમાવવાની ભલામણો સામેલ છે.

ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી (IITs) ડીપ લર્નિંગ, મશીન લર્નિંગ અને પ્રિડિક્ટિવ ડેટા એનાલિટિક્સ જેવા એડવાન્સ્ડ AI-સંબંધિત અભ્યાસક્રમો ઓફર કરીને આને પૂરક બનાવે છે.

• સ્કીલ ઇન્ડિયા મિશન (SIM)માં AI અને ડિજિટલ લર્નિંગનું સંકલન:

ભારત સરકાર ભવિષ્ય માટે તૈયાર કાર્યબળ બનાવવા માટે સ્કીલ ઇન્ડિયા મિશન (SIM) માં AI અને ડિજિટલ લર્નિંગ કાર્યક્રમોનો સક્રિયપણે સમાવેશ કરી રહી છે. પ્રધાનમંત્રી કૌશલ વિકાસ યોજના (PMKVY) 4.0, રાષ્ટ્રીય એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન યોજના (NAPS), ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓ (ITIs) અને રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય તાલીમ સંસ્થાઓ (NSTIs), અને સ્કીલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ હબ (SIDH) પ્લેટફોર્મ હેઠળ લક્ષિત પહેલો અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે.

15 માં શરૂ કરાયેલ અને આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) જેવા ભવિષ્યવાદી કૌશલ્યોને પ્રાથમિકતા આપીને ટૂંકા ગાળાની તાલીમ, કૌશલ્યમાં વધારો અને પૂર્વ શિક્ષણને માન્યતા આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

NAPS : ઓગસ્ટ 2016 થી, રાષ્ટ્રીય એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન યોજના (NAPS-2), જે હાલમાં તેના બીજા તબક્કામાં છે, એપ્રેન્ટિસશીપને સમર્થન આપે છે

SOAR: સુસંગતતા અને અપેક્ષિત પરિણામો

સ્કીલ ઇન્ડિયા મિશન સાથે વ્યૂહાત્મક સંરેખણ: SOAR વિદ્યાર્થીઓ માટે લક્ષિત મોડ્યુલ પૂરા પાડીને, યુવાનોને AI-સંચાલિત ક્ષેત્રોમાં રોજગારક્ષમતા અને ઉત્પાદકતા વધારવા માટે જરૂરી ડિજિટલ કુશળતાથી સજ્જ કરીને સ્કીલ ઇન્ડિયા મિશનને સમર્થન આપે છે.

વિકસિત ભારત વિઝનમાં યોગદાન: આ કાર્યક્રમ "AI ફોર ઓલ" પહેલ દ્વારા 2047 સુધીમાં વિકસિત રાષ્ટ્ર બનવાના ભારતના વિઝનને આગળ ધપાવે છે. તે એક ટેક-સેવી કાર્યબળને પ્રોત્સાહન આપે છે જે રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય વિકાસ વ્યૂહરચનાઓ પર ભાર મૂક્યા મુજબ, નવીનતા અને વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતાને આગળ ધપાવવા માટે AIનો ઉપયોગ કરે છે.

ડિજિટલ સમાવેશને પ્રોત્સાહન આપવું: SOAR સ્કીલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ હબ જેવા સુલભ પ્લેટફોર્મમાં AI તાલીમને એકીકૃત કરીને શહેરી-ગ્રામીણ ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરે છે. તે સરકારી અને ખાનગી શાળાઓમાં ડિજિટલ કૌશલ્યોની સમાન ઍક્સેસ સુનિશ્ચિત કરે છે, હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા સમુદાયોને સશક્ત બનાવે છે.

AI-જાગૃત વિદ્યાર્થીઓ અને પ્રશિક્ષિત શિક્ષકો: SOARનો ઉદ્દેશ્ય નૈતિક AI એપ્લિકેશનો માટે સક્ષમ AI-જાગૃત વિદ્યાર્થીઓ બનાવવાનો છે અને સરકારી અને ખાનગી શાળાઓમાં શિક્ષકોને શિક્ષણ પ્રથાઓ સુધારવા અને વર્ગખંડોમાં AIનો વ્યાપક સ્વીકાર સુનિશ્ચિત કરવા માટે તાલીમ આપવાનો છે.

AI કારકિર્દીમાં રસ વધારવો અને કૌશલ્ય તફાવત ઘટાડવો: SOAR કાર્યક્રમ વ્યવહારુ કૌશલ્યો દ્વારા AI કારકિર્દીમાં યુવાનોની રુચિ વધારવાનો અંદાજ છે. તે સમાવિષ્ટ તાલીમ આપીને અને ઉચ્ચ-માગવાળી તકનીકી કુશળતાની ઍક્સેસને સક્ષમ કરીને ડિજિટલ ક્ષમતાઓમાં શહેરી-ગ્રામીણ અંતરને પણ દૂર કરે છે.

નિષ્કર્ષ

સ્કિલ્સ ફોર AI રેડીનેસ (SOAR) કાર્યક્રમ એ AI-સંચાલિત શિક્ષણ અને કાર્યબળ વિકાસમાં ભારતને વૈશ્વિક નેતા તરીકે સ્થાપિત કરવા તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. શાળા અભ્યાસક્રમ અને વ્યાવસાયિક તાલીમમાં AI સાક્ષરતાનો સમાવેશ કરીને, SOAR વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોને માત્ર અત્યાધુનિક કૌશલ્યોથી સજ્જ કરતું નથી પરંતુ નવીનતા અને નૈતિક ટેકનોલોજીના ઉપયોગની સંસ્કૃતિને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે. સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ હબ જેવા વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી અને પ્લેટફોર્મ દ્વારા, આ કાર્યક્રમ વિવિધ સામાજિક-આર્થિક જૂથોમાં પ્રવેશ સુનિશ્ચિત કરે છે, જે ભારતના યુવાનોને તકનીકી અને આર્થિક પ્રગતિને આગળ વધારવા માટે સશક્ત બનાવે છે. વિકસિત ભારત @ 2047 વિઝનના પાયાના પથ્થર તરીકે, SOAR ડિજિટલી સમાવિષ્ટ, સ્પર્ધાત્મક અને આત્મનિર્ભર ભારતનો પાયો નાખે છે, જે વૈશ્વિક નવીનતાના ભવિષ્યને આકાર આપવા માટે તૈયાર છે.

સંદર્ભો :

કેન્દ્રીય બજેટ :

https://www.indiabudget.gov.in/doc/bh1.pdf

પ્રેસ ઇન્ફોર્મેશન બ્યુરો :

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2153010

https://www.pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2147048

https://www.pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1704878

શિક્ષણ મંત્રાલય :

https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/PIB2132184.pdf

કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય :

https://www.skillindiadigital.gov.in/home

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AU2748_0eg8Dq.pdf?source=pqals

https://www.apprenticeshipindia.gov.in/

અન્ય :
https://www.cprgindia.org/Padh-AI-Conclave/image/pdf/PADHAI-CONCLAVE-BROCHURE.pdf

PDF જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

SM/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com