2014માં સ્વચ્છ ભારત મિશનની શરૂઆત અને 2016માં ઘન કચરા વ્યવસ્થાપન નિયમોની રજૂઆત સાથે ઘન કચરા વ્યવસ્થાપનનો અભિગમમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન આવ્યું છે. જેમાં શૂન્ય કચરો લેન્ડફિલ્સમાં નાખવાનાં ધ્યેય પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. SBM-U 2.0એ ટકાઉ કચરા વ્યવસ્થાપન પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપીને અને MoHUAની આગેવાની હેઠળ "લક્ષ્ય શૂન્ય ડમ્પસાઇટ" પહેલ શરૂ કરીને આ અભિગમને વધુ મજબૂત બનાવ્યો છે. આ પહેલના ભાગ રૂપે, વિવિધ ભૌગોલિક ક્ષેત્રોના ઘણા શહેરોએ વારસાગત કચરા સ્થળોના ઉપચાર હાથ ધર્યા છે.

રાજકોટ આ પરિવર્તનશીલ પહેલનું એક આકર્ષક ઉદાહરણ છે. શહેરમાં દરરોજ લગભગ 700 ટન મ્યુનિસિપલ ઘન કચરો ઉત્પન્ન થાય છે, જેનો ઐતિહાસિક રીતે નાકરાવાડી ડમ્પિંગ સાઇટ પર નિકાલ કરવામાં આવતો હતો. સમય જતાં, લગભગ 1.6 મિલિયન ટન વારસાગત કચરો આ સ્થળ પર એકઠો થયો હતો. તેની પ્રતિક્રિયાનાં ભાગરૂપે, રાજકોટ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશને સ્થળને સુધારવા માટે એક ઐતિહાસિક પ્રયાસ હાથ ધર્યો, જેનો ઉદ્દેશ્ય ફક્ત કચરો દૂર કરવાનો જ નહીં પરંતુ આ વિસ્તારને સ્વચ્છ, લીલા શહેરી જંગલમાં પરિવર્તિત કરવાનો પણ હતો. જેના પરિણામે 20 એકર જમીન ફરીથી સંપાદિત થઇ.

નાકરાવાડી સાઈટના ઉપાયના ભાગ રૂપે, વારસાગત કચરાનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક વિગતવાર સર્વેક્ષણ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારબાદ અદ્યતન મશીનોનો ઉપયોગ કરીને પ્રક્રિયા હાથ ધરવામાં આવી હતી, જેના પરિણામે કચરામાંથી મેળવેલા બળતણ (RDF), અર્ધ-કમ્પોસ્ટ અને નિષ્ક્રિય પદાર્થોને અલગ કરવામાં આવ્યા હતા. RDFને જામનગરના કચરા-થી-ઊર્જા પ્લાન્ટમાં મોકલવામાં આવ્યું હતું, જયારે નિષ્ક્રિય પદાર્થોને સુરક્ષિત લેન્ડફિલ સુવિધા (SLF)માં મોકલવામાં આવ્યા હતા અને 50,000 ટનથી વધુ અર્ધ-કમ્પોસ્ટનો ઉપયોગ જમીન સુધારણા અને માટી સંવર્ધન માટે કરવામાં આવ્યો હતો. સ્થળને સમૃદ્ધ હરિયાળી જગ્યામાં પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે, મિયાવાકી તકનીકનો ઉપયોગ કરીને લગભગ 2.35 લાખ મૂળ અને ઝડપથી વિકસતા વૃક્ષો વાવવામાં આવ્યા હતા. સ્થળને ગૌરીદળ સુએજ ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ સાથે જોડવા માટે 12 કિમી લાંબી પાઇપલાઇન નાખવામાં આવી હતી, જેનાથી સિંચાઈ માટે ગૌણ શુદ્ધિકરણ કરવામાં આવેલા પાણીનો ઉપયોગ શક્ય બન્યો હતો. ટકાઉ પાણી વ્યવસ્થાપન સુનિશ્ચિત કરવા માટે, ભૂગર્ભજળને રિચાર્જ કરવા માટે પાણી સંગ્રહ તળાવો બનાવવામાં આવ્યા હતા, અને પાણીના ઉપયોગને શ્રેષ્ઠ બનાવવા અને વાવેતરને ટેકો આપવા માટે ટપક અને છંટકાવ સિંચાઈ પ્રણાલીઓ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી.

નાકરાવાડી સાઈટ પર વારસાગત કચરાનાં નિકાલમાં અનેક મહત્વપૂર્ણ પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. 16 લાખ ટનથી વધુ મિશ્ર અને સંકુચિત કચરાનું સંચાલન કરવાથી અલગીકરણ અને પ્રક્રિયા મુશ્કેલ બની ગઈ, જ્યારે સાઈટના ભારે દૂષણને કારણે જમીનની વ્યાપક તૈયારી અને માટી સંવર્ધનની જરૂર પડી હતી. કામદારો અને નજીકના રહેવાસીઓ દુર્ગંધ અને વાયુ પ્રદૂષણથી પ્રભાવિત થયા હતા. જેના કારણે આરોગ્ય પર જોખમ ઊભું થયું હતું. ચોમાસાના વરસાદથી કામગીરીમાં વિક્ષેપ પડ્યો હતો, અને વાવેતર માટે ટ્રીટેડ પાણીનો સતત પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવા માટે 12 કિમી પાઇપલાઇન નાખવાની જરૂર પડી હતી.

આ પ્રોજેક્ટ એક ક્ષતિગ્રસ્ત ડમ્પસાઇટને ઉન્નત જૈવવિવિધતા સાથે સમૃદ્ધ પર્યાવરણને અનુકૂળ શહેરી જગ્યામાં રૂપાંતરિત કરીને, વારસાગત કચરાના પડકારને સંબોધતી વખતે ટકાઉપણાને પ્રોત્સાહન આપીને એક ચક્રાકાર અર્થતંત્રનો અભિગમ દર્શાવે છે. 30 એકરના ગ્રીન ટ્રાન્સફોર્મેશન પહેલને લાભ આપવા માટે કચરામાંથી ઉપયોગી સામગ્રી અને મૂલ્યવાન સંસાધનોમાં પ્રક્રિયા કરવામાં આવી હતી.

આ પ્રોજેક્ટે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર નાણાકીય, સામાજિક અને પર્યાવરણીય અસરો દર્શાવી છે. તે વારસાગત કચરાને ઉપયોગી ઉત્પાદનોમાં રિસાયક્લિંગ કરીને સંસાધન સંરક્ષણને પ્રોત્સાહન આપે છે, જેનાથી કાચા માલની જરૂરિયાત ઓછી થાય છે અને સંસાધનોના ઘટાડાને અટકાવે છે. કચરાને અલગ કરવા, રિસાયક્લિંગ અને પુનઃઉપયોગ જેવી અસરકારક કચરો ઘટાડવાની વ્યૂહરચનાઓ દ્વારા, આ પહેલ લેન્ડફિલ્સમાં મોકલવામાં આવતા કચરાના જથ્થાને ઘટાડે છે, જેનાથી અર્થતંત્રને ટેકો મળે છે. તે ગૌરીદળ STPમાંથી ગૌણ શુદ્ધ પાણીનો ઉપયોગ 12 કિમી પાઇપલાઇન દ્વારા સિંચાઈ માટે કરીને પાણી સંરક્ષણમાં પણ ફાળો આપે છે, જેનાથી મીઠા પાણીના સંસાધનો પર નિર્ભરતા ઓછી થાય છે અને શહેરી જંગલમાં પાણીનો ટકાઉ ઉપયોગ શક્ય બને છે. GHG ઘટાડવાની દ્રષ્ટિએ, આ પ્રોજેક્ટ કચરાને ઉર્જા ઉત્પાદન માટે RDF માં રૂપાંતરિત કરે છે અને વનીકરણના પ્રયાસો હાથ ધરે છે, જેનાથી કાર્બન પૃથ્થકારણ અને આબોહવા પરિવર્તન ઘટાડામાં નોંધપાત્ર ફાળો મળે છે.

આ પ્રોજેક્ટ વનીકરણ અને કચરાની પ્રક્રિયા દ્વારા હવાની ગુણવત્તામાં સુધારો કરીને આરોગ્ય અને સલામતી પણ સુનિશ્ચિત કરે છે, જેનાથી પ્રદૂષકોમાં ઘટાડો થાય છે અને ઓક્સિજનનું સ્તર વધે છે. હરિયાળી જગ્યાઓનું નિર્માણ સમુદાય સુખાકારીમાં વધુ ફાળો આપે છે અને સ્થાનિક સ્વ-સહાય જૂથો (SHGs) અને સ્વયંસેવકોને જોડે છે, રોજગારની તકો, સમુદાય ભાગીદારી અને ટકાઉ પ્રથાઓ વિશે જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે, જેનાથી સામાજિક એકતા વધે છે. આર્થિક મોરચે, કચરાને ઊર્જા, ખાતર અને અન્ય મૂલ્યવર્ધિત ઉત્પાદનોમાં રૂપાંતરિત કરવાથી આવકના નવા સ્ત્રોતો ઉત્પન્ન થાય છે, ઇકો-ટુરિઝમને પ્રોત્સાહન મળે છે અને કચરા વ્યવસ્થાપન માટે સ્થાનિક સરકાર પર નાણાકીય બોજ ઓછો થાય છે. અંતે, આ પહેલ ટકાઉ શહેરી વિકાસ માટે એક મોડેલ તરીકે પણ કામ કરે છે.

આ પ્રોજેક્ટની સફળતા અન્ય શહેરો અને પ્રદેશોમાં પણ લાગુ કરવાની સંભાવના પૂરી પાડે છે. જે વારસાગત કચરા વ્યવસ્થાપન, જમીનની અધોગતિ અને પર્યાવરણીય પુનઃસ્થાપનના પડકારોનો સામનો કરી રહ્યા છે.

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2137623)