સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (એસડીજી)ને સ્થાનિક બનાવવા અને તળિયાના શાસનને સશક્ત બનાવવાની દિશામાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું ભરતાં પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે સમગ્ર ભારતમાં 2.5 લાખથી વધારે ગ્રામ પંચાયતો (જીપી)ની પ્રગતિને માપવા માટે પરિવર્તનકારી સાધન પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે પંચાયતી એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ (પીએઆઈ) શરૂ કર્યો  છે. જે પરિવર્તનકારી સાધન છે.પીએઆઈ સ્થાનિક એસડીજી (એલએસડીજી)ની નવ થીમ એટલે કે પંચાયતોની કામગીરીને દર્શાવે છે. પંચાયત, તંદુરસ્ત પંચાયત, બાળ-મૈત્રીપૂર્ણ પંચાયત, પર્યાપ્ત પાણી પંચાયત, સ્વચ્છ અને હરિયાળી પંચાયત, આત્મનિર્ભર માળખા સાથે પંચાયત, સામાજિક રીતે ન્યાયી અને સામાજિક રીતે સુરક્ષિત પંચાયત, સુશાસન સાથે પંચાયત અને મહિલા-મૈત્રીપૂર્ણ પંચાયતમાં ગરીબી મુક્ત અને સંવર્ધિત આજીવિકા. આ થીમ્સ વૈશ્વિક ધ્યેયોને ગ્રામીણ વાસ્તવિકતાઓ સાથે સાંકળી લે છે, જે સ્થાનિક સરકારોને સર્વગ્રાહી વિકાસ માટે તેમની વ્યૂહરચનાઓ ઘડવામાં મદદ કરે છે.

રાજ્યવાર જોઈએ તો ગુજરાતે 346 ગ્રામ પંચાયત સાથે ફ્રન્ટ રનર્સ તરીકે મોખરે રહી હતી. જ્યારે તેલંગાણામાં 270 ફ્રન્ટ રનર્સ હતા. પ્રદર્શન કરનારાઓની ઊંચી સંખ્યા ધરાવતા રાજ્યોમાં ગુજરાત (13781), મહારાષ્ટ્ર (12,242), તેલંગાણા (10099) , મધ્ય પ્રદેશ (7,912) અને ઉત્તરપ્રદેશ (6593)નો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે બિહાર, છત્તીસગઢ અને આંધ્રપ્રદેશમાં મહત્વાકાંક્ષી ગ્રામ પંચાયતોનો નોંધપાત્ર હિસ્સો છે, જે કેન્દ્રિત વિકાસ પ્રયાસોની જરૂરિયાતવાળા ક્ષેત્રો પર પ્રકાશ પાડે છે. 2022-23 પીએઆઈના આંકડા દર્શાવે છે કે 2,55,699 ગ્રામ પંચાયતોમાંથી, 2,16,285 એ માન્ય ડેટા સબમિટ કર્યો હતો. જ્યારે 699 (0.3%) પંચાયતો ફ્રન્ટ રનર્સ તરીકે ઉભરી આવી હતી. 77,298 (35.8%) પરફોર્મર હતા, 1,32,392 (61.2%) ઉમેદવારો હતા. જ્યારે 5,896 (2.7%) ગ્રામ પંચાયતો પ્રારંભિક સ્તરે હતી. કોઈ પણ ગ્રામ પંચાયત અચીવર તરીકે લાયક નથી. અત્યાર સુધી, કોઈ આંતર-રાજ્ય સરખામણી કરવામાં આવી નથી.

પંચાયત એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ વિશે

પંચાયત એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ (પીએઆઈ) એક સંમિશ્રિત સૂચકાંક છે અને તેનું સંકલન 435 વિશિષ્ટ સ્થાનિક સૂચકાંકો (331 ફરજિયાત અને 104 વૈકલ્પિક)ના આધારે કરવામાં આવ્યું છે. જેમાં આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય (એમઓએસપીઆઈ)ના નેશનલ ઈન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક (એનઆઈએફ) સાથે સંરેખિત એલએસડીજી (સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સનું લોકલાઇઝેશન)  ના 9 વિષયોમાં 566 વિશિષ્ટ ડેટા પોઇન્ટનો સમાવેશ થાય છે. પીએઆઈ સહભાગી, બોટમ-અપ વિકાસ મારફતે એસડીજી 2030 એજન્ડા હાંસલ કરવાની ભારતની કટિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. પીએઆઈ સ્કોર્સ અને વિવિધ ગ્રામ પંચાયતો દ્વારા હાંસલ કરવામાં આવેલા વિષયોના સ્કોર્સને આધારે આ જીપીને કામગીરીની એક શ્રેણીમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે - અચીવરઃ (90+), ફ્રન્ટ રનરઃ (75થી 90થી ઓછી); પર્ફોર્મરઃ (60થી 75થી નીચે); આકાંક્ષીઃ (40થી 60થી નીચે) અને સ્ટાર્ટનર (40થી નીચે).

પીએઆઈનો ઉદ્દેશ સ્થાનિક એસડીજી હાંસલ કરવામાં મૂળભૂત સ્તરની સંસ્થાઓ દ્વારા કરવામાં આવેલી પ્રગતિનું મૂલ્યાંકન કરવાનો અને તેને માપવાનો છે, જેથી એસડીજી 2030ની પ્રાપ્તિમાં પ્રદાન થશે. પંચાયત એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ (પીએઆઈ) મલ્ટિ-ડોમેન અને મલ્ટિ-સેક્ટરલ ઇન્ડેક્સ છે, જેનો ઉદ્દેશ પંચાયતોના સંપૂર્ણ વિકાસ, કામગીરી અને પ્રગતિનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે થવાનો છે. આ સૂચકાંકમાં વિવિધ સામાજિક-આર્થિક માપદંડો અને માપદંડોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યાં છે, જેથી પંચાયતનાં કાર્યક્ષેત્રમાં સ્થાનિક સમુદાયોની સુખાકારી અને વિકાસની સ્થિતિનો ક્યાસ લગાવી શકાય. પીએઆઈનો એક હેતુ  વિવિધ એલએસડીજી થીમ પર હાંસલ કરેલા સ્કોર્સ મારફતે પંચાયતોના વિકાસના અંતરને ઓળખવાનો અને પંચાયતને પાયાના સ્તરે પુરાવા-આધારિત આયોજન માટે સક્ષમ બનાવવાનો છે. પીએઆઈના પરિણામો, સમય જતાં, પંચાયતો દ્વારા પ્રાપ્ત કરેલા સ્કોરના આધારે વૃદ્ધિશીલ પ્રગતિને પ્રતિબિંબિત કરશે, જે એલએસડીજીને સાકાર કરવા તરફ તેમની પ્રગતિ પર પ્રકાશ પાડશે. સૌપ્રથમ બેઝલાઇન પંચાયત એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ (પીએઆઈ) નાણાકીય વર્ષ 22-23 સ્થાનિક લક્ષ્યાંકો નક્કી કરવામાં, કાર્યવાહી કરી શકાય તેવા મુદ્દાઓને ઓળખવામાં અને ઇચ્છિત લક્ષ્યાંકો હાંસલ કરવા માટે પુરાવા-આધારિત પંચાયત વિકાસ યોજનાઓ તૈયાર કરવામાં મદદરૂપ થવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે. આ અનુક્રમણિકા ગ્રામીણ ભારતની જરૂરિયાતો સાથે ગુંજી ઉઠે છે, જે તેમને તળિયાના સ્તરે સંદર્ભિત રીતે અર્થપૂર્ણ બનાવે છે. પીએઆઈ આકારણી માટેના સાધન તરીકે સેવા આપે છે અને પંચાયતો વચ્ચે તંદુરસ્ત સ્પર્ધાને પ્રોત્સાહન આપે છે. તદુપરાંત, પીએઆઈ દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવેલી માહિતી પુરાવા-આધારિત આયોજનના પાયા તરીકે કામ કરે છે, જે પંચાયતોને વિકાસના અંતરાલોને ઓળખવા, સ્પષ્ટ લક્ષ્યો નિર્ધારિત કરવા અને સંસાધનોની વધુ અસરકારક રીતે ફાળવણી કરવા સક્ષમ બનાવે છે, આમ સ્થાનિક સ્તરે વધુ વ્યૂહાત્મક અને અસરકારક શાસનને આગળ ધપાવે છે. મહત્ત્વની વાત એ છે કે, તે રાજ્ય સરકારોથી માંડીને સંસદસભ્યો સુધીના તમામ સ્તરે નીતિ ઘડવૈયાઓને જમીની સ્તરની પ્રગતિનું મૂલ્યાંકન કરવા અને તે મુજબ વ્યૂહરચનાઓને સુધારવા સક્ષમ બનાવે છે.

પંચાયત એડવાન્સમેન્ટ ઇન્ડેક્સ જાહેર કરવાનું કામ વિવિધ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો, રાજ્ય સરકારો અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સંસ્થાઓ સાથે જોડાણને કારણે શક્ય બન્યું  છે. આ હિસ્સેદારોએ આવશ્યક ડેટા શેર કર્યા છે જે સૂચકાંકનો મુખ્ય આધાર બનાવે છે, જે તેને વિકાસ પર નજર રાખવા માટેનું એક વ્યાપક સાધન બનાવે છે. 29 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની 2.16 લાખથી વધુ ગ્રામ પંચાયતોએ  સમર્પિત પીએઆઈ પોર્ટલમાં પોતાનો ડેટા દાખલ કરી દીધો છે  અને દરેક એન્ટ્રીને અંતિમ સૂચકાંકમાં સામેલ કરતા પહેલા ચુસ્તપણે માન્યતા આપવામાં આવી છે. પીએઆઈ પોર્ટલ (www.pai.gov.in) મજબૂત, બહુભાષી ડેટા મેનેજમેન્ટ પ્લેટફોર્મ તરીકે કામ કરે છે, જે પંચાયતોને તેમના વિકાસનાં માપદંડોમાં પ્રવેશવા અને ટ્રેક કરવા સક્ષમ બનાવે છે. 2.16 લાખથી વધારે પંચાયતોના ડેટા પર પ્રક્રિયા કરવામાં આવી છે, જેને રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા માન્યતા આપવામાં આવી છે. પાંચ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (મેઘાલય, નાગાલેન્ડ, ગોવા, પુડુચેરી અને પશ્ચિમ બંગાળ)ની 11,712 પંચાયતોના ડેટાને માન્યતા બાકી હોવાને કારણે સામેલ કરવામાં આવ્યા ન હતા.

ભારતે 2030ના એસડીજી લક્ષ્યાંકો તરફની તેની આગેકૂચ જારી રાખી છે, ત્યારે પીએઆઈ ગ્રામીણ શાસનમાં પારદર્શકતા, કાર્યદક્ષતા અને સમુદાય-કેન્દ્રિત વિકાસને પ્રોત્સાહન આપતી સીમાચિહ્નરૂપ નવીનતા તરીકે ઊભું છે. વધુ માહિતી અને વિગતવાર અહેવાલોની ઍક્સેસ માટે, www.pai.gov.in મુલાકાત લો.

દરેક કામગીરીની શ્રેણીમાં પંચાયતોની રાજ્યવાર સંખ્યા

 

 

 

 

ભારતભરની ટોચની 25 જીપીની યાદી માટે અહીં ક્લિક કરો

AP/IJ/GP/JD

(Release ID: 2120467) Visitor Counter : 52