ભારત સરકારના મુખ્ય વૈજ્ઞાનિક સલાહકારના કાર્યાલયે આજે ક્વોન્ટમ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય ટેકનોલોજી જોડાણ વ્યૂહરચનાનું પ્રથમ સંસ્કરણ બહાર પાડ્યું, જે ક્વોન્ટમ સાયન્સ, ટેકનોલોજી અને ઇનોવેશન (QSTI)માં ભારતની બાહ્ય-ઉન્મુખ વ્યૂહરચનાને સ્પષ્ટ કરવા તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. જેનો હેતુ શોધને વેગ આપવા, નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા અને મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં અપનાવવા માટે ઉત્પ્રેરક બનાવવાનો છે.

દર વર્ષે 14 એપ્રિલના રોજ ઉજવાતા વિશ્વ ક્વોન્ટમ દિવસ 2025ના અવસરે PSAના પોડકાસ્ટ દરમિયાન PSA પ્રો. અજય કુમાર સૂદ દ્વારા આ અહેવાલનું સત્તાવાર રીતે અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ અહેવાલ ખાસ મહત્વ ધરાવે છે કારણ કે 2025 એ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને સભ્ય દેશો દ્વારા નિયુક્ત કરાયેલ આંતરરાષ્ટ્રીય ક્વોન્ટમ સાયન્સ એન્ડ ટેકનોલોજી વર્ષ (IYQST) છે.

આ વ્યૂહરચના અહેવાલ સરકાર, શિક્ષણ અને ઉદ્યોગમાં સ્થાનિક અને વિદેશી હિસ્સેદારોને તેમના જોડાણ લક્ષ્યો સાથે સંરેખિત સંદર્ભ-વિશિષ્ટ કાર્ય બિંદુઓ ઘડવા માટે સક્ષમ બનાવવા માટે એક મૂળભૂત લેન્ડસ્કેપ વિશ્લેષણ પ્રદાન કરે છે, જે ભારતના રાષ્ટ્રીય ક્વોન્ટમ મિશન (NQM) ની મહત્વાકાંક્ષાઓ અને ઇકોસિસ્ટમમાં વિવિધ એજન્સીઓ અને હિસ્સેદારો દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતા અન્ય પ્રયાસોને પૂરક બનાવે છે.

ક્વોન્ટમ ટેકનોલોજીના મહત્વ વિશે વાત કરતા, પ્રો. સૂદે ભાર મૂક્યો કે આ એક એવું ક્ષેત્ર છે જ્યાં કોઈ પણ દેશ પાછળ રહેવા માંગતો નથી કારણ કે તે વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને ક્વોન્ટમ સુરક્ષિત થયા વિના વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા હોઈ શકતી નથી. ભારત માટે આ ક્ષેત્રમાં રહેલી ખામીઓ અને શક્યતાઓ વિશે વધુ બોલતા, તેમણે કહ્યું, "ભારતે ક્વોન્ટમ હાર્ડવેરમાં રોકાણ કરવું પડશે, આપણે આયાત પરની આપણી નિર્ભરતા ઘટાડવી પડશે અને ક્વોન્ટમ કમ્પ્યુટિંગના તમામ ક્ષેત્રોમાં પ્રગતિ આમાં મદદ કરી શકે છે. આપણે સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે વધુ ભંડોળ લાવવાની અને રોકાણોને જોખમમુક્ત કરવાની જરૂર છે - જેનો અર્થ એ છે કે આપણે ઉત્પાદનો માટે બજારો બનાવવાની જરૂર છે. અને આ તે જગ્યા છે જ્યાં બધા ખેલાડીઓ,પછી ભલે તે સરકાર હોય, ખાનગી ક્ષેત્ર હોય, શિક્ષણ હોય કે સ્ટાર્ટઅપ્સ હોય આ ઇકોસિસ્ટમ બનાવવામાં ભૂમિકા ભજવે છે," તેમણે કહ્યું. "આપણે ક્વોન્ટમ ટેકનોલોજી માટે વૈશ્વિક ધોરણોને વ્યાખ્યાયિત કરવામાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવવી પડશે. આ એક ખાલી જગ્યા છે જે આપણે ભરવાની છે. કારણ કે એકવાર આપણે આ હાંસલ કરીશું, પછી આપણે માનકીકરણના પ્રયાસોમાં પણ ભૂમિકા ભજવીશું, અને તે વ્યૂહાત્મક સ્વાયત્તતા તરફ દોરી જશે. આપણે આ ખૂબ જ સક્રિય રીતે કરવું પડશે અને ખાતરી કરવી પડશે કે આપણી પાસે આ વૈશ્વિક ધોરણો છે કારણ કે આપણું બજાર ફક્ત ભારતીય બજાર નથી પરંતુ વૈશ્વિક બજાર છે."

NQM વિશે વાત કરતા, પ્રો. સૂદે માહિતી આપી કે સચિવ DSTના નેતૃત્વ હેઠળ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ (DST) દ્વારા ખૂબ જ કાર્યક્ષમ રીતે હાથ ધરવામાં આવી રહેલ આ મિશન, આ અગ્રણી ટેકનોલોજીના સમગ્ર જીવન ચક્ર - તેના માટે જરૂરી સંશોધન અને વિકાસ, તે R&Dને ટેકનોલોજીમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે શું કરવાની જરૂર છે, અને બજારમાં વિસ્તરણ માટે તેમાંથી ઉત્પાદન કેવી રીતે બનાવવું તે જુએ છે. તેમણે 17 રાજ્યો અને 2 કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 43 સંસ્થાઓના 152 સંશોધકોને સામેલ કરીને NQM દ્વારા રાષ્ટ્રીય સ્તરે અમલમાં મુકવામાં આવી રહેલા હબ-એન્ડ-સ્પોક મોડેલની મુખ્ય વિશેષતાઓ પણ સમજાવી છે.

ITES-Qની આ પ્રથમ આવૃત્તિ વૈશ્વિક અને રાષ્ટ્રીય ક્વોન્ટમ ઇકોસિસ્ટમ્સનું વ્યાપક ઝાંખી પ્રદાન કરે છે, જેમાં રોકાણોનું વિશ્લેષણ, પ્રતિભા વિકાસ, સંસ્થાકીય શક્તિઓ, સંશોધન પ્રકાશનો, બૌદ્ધિક સંપત્તિ, સ્ટાર્ટઅપ્સ, સપ્લાય ચેઇન અને ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિનો સમાવેશ થાય છે. ITES-Qની કલ્પના અસરકારક ભાગીદારીને સરળ બનાવવા અને ખાસ કરીને QSTI માટે દ્વિપક્ષીય અને બહુપક્ષીય જોડાણોને મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસોમાં વિદેશમાં ભારતીય મિશનના મૂલ્ય ઉમેરવા માટે કરવામાં આવી છે.

ITES એ ભારત સરકારના PSA કાર્યાલયની એક પહેલ છે, જે મહત્વપૂર્ણ અને ઉભરતા ક્ષેત્રોમાં ભારતના ટેકનોલોજી રાજદ્વારી પ્રયાસોને મજબૂત અને વધારવા માટે રચાયેલ છે.

સંપૂર્ણ ITES-Q રિપોર્ટ PSA ઓફિસની વેબસાઇટ  https://psa.gov.in/CMS/web/sites/default/files/publication/ITES_QWEBSITE1.pdf દ્વારા ઍક્સેસ કરી શકાય છે.

PSA સાથે વિશ્વ ક્વોન્ટમ દિવસ 2025 પોડકાસ્ટ અહીં સાંભળી શકાય છે: https://youtu.be/454E5OY2ygA

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com