સંસ્કૃતિ મંત્રાલય અને તેના હેઠળની વિવિધ સંસ્થાઓએ પ્રાચીન ભારતીય હસ્તપ્રતો, કલાકૃતિઓ, સ્મારકો અને સાંસ્કૃતિક પ્રદર્શનોના ડિજિટલ સંરક્ષણ માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવા માટે નીચેના પગલાં લીધા છે, જેમાં ઑડિઓ-વિઝ્યુઅલ દસ્તાવેજીકરણ અને આર્કાઇવલ સામગ્રીનું ડિજિટાઇઝેશન સામેલ છે:

• ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) એ રાષ્ટ્રીય સ્મારકો અને પ્રાચીન વસ્તુઓ પરના મિશન (NMMA) હેઠળ 1,18,359 પ્રાચીન વસ્તુઓ અને કલાકૃતિઓનું ડિજિટલ દસ્તાવેજીકરણ કર્યું છે.
• ભારતીય હસ્તપ્રતોના ડિજિટાઇઝેશન અને સંરક્ષણના મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સાથે 'જ્ઞાન ભારતમ મિશન' હેઠળ, 37 જાહેર અથવા ખાનગી સંસ્થાઓ સાથે મળીને 3.50 લાખ હસ્તપ્રતોનું ડિજિટાઇઝેશન કરવામાં આવ્યું છે.
• C-DAC, પુણે સાથે ટેકનિકલ સહયોગમાં સંસ્કૃતિ મંત્રાલય સંગ્રહાલય સંગ્રહના ડિજિટાઇઝેશન માટે "JATAN" નામના સોફ્ટવેરનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે.
• અભિલેખ પટલ એ નેશનલ આર્કાઇવ્ઝ ઓફ ઇન્ડિયા (NAI) દ્વારા ક્યુરેટ કરાયેલ ડિજિટલ ભંડાર છે. જે ભારતના ઐતિહાસિક વારસાના પ્રવેશદ્વાર તરીકે સેવા આપે છે, જે કાળજીપૂર્વક સાચવેલા દસ્તાવેજો અને રેકોર્ડનો ખજાનો પ્રદાન કરે છે.
• નેશનલ કલ્ચરલ ઑડિઓ-વિઝ્યુઅલ આર્કાઇવ્ઝ (NCAA)એ ભારતના સાંસ્કૃતિક વારસાને પ્રોત્સાહન આપવા અને જાળવવા માટે દુર્લભ અને લુપ્તપ્રાય સાંસ્કૃતિક ઑડિઓ-વિઝ્યુઅલ રેકોર્ડિંગ્સ માટે એક વિશ્વસનીય ડિજિટલ ભંડાર છે.
• ભારતભરમાં પટિયાલા, પ્રયાગરાજ, કોલકાતા, દીમાપુર, તંજાવુર, નાગપુર અને ઉદયપુરમાં મુખ્ય મથક ધરાવતા સાત ઝોનલ કલ્ચરલ સેન્ટર્સ (ZCCs) સંગીત, નૃત્ય, થિયેટર, સાહિત્ય અને લલિત કળાઓને સમાવિષ્ટ કરતી દ્રશ્ય અને પ્રદર્શન કલાના સંરક્ષણ અને પ્રોત્સાહન માટે સંશોધન અને ઑડિઓ-વિઝ્યુઅલ દસ્તાવેજીકરણ કરે છે.

સંસ્કૃતિ મંત્રાલયે ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ દ્વારા ભારતીય કલા અને સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નીચેની પહેલો શરૂ કરી છે, જેમાં ઓનલાઇન પ્રદર્શનો, વર્ચ્યુઅલ સંગ્રહાલયો અને સાંસ્કૃતિક ઉત્સવો અને શાસ્ત્રીય પ્રદર્શનોનું સ્ટ્રીમિંગનો સમાવેશ થાય છે:

• કર્ણાટકના હમ્પી ખાતેના પુરાતત્વીય સંગ્રહાલયને રાષ્ટ્રીય સંસ્કૃતિ ભંડોળના નેજા હેઠળ એરપોર્ટ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (AAI) સાથે ભાગીદારીમાં એપ-આધારિત વર્ચ્યુઅલ સંગ્રહાલયના વિકાસ દ્વારા વ્યાપકપણે અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યું છે.
• ભારતની રાષ્ટ્રીય વર્ચ્યુઅલ પુસ્તકાલય (NVLI) ને ભારતમાં બધી સાંસ્કૃતિક માહિતીને એકસાથે લાવવા અને વપરાશકર્તા મૈત્રીપૂર્ણ બહુભાષી શોધ ઇન્ટરફેસ દ્વારા નાગરિકો માટે આવી માહિતી સુલભ બનાવવા માટેના પ્લેટફોર્મ તરીકે કલ્પના કરવામાં આવી છે. તે ભારતભરના વિવિધ ભંડારો અને સંસ્થાઓમાંથી સાંસ્કૃતિક સુસંગતતાનો ડેટા હોસ્ટ કરે છે.
• આ ઉપરાંત, મંત્રાલય નિયમિતપણે વિવિધ સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ દ્વારા પ્રદર્શનો, સાંસ્કૃતિક ઉત્સવો, શાસ્ત્રીય પ્રદર્શનો અને અન્ય સિદ્ધિઓ સહિત ભારતીય કલા અને સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે.

સંસ્કૃતિ મંત્રાલય તેના વિવિધ સંગઠનો દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ અને સામાન્ય લોકો માટે ભારતીય સાંસ્કૃતિક શિક્ષણને ઓનલાઈન લર્નિંગ પ્લેટફોર્મ સાથે એકીકૃત કરવા માટે નીચેની યોજનાઓ અમલમાં મૂકે છે:

1. શતાબ્દી અને વર્ષગાંઠ યોજના
2. કલા સંસ્કૃતિ વિકાસ યોજના હેઠળ ગુરુ શિષ્ય પરંપરાનો પ્રચાર
3. સંગ્રહાલયોનો વિકાસ
4. પુસ્તકાલયોનો વિકાસ
5. વૈશ્વિક જોડાણ
6. હસ્તપ્રત પર રાષ્ટ્રીય મિશન (જ્ઞાન ભારતમ મિશન)
7. સાંસ્કૃતિક નકશા અને રોડમેપ પર રાષ્ટ્રીય મિશન

આ માહિતી કેન્દ્રીય સંસ્કૃતિ અને પર્યટન મંત્રી શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવતે આજે લોકસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આપી હતી.

SM/IJ/GP/JD

(Release ID: 2157508)