ભારત સરકારે ખાદ્ય સંબંધિત કાયદાઓને એક કરવા અને ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા (FSSAI)ની સ્થાપના કરવા માટે ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ એક્ટ- 2006 બનાવ્યો હતો. FSSAI ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓ માટે વિજ્ઞાન-આધારિત ધોરણો નક્કી કરે છે અને માનવ વપરાશ માટે સલામત અને તંદુરસ્ત આહારની ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે તેના ઉત્પાદન, સંગ્રહ, વિતરણ, વેચાણ અને આયાતનું નિયમન કરે છે. FSSAI દ્વારા રાજ્ય સરકારો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના વહીવટના ખાદ્ય સુરક્ષા કમિશનરો મારફતે FSSAI દ્વારા એફએસએસએઆઇ કાયદાનો અમલ અને અમલ હાથ ધરવામાં આવે છે. FSSAI, કેન્દ્રીય રીતે નિયંત્રિત ખાદ્ય વ્યવસાયો માટે તેની પ્રાદેશિક કચેરીઓ મારફતે અને રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના સહયોગથી, કાયદા અને તેના નિયમોનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા માટે નિરીક્ષણ, ઓડિટ, દેખરેખ અને રેન્ડમ સેમ્પલિંગ જેવી નિયમિત દેખરેખ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરે છે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં FSSAIએ "નેશનલ એન્યુઅલ સર્વેલન્સ પ્લાન" રજૂ કર્યો હતો. વધુમાં, રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો તેમની સ્થાનિક જરૂરિયાતો, ખાદ્ય વલણો, વપરાશની પેટર્ન અને ભેળસેળ જેવા મુદ્દાઓને અનુરૂપ સ્વતંત્ર દેખરેખ અને અમલીકરણ પગલાં લે છે. FSSAI સમયાંતરે પાન-ઇન્ડિયા સર્વેલન્સ પણ કરે છે, જે ભેળસેળ માટે સંવેદનશીલ મુખ્ય ખોરાક અને અન્ય ચીજવસ્તુઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

FSSAIના જણાવ્યા અનુસાર, મોબાઇલ ફૂડ ટેસ્ટિંગ લેબોરેટરી (એમએફટીએલ), જે "ફૂડ સેફ્ટી ઓન વ્હીલ્સ" (એફએસડબ્લ્યુ) તરીકે પણ ઓળખાય છે, ખાસ કરીને ગામડાઓ, નગરો અને અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં ફૂડ ટેસ્ટિંગ, તાલીમ અને જાગૃતિ કાર્યક્રમોના વિસ્તરણમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે. અત્યારે 35 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 285 એફએસડબ્લ્યુ કાર્યરત છે. આ એકમો આવશ્યક માળખાગત સુવિધાઓથી સજ્જ છે, જેમાં "મિલ્ક-ઓ-સ્ક્રીન" ઉપકરણો સામેલ છે, જે ચરબી, એસએનએફ, પ્રોટીન અને ઉમેરવામાં આવેલા પાણી, યુરિયા, સુક્રોઝ, માલ્ટોડેક્સ્રિન અને એમોનિયમ સલ્ફેટ જેવા ભેળસેળયુક્ત તત્ત્વોની ગુણવત્તાના મુખ્ય માપદંડોનું સ્થળ પર જ પરીક્ષણ કરી શકે છે. તદુપરાંત, એફએસડબ્લ્યુ અન્ય ખાદ્ય ઉત્પાદનો માટે પણ મૂળભૂત ભેળસેળ પરીક્ષણો કરવા માટે સક્ષમ છે.

ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ એક્ટ, 2006ની જોગવાઇઓ હેઠળ ફૂડ બિઝનેસ ઓપરેટર્સ (એફબીઓ) મુખ્યત્વે કાચા માલની ખરીદીથી માંડીને ગ્રાહકોને તૈયાર માલની ડિલિવરી સુધી ખાદ્ય ઉત્પાદનોની સંપૂર્ણ ટ્રેસેબિલિટી સુનિશ્ચિત કરવા માટે જવાબદાર છે. પારદર્શિતા, જવાબદારી અને સલામતી જાળવવા માટે તેઓએ સમગ્ર સપ્લાય ચેઇનમાં યોગ્ય રેકોર્ડ્સ અને દસ્તાવેજો જાળવવા આવશ્યક છે. આ જરૂરિયાતોના અનુપાલનની નિરીક્ષણ અને ઓડિટ દરમિયાન ચકાસણી કરાય છે અને ઉલ્લંઘનના કિસ્સામાં યોગ્ય નિયમનકારી પગલાં લેવામાં આવે છે.

વધુમાં, પશુપાલન અને ડેરી વિભાગ ડેરી વિકાસ માટે રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ (એનપીડીડી)નો અમલ કરે છે, જે ગુણવત્તાયુક્ત દૂધ પરીક્ષણ ઉપકરણો અને પ્રાથમિક ચિલિંગ સુવિધાઓ માટે માળખાગત સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા અને વધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. એનપીડીડી ઓટોમેટિક મિલ્ક કલેક્શન યુનિટ્સ (એએમસીયુ) અને ડેટા પ્રોસેસિંગ મિલ્ક કલેક્શન યુનિટ્સ (ડીપીએમસીયુ) ખરીદવા માટે સહકારી મંડળીઓ અને દૂધ ઉત્પાદક સંસ્થાઓને નાણાકીય સહાય પણ પૂરી પાડે છે, જે ગ્રામ્ય સ્તરે દૂધ એકત્રીકરણમાં પારદર્શકતા સુનિશ્ચિત કરે છે.

ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા (FSSAI)એ ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (ફૂડ પ્રોડક્ટ્સ સ્ટાન્ડર્ડ્સ એન્ડ ફૂડ એડિટિવ્સ) રેગ્યુલેશન્સ, 2011 હેઠળ દૂધ અને દૂધની બનાવટો માટે માપદંડો સ્થાપિત કર્યા છે. આ માપદંડો સમગ્ર દેશમાં ડેરી સહકારી મંડળીઓ સહિત તમામ ફૂડ બિઝનેસ ઓપરેશન્સ (એફબીઓ)ને એકસમાન રીતે લાગુ પડે છે, જેથી તેનું પાલન સુનિશ્ચિત કરી શકાય. નવા માપદંડો વિકસાવતી વખતે અથવા વર્તમાન માપદંડોમાં સુધારો કરતી વખતે, FSSAI સામાન્ય લોકો અને હિતધારકો પાસેથી પ્રતિસાદ અને સૂચનો મેળવવા માટે ડ્રાફ્ટ નોટિફિકેશન બહાર પાડે છે. ડેરી સહકારી મંડળીઓ પાસેથી ઇનપુટ સહિત પ્રાપ્ત થયેલા પ્રતિભાવોની સંપૂર્ણ સમીક્ષા કરવામાં આવે છે અને સ્ટાન્ડર્ડ-સેટિંગ પ્રક્રિયા દરમિયાન તેને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે.

કેન્દ્રીય મત્સ્યપાલન, પશુપાલન અને ડેરી મંત્રાલયના રાજ્યમંત્રી પ્રો.એસ.પી.સિંહ બઘેલે 25 માર્ચ, 2025ના રોજ લોકસભામાં એક લેખિત જવાબમાં આ માહિતી આપી હતી.

AP/IJ/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com