કેન્દ્રીય ગ્રામીણ વિકાસ, કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણ અને કેન્દ્રીય જળ શક્તિ મંત્રી શ્રી ચંદ્રકાંત રઘુનાથ પાટીલે આજે નવી દિલ્હીના કૃષિ ભવનથી સંયુક્ત રીતે 'જળ સુરક્ષા પર રાષ્ટ્રીય પહેલ' શરૂ કરી. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય ગ્રામીણ વિકાસ રાજ્ય મંત્રી શ્રી કમલેશ પાસવાન, ગ્રામીણ વિકાસ વિભાગના સચિવ શ્રી શૈલેષ સિંહ અને બંને મંત્રાલયોના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. દેશભરના ગ્રામીણ બ્લોક અને જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટના પ્રતિનિધિઓએ વર્ચ્યુઅલી લોન્ચ ઇવેન્ટમાં ભાગ લીધો હતો.

આ પહેલના લોન્ચ સમયે, કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના માર્ગદર્શન હેઠળ, ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયે મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા) હેઠળ જળ સુરક્ષાને રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતા બનાવી છે. મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા) અધિનિયમ, 2005 ના સમયપત્રકમાં સુધારો કરીને દેશભરના પાણીની અછતવાળા ગ્રામીણ બ્લોક્સમાં પાણી સંબંધિત કાર્યોને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવી છે. આ ઐતિહાસિક સુધારો ગ્રામીણ બ્લોક્સમાં પાણી સંરક્ષણ અને સંગ્રહ કાર્યો પર ઓછામાં ઓછો ખર્ચ ફરજિયાત કરે છે.

આ કાર્યક્રમ બાદ, કેન્દ્રીય મંત્રીએ મીડિયા સાથે પણ વાત કરી હતી, જેમાં વિગતવાર સમજાવ્યું હતું કે ભૂગર્ભજળનું સ્તર સતત ઘટી રહ્યું છે. પાણી એક મોટી વૈશ્વિક સમસ્યા છે. પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી વર્ષોથી આ મુદ્દાને ઉકેલવા માટે કામ કરી રહ્યા છે. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી તરીકેના તેમના કાર્યકાળથી, શ્રી નરેન્દ્ર મોદી જળ સંરક્ષણમાં સક્રિયપણે સામેલ છે. પાણીના મહત્વ પર ભાર મૂકતા, પ્રધાનમંત્રીએ જળ સંરક્ષણ માટે અનેક પહેલ કરી છે. પ્રધાનમંત્રી હવે દેશને જળ સંરક્ષણ અંગે દિશા અને માર્ગદર્શન આપી રહ્યા છે. કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી ચૌહાણે જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રીએ "કેચ ધ રેઈન", વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ અને જળ સંરક્ષણ માટે અમૃત સરોવરના નિર્માણ સહિત વિવિધ અભિયાનો દ્વારા જળ સંરક્ષણ પર ભાર મૂક્યો છે.

કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી ચૌહાણે જણાવ્યું હતું કે પાણી એ જીવન છે; જો પાણી હોય તો, આવતીકાલ અને આજે પણ છે; પાણી વિના, બધું જ અશક્ય છે. શ્રી ચૌહાણે સમજાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રીએ મંત્રી પરિષદની બેઠકમાં નિર્દેશ આપ્યો હતો કે મનરેગા યોજના હેઠળ પ્રાપ્ત ભંડોળનો ચોક્કસ ભાગ પાણી સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ પર ખર્ચવામાં આવે. આ નિર્દેશના આધારે, મનરેગામાં જોગવાઈ કરવામાં આવી છે કે "ભારે પાણીની અછત"નો સામનો કરી રહેલા બ્લોક્સમાં, મનરેગા ભંડોળનો 65 ટકા પાણી સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ પર ખર્ચ કરવામાં આવશે. અર્ધ-નિર્ણાયક બ્લોક્સમાં, મનરેગા ભંડોળનો 40 ટકા ફાળવણી કરવામાં આવશે અને પાણી સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ પર ખર્ચ કરવામાં આવશે. જ્યાં પાણીની કોઈ કટોકટી નથી, ત્યાં ઓછામાં ઓછા 30% પાણી સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ પર ખર્ચ કરવામાં આવશે.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે મનરેગા ભંડોળ હવે દેશભરમાં પાણી સંરક્ષણ માટે પ્રાથમિકતા આપવામાં આવશે, ભૂગર્ભજળ સ્તર વધારવા અને પાણી સંરક્ષણને વેગ આપવાના પ્રયાસોને વેગ આપશે. આ નીતિગત ફાળવણી ખાતરી કરશે કે સંસાધનો એવા વિસ્તારોમાં નિર્દેશિત થાય જ્યાં તેમની સૌથી વધુ જરૂર હોય, પ્રતિક્રિયાશીલ પગલાંથી નિવારક, લાંબા ગાળાના પાણી વ્યવસ્થાપન તરફ ખસેડીને.

આ કાર્યક્રમમાં, કેન્દ્રીય જળ ઉર્જા મંત્રી સી.આર. પાટીલે જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ સતત પાણી સંરક્ષણને પ્રાથમિકતા આપી છે. તેમના દૂરંદેશી નેતૃત્વ હેઠળ, મંત્રી પરિષદની બેઠકમાં એક મહત્વપૂર્ણ અને ઐતિહાસિક નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો. પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના નિર્દેશોને અનુસરીને, ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે મનરેગા બજેટના ₹88,000 કરોડના 65% ડાર્ક ઝોન જિલ્લાઓમાં વરસાદી પાણીના સંગ્રહ માટે, 40% અર્ધ-નિર્ણાયક જિલ્લાઓ માટે અને 30% અન્ય જિલ્લાઓ માટે ફાળવ્યા છે. આ નિર્ણય જળ સુરક્ષા અને ગ્રામીણ વિકાસને આગળ વધારવામાં મહત્વપૂર્ણ સાબિત થશે. આ ઐતિહાસિક નિર્ણય માટે હું પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી અને ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણનો હૃદયપૂર્વક આભાર માનું છું.

પૃષ્ઠભૂમિ:

આ નીતિગત પરિવર્તન છેલ્લા 11 વર્ષોમાં (2014 થી) ગ્રામીણ વિકાસ અને જળ સંરક્ષણમાં મનરેગાની નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ પર આધારિત છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, આ યોજના વિશ્વનો સૌથી મોટો સામાજિક કલ્યાણ કાર્યક્રમ બની ગયો છે, જેનો ખર્ચ આશરે ₹8.4 લાખ કરોડ અને 3,000 કરોડથી વધુ માનવ-દિવસોનું રોજગાર સર્જન છે. નોંધપાત્ર રીતે, મહિલાઓની ભાગીદારી 2014 માં 48%થી વધીને 2025 માં 58% થઈ ગઈ છે.

આ યોજના હેઠળ, ખેત તળાવો, ચેકડેમ અને સામુદાયિક તળાવો જેવી 12.5 મિલિયનથી વધુ જળ સંરક્ષણ સંપત્તિઓનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું છે. આ પ્રયાસોના વાસ્તવિક પરિણામો મળ્યા છે, જેના કારણે પાણીની અછત ધરાવતા ગ્રામીણ બ્લોક્સની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. વધુમાં, મિશન અમૃત સરોવર હેઠળ, પ્રથમ તબક્કામાં 68,000 થી વધુ જળ જળાશયોનું નિર્માણ અથવા નવીનીકરણ કરવામાં આવ્યું છે.

SM/NP/GP/JD