પરિચય

ભારત આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તનમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે. જે પ્રધાનમંત્રી મોદીનાં વિઝનરી લીડરશિપથી પ્રેરિત છે. ભારતના ઇતિહાસમાં સૌપ્રથમવાર સરકાર એઆઈ ઈકોસિસ્ટમને સક્રિયપણે આકાર આપી રહી છે. જ્યાં કમ્પ્યુટિંગ પાવર, જીપીયુ અને સંશોધનની તકો પરવડે તેવા ખર્ચે સુલભ છે.

ભૂતકાળથી વિપરીત, ભારતમાં એઆઈ હવે વિશેષાધિકૃત થોડા લોકો સુધી મર્યાદિત નથી અથવા વૈશ્વિક ટેક જાયન્ટ્સનું વર્ચસ્વ ધરાવે છે. દૂરંદેશી નીતિઓ દ્વારા મોદી સરકાર વિદ્યાર્થીઓ, સ્ટાર્ટઅપ્સ અને ઇનોવેટર્સને વૈશ્વિક કક્ષાના એઆઇ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સાથે સશક્ત બનાવી રહી છે. જે ખરા અર્થમાં સમાન તકને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે. ઇન્ડિયાએઆઈ મિશન અને એઆઈ માટે ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્રોની સ્થાપના જેવી પહેલોએ દેશની એઆઈ પ્રણાલીને મજબૂત કરી છે. જે આ મહત્ત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં નવીનતા અને આત્મનિર્ભરતા માટેનો માર્ગ મોકળો કરી રહી છે.

આ પ્રયાસો વર્ષ 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતનાં વિઝન સાથે સુસંગત છે. જેમાં ભારત વૈશ્વિક એઆઇ પાવરહાઉસ બનવા ઇચ્છે છે. જે આર્થિક વૃદ્ધિ, શાસન અને સામાજિક પ્રગતિ માટે અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરશે.

AI કમ્પ્યુટ અને સેમીકન્ડક્ટર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર

ભારત તેની વધતી જતી ડિજિટલ અર્થવ્યવસ્થાને ટેકો આપવા માટે ઝડપથી એક મજબૂત એઆઈ કમ્પ્યુટિંગ અને સેમીકન્ડક્ટર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવી રહ્યું છે. 2024માં ઇન્ડિયાએઆઈ મિશનની મંજૂરી સાથે, સરકારે એઆઈ ક્ષમતાઓને મજબૂત કરવા માટે પાંચ વર્ષમાં 10,300 કરોડ રૂપિયાની ફાળવણી કરી હતી. આ મિશનનું મુખ્ય કેન્દ્ર બિંદુ 18,693 ગ્રાફિક્સ પ્રોસેસિંગ યુનિટ્સ (જીપીયુ)થી સજ્જ હાઇ-એન્ડ કોમન કમ્પ્યુટિંગ સુવિધાના વિકાસ પર કેન્દ્રિત છે. જે તેને વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી વિસ્તૃત એઆઇ કમ્પ્યુટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાંનું એક બનાવે છે. આ ક્ષમતા ઓપન-સોર્સ એઆઇ મોડેલ ડીપસીક કરતા લગભગ નવ ગણી છે અને ચેટજીપીટી જે કામ કરે છે તેના કરતા લગભગ બે તૃતીયાંશ છે.

અહીં મુખ્ય વિકાસ છે:

• સ્કેલિંગ એઆઈ કમ્પ્યુટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: મિશનના પ્રારંભિક તબક્કામાં 10,000 જીપીયુ (GPU) ઉપલબ્ધ થયા છે. બાકીના એકમો ટૂંક સમયમાં ઉમેરવામાં આવશે. આ ભારતીય ભાષાઓ અને સંદર્ભોને અનુરૂપ દેશી એઆઈ સોલ્યુશન્સ બનાવવા માટે સક્ષમ બનાવશે.
• હાઈ-પર્ફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગની ઍક્સેસનું ઉદ્ઘાટનઃ ભારતે ઓપન જીપીયુ માર્કેટપ્લેસ લોન્ચ કરવાની પહેલ પણ કરી છે. જે સ્ટાર્ટઅપ્સ, સંશોધકો અને વિદ્યાર્થીઓ માટે હાઈ-પર્ફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગને સુલભ બનાવે છે. ઘણા દેશોથી વિપરીત, જ્યાં એઆઈ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર મોટા કોર્પોરેશનો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે, આ પહેલ એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે નાના ખેલાડીઓને નવીનતાની તક મળે.
• મજબૂત જીપીયુ સપ્લાય ચેઇન: સરકારે જીપીયુની સપ્લાય માટે 10 કંપનીઓની પસંદગી કરી છે. જે મજબૂત અને વૈવિધ્યસભર સપ્લાય ચેઇન સુનિશ્ચિત કરે છે.
• સ્વદેશી જીપીયુ ક્ષમતાઓઃ સ્થાનિક ક્ષમતાઓને વધુ મજબૂત કરવા માટે ભારતે આગામી ત્રણથી પાંચ વર્ષમાં પોતાનું જીપીયુ વિકસાવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે. જેથી આયાતી ટેકનોલોજી પર નિર્ભરતા ઘટાડી શકાય.
• એફોર્ડેબલ કમ્પ્યુટ એક્સેસ: ટૂંક સમયમાં જ એક નવી કોમન કમ્પ્યુટ સુવિધા શરૂ કરવામાં આવશે. જે સંશોધકો અને સ્ટાર્ટઅપ્સને કલાકના 100 રૂપિયાના અત્યંત સબસિડીવાળા દરે જીપીયુ પાવર એક્સેસ કરવાની મંજૂરી આપશે, જ્યારે વૈશ્વિક ખર્ચ પ્રતિ કલાક 2.5 થી 3 ડોલર છે.
• સેમીકન્ડક્ટર મેન્યુફેક્ચરિંગને મજબૂત કરવુંઃ સમાંતરે ભારત સેમીકન્ડક્ટર મેન્યુફેક્ચરિંગ ક્ષેત્રે આગેકૂચ કરી રહ્યું છે, જેમાં પાંચ સેમિકન્ડક્ટર પ્લાન્ટ નિર્માણાધિન છે. આ વિકાસ માત્ર એઆઈ નવીનતાને જ ટેકો આપશે નહીં, પરંતુ વૈશ્વિક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ક્ષેત્રમાં ભારતની સ્થિતિને પણ મજબૂત બનાવશે.

ઓપન ડેટા અને સેન્ટર્સ ઓફ એક્સલન્સ (સીઓઇ) સાથે એઆઇને આગળ વધારવું

એઆઈ વિકાસમાં ડેટાના મહત્વને સમજીને, મોદી સરકારે ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા, બિન-વ્યક્તિગત ડેટાસેટ્સને અવિરત એક્સેસ પ્રદાન કરવા માટે ઇન્ડિયાએઆઈ ડેટાસેટ પ્લેટફોર્મ શરૂ કર્યું છે. આ પ્લેટફોર્મ પર અનામી ડેટાનો સૌથી મોટો સંગ્રહ હશે. જે ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ્સ અને સંશોધકોને અદ્યતન એઆઈ એપ્લિકેશન્સ વિકસાવવા માટે સશક્ત બનાવશે. વૈવિધ્યસભર અને વિપુલ પ્રમાણમાં ડેટાસેટને સુનિશ્ચિત કરીને, આ પહેલ એઆઇ-સંચાલિત સોલ્યુશન્સને મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં આગળ વધારશે, નવીનતા અને સચોટતામાં વધારો કરશે.

• ઓપન ડેટા ઍક્સેસ માટે ઇન્ડિયાએઆઈ ડેટાસેટ પ્લેટફોર્મ: આ પ્લેટફોર્મ ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ્સ અને સંશોધકોને ઉચ્ચ-ગુણવત્તાયુક્ત, અનામી ડેટાસેટ્સના યુનિફાઇડ રિપોઝિટરી સુધી પહોંચવામાં સક્ષમ બનાવશે, જે એઆઇ નવીનતા માટેના અવરોધોને ઘટાડશે.
• વિવિધ ડેટા સાથે એઆઇ મોડેલની સચોટતા વધારવી: મોટા પાયે, બિન-વ્યક્તિગત ડેટાસેટ્સ પ્રદાન કરીને, આ પહેલ પૂર્વગ્રહોને ઘટાડવામાં મદદ કરશે અને કૃષિ, હવામાન આગાહી અને ટ્રાફિક મેનેજમેન્ટ જેવા ડોમેન્સમાં એઆઇ એપ્લિકેશન્સની વિશ્વસનીયતામાં સુધારો કરશે.
• સેન્ટર્સ ઓફ એક્સેલન્સ: સરકારે નવી દિલ્હીમાં હેલ્થકેર, એગ્રિકલ્ચર અને સસ્ટેનેબલ સિટીઝમાં ત્રણ એઆઇ સેન્ટર્સ ઓફ એક્સલન્સ (સીઓઇ)ની સ્થાપના કરી છે. અંદાજપત્ર 2025 માં વધુ રૂ. 500 કરોડના ખર્ચ સાથે શિક્ષણમાં એઆઈ માટે નવી સીઓઈની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, જે તેને આ પ્રકારનું ચોથું કેન્દ્ર બનાવશે.
• એઆઈ-સંચાલિત ઉદ્યોગો માટે કૌશલ્યઃ કૌશલ્યવર્ધન માટે પાંચ રાષ્ટ્રીય ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્રોની યોજના તૈયાર કરવામાં આવી છે, જે યુવાનોને ઉદ્યોગ સાથે સંબંધિત કુશળતાથી સજ્જ કરશે. આ કેન્દ્રોની સ્થાપના ઉત્પાદન અને એઆઈ નવીનતામાં 'મેક ફોર ઇન્ડિયા, મેક ફોર ધ વર્લ્ડ' વિઝનને ટેકો આપવા માટે વૈશ્વિક ભાગીદારો સાથે જોડાણમાં કરવામાં આવશે.

ભારતના એઆઈ મોડલ્સ અને લેંગ્વેજ ટેકનોલોજીસ

સરકાર લાર્જ લેંગ્વેજ મોડલ્સ (એલએલએમ) અને ભારતીય જરૂરિયાતોને અનુરૂપ સમસ્યા-વિશિષ્ટ એઆઇ સોલ્યુશન્સ સહિત ભારતના પોતાના પાયાના મોડલ્સના વિકાસને સરળ બનાવી રહી છે. એઆઈ સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, બહુવિધ ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્રોની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી છે.

ભારતનું ફાઉન્ડેશનલ લાર્જ લેંગ્વેજ મોડલ્સઃ ઇન્ડિયાએઆઈએ દરખાસ્તો માટે આહ્વાન કરીને એલએલએમ અને સ્મોલ લેંગ્વેજ મોડલ્સ (એસએલએમ) સહિત સ્વદેશી ફાઉન્ડેશનલ એઆઇ મોડલ્સ વિકસાવવા માટેની પહેલ શરૂ કરી છે.

ડિજિટલ ઇન્ડિયા ભાષિની: એઆઇની આગેવાની હેઠળનું ભાષા અનુવાદ પ્લેટફોર્મ છે, જેની રચના અવાજ-આધારિત એક્સેસ સહિત ભારતીય ભાષાઓમાં ઇન્ટરનેટ અને ડિજિટલ સેવાઓની સરળ સુલભતાને સક્ષમ બનાવવા અને ભારતીય ભાષાઓમાં કન્ટેન્ટ સર્જનને ટેકો આપવા માટે કરવામાં આવી છે.

ભારતજેન: વિશ્વની પ્રથમ સરકારી ભંડોળથી ચાલતી મલ્ટિમોડલ એલએલએમ પહેલ, ભારતજેનની શરૂઆત 2024માં દિલ્હીમાં કરવામાં આવી હતી. તેનો ઉદ્દેશ્ય ભાષા, વાણી અને કમ્પ્યુટર વિઝનમાં પાયાના મોડેલો મારફતે જાહેર સેવા પ્રદાન અને નાગરિક જોડાણને વધારવાનો છે. ભારતજેનમાં ભારતની અગ્રણી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના એઆઈ સંશોધનકારોના કન્સોર્ટિયમનો સમાવેશ થાય છે.

સર્વમ-૧ એઆઈ મોડેલઃ ભારતીય ભાષાઓ માટે અનુકૂળ વિશાળ ભાષાનું મોડેલ, સર્વમ-૧માં ૨ અબજ માપદંડો છે અને તે દસ મુખ્ય ભારતીય ભાષાઓને ટેકો આપે છે. તે ભાષા અનુવાદ, ટેક્સ્ટ સારાંશ અને કન્ટેન્ટ જનરેશન જેવી એપ્લિકેશનો માટે બનાવવામાં આવ્યું છે.

ચિત્રલેખાઃ AI4 ભારત, ચિત્રલેખા દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલું ઓપન-સોર્સ વિડિયો ટ્રાન્સક્રિએશન પ્લેટફોર્મ વપરાશકર્તાઓને વિવિધ ભારતીય ભાષાઓમાં ઓડિયો ટ્રાન્સક્રિપ્ટ્સ જનરેટ કરવા અને સંપાદિત કરવા સક્ષમ બનાવે છે.

હનુમાનની એવરેસ્ટ 1.0: એસએમએલ, એવરેસ્ટ 1.0 દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી બહુભાષી એઆઈ સિસ્ટમ 35 ભારતીય ભાષાઓને સપોર્ટ કરે છે, જેને 90 સુધી વધારવાની યોજના છે.

ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સાથે AI સંકલન

ભારતના ડિજિટલ પબ્લિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (ડીપીઆઈ)એ જાહેર ભંડોળને ખાનગી ક્ષેત્રની આગેવાની હેઠળના નવીનીકરણ સાથે જોડીને ડિજિટલ નવીનીકરણને નવેસરથી વ્યાખ્યાયિત કર્યું છે. આધાર, યુપીઆઈ અને ડિજિલોકર જેવા પ્લેટફોર્મ ફાઉન્ડેશન તરીકે કામ કરે છે, જ્યારે ખાનગી કંપનીઓ તેમની ટોચ પર એપ્લિકેશન-સ્પેસિફિક સોલ્યુશન્સનું નિર્માણ કરે છે. આ મોડેલને હવે એઆઈ સાથે વધારવામાં આવી રહ્યું છે, જે નાણાકીય અને શાસન પ્લેટફોર્મમાં બુદ્ધિશાળી ઉકેલોને સંકલિત કરે છે. ભારતના ડીપીઆઈની વૈશ્વિક અપીલ જી-20 સમિટમાં સ્પષ્ટ પણે જોવા મળી હતી, જેમાં કેટલાક દેશોએ આ પ્રકારનું માળખું અપનાવવામાં રસ દાખવ્યો હતો. ભારતની યુપીઆઈ ચુકવણી પ્રણાલીને જાપાનની પેટન્ટ અનુદાન તેની માપનીયતાને વધુ રેખાંકિત કરે છે.

મહાકુંભ 2025 માટે, એઆઈ-સંચાલિત ડીપીઆઈ સોલ્યુશન્સે વિશ્વના સૌથી મોટા માનવ મેળાવડાના સંચાલનમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી હતી. એઆઈ-સંચાલિત સાધનોએ પ્રયાગરાજમાં ભીડના ફેલાવાને ઓપ્ટિમાઇઝ કરવા માટે રીઅલ-ટાઇમ રેલવે મુસાફરોની અવરજવર પર નજર રાખી હતી. ભાષિની-સંચાલિત કુંભ સહ'આઈ'યાક ચૅટબોટે અવાજ-આધારિત ખોવાયેલી અને મળી આવેલી સેવાઓ, વાસ્તવિક સમયનું ભાષાંતર અને બહુભાષીય સહાયને શક્ય બનાવી. ભારતીય રેલવે અને યુપી પોલીસ સાથે તેના સંકલનથી સંચાર વ્યવસ્થા સુવ્યવસ્થિત બની હતી અને સમસ્યાનું ઝડપથી નિરાકરણ સુનિશ્ચિત થયું હતું. ડીપીઆઈ સાથે એઆઈનો લાભ લઈને, મહાકુંભ 2025 એ ટેક-સક્ષમ, સમાવિષ્ટ અને કાર્યક્ષમ ઇવેન્ટ મેનેજમેન્ટ માટે વૈશ્વિક બેંચમાર્ક સ્થાપિત કર્યો છે.

એઆઈ પ્રતિભા અને કાર્યબળનો વિકાસ

ભારતનું કાર્યબળ તેની ડિજિટલ ક્રાંતિના કેન્દ્રમાં છે. દેશ દર અઠવાડિયે એક ગ્લોબલ કેપેબિલિટી સેન્ટર (જીસીસી)નો ઉમેરો કરે છે, જે વૈશ્વિક સંશોધન અને વિકાસ અને ટેકનોલોજીકલ વિકાસ માટે પસંદગીના સ્થળ તરીકેની તેની સ્થિતિને મજબૂત કરે છે. જો કે, આ વૃદ્ધિને ટકાવી રાખવા માટે શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસમાં સતત રોકાણની જરૂર પડશે. સરકાર રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (એનઇપી) 2020 સાથે સુસંગત એઆઇ, 5જી અને સેમિકન્ડક્ટર ડિઝાઇનને સમાવવા માટે યુનિવર્સિટીના અભ્યાસક્રમમાં સુધારો કરીને આ પડકારનો સામનો કરી રહી છે. આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે સ્નાતકો નોકરી માટે તૈયાર કૌશલ્યો પ્રાપ્ત કરે છે, જે શિક્ષણ અને રોજગાર વચ્ચેના સંક્રમણ સમયને ઘટાડે છે.

• એઆઇ ટેલેન્ટ પાઇપલાઇન અને એઆઇ એજ્યુકેશનઃ ઇન્ડિયાએઆઈ ફ્યુચર સ્કિલ્સ ઇનિશિયેટિવ હેઠળ, એઆઇ એજ્યુકેશનને અંડરગ્રેજ્યુએટ, પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએટ અને પીએચડી પ્રોગ્રામ્સમાં વિસ્તૃત કરવામાં આવી રહ્યું છે. ટોચની 50 એનઆઈઆરએફ રેન્ક ધરાવતી સંસ્થાઓમાં એઆઈનું સંશોધન કરી રહેલા પૂર્ણકાલીન પીએચ.ડી.ના વિદ્વાનોને ફેલોશિપ આપવામાં આવી રહી છે. સુલભતા વધારવા માટે ટિઅર 2 અને ટિઅર 3 શહેરોમાં ડેટા અને એઆઇ લેબની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેમાં નાઇલિટ દિલ્હીમાં મોડલ ઇન્ડિયાએઆઈ ડેટા લેબ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે.
• વૈશ્વિક એઆઈ કૌશલ્ય પ્રવેશમાં ભારત પ્રથમ ક્રમે: સ્ટેનફોર્ડ એઆઈ ઇન્ડેક્સ 2024 અનુસાર, ભારત એઆઈ કૌશલ્ય પ્રવેશમાં 2.8 ના સ્કોર સાથે વૈશ્વિક સ્તરે પ્રથમ ક્રમે છે, જે યુએસ (2.2) અને જર્મની (1.9) કરતા આગળ છે. વર્ષ 2016થી અત્યાર સુધીમાં ભારતમાં એઆઇ ટેલેન્ટ કોન્સન્ટ્રેશનમાં 263 ટકાનો વધારો થયો છે. જેણે દેશને એઆઇના મુખ્ય કેન્દ્ર તરીકે સ્થાન આપ્યું છે. એઆઇ સ્કિલ પેનિટ્રેશન ફોર વિમેનમાં પણ ભારત 1.7ના સ્કોર સાથે અમેરિકા (1.2) અને ઇઝરાયલ (0.9)ને પાછળ છોડીને મોખરે છે.
• એઆઇ ઇનોવેશનઃ ભારત વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી ઝડપથી વિકસતા ડેવલપર પોપ્યુલેશન તરીકે ઉભરી આવ્યું છે અને ગિટહબ પર પબ્લિક જનરેટિવ એઆઇ પ્રોજેક્ટ્સમાં બીજા ક્રમે છે. આ દેશમાં વિશ્વની 16 ટકા એઆઇ પ્રતિભાઓ છે, જે એઆઇ નવીનતા અને દત્તક લેવામાં તેના વધતા પ્રભાવને દર્શાવે છે.
• એઆઇ ટેલેન્ટ હબ્સ: ધ ઇન્ડિયા સ્કિલ્સ રિપોર્ટ 2024માં વ્હીબોક્સ દ્વારા આગાહી કરવામાં આવી છે કે ભારતનો એઆઇ ઉદ્યોગ 45 ટકાના સીએજીઆર સાથે 2025 સુધીમાં 28.8 અબજ ડોલર સુધી પહોંચી જશે. એઆઈ-કુશળ કાર્યબળમાં 2016 થી 2023 સુધીમાં 14 ગણો વધારો જોવા મળ્યો છે. જેણે ભારતને સિંગાપોર, ફિનલેન્ડ, આયર્લેન્ડ અને કેનેડાની સાથે ટોચના પાંચ સૌથી ઝડપથી વિકસતા એઆઈ ટેલેન્ટ હબ્સમાંનું એક બનાવ્યું છે. ભારતમાં એઆઈ પ્રોફેશનલ્સની માંગ 2026 સુધીમાં 10 લાખ સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે.

એઆઈ દત્તક અને ઉદ્યોગની વૃદ્ધિ

વૈશ્વિક મંદી વચ્ચે પણ ભારતની જનરેટિવ એઆઇ (GENAI) ઇકોસિસ્ટમમાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ જોવા મળી છે. દેશનું એઆઈ લેન્ડસ્કેપ પ્રાયોગિક ઉપયોગના કિસ્સાઓથી સ્કેલેબલ, ઉત્પાદન માટે તૈયાર ઉકેલોમાં વિકસિત થઈ રહ્યું છે, જે તેની વધતી પરિપક્વતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

• એઆઈ રોકાણને પ્રાધાન્ય આપતા વ્યવસાયો: બીસીજીના જણાવ્યા અનુસાર, 80 ટકા ભારતીય કંપનીઓ એઆઈને મુખ્ય વ્યૂહાત્મક અગ્રતા માને છે, જે વૈશ્વિક સરેરાશ 75 ટકાથી આગળ છે. આ ઉપરાંત, 69% લોકો 2025માં તેમના તકનીકી રોકાણોમાં વધારો કરવાની યોજના ધરાવે છે, જેમાં એક તૃતીયાંશ એઆઈ પહેલને 25 મિલિયન ડોલરથી વધુની ફાળવણી કરે છે.
• જેનએઆઈ સ્ટાર્ટઅપ ફંડિંગ: નેશનલ એસોસિએશન ઓફ સોફ્ટવેર એન્ડ સર્વિસ કંપનીઝ (નાસ્કોમ) ના નવેમ્બર 2024ના અહેવાલ મુજબ, ભારતીય જેનએઆઈ સ્ટાર્ટઅપ ફંડિંગમાં ક્વાર્ટર-દર-ક્વાર્ટર છ ગણો વધારો થયો છે, જે બી 2 બી અને એજન્ટિક એઆઈ સ્ટાર્ટઅપ્સ દ્વારા સંચાલિત Q2FY2025 51 મિલિયન ડોલર સુધી પહોંચી ગયું છે.
• એઆઇ ટ્રાન્સફોર્મિંગ વર્કપ્લેસ: રેન્ડસ્ટાડ એઆઇ એન્ડ ઇક્વિટી રિપોર્ટ 2024માં જણાવાયું છે કે 10 માંથી સાત ભારતીય કર્મચારીઓએ 2024માં કામ પર એઆઇનો ઉપયોગ કર્યો હતો. જે એક વર્ષ અગાઉ 10માં 05 હતો, જે કાર્યસ્થળોમાં એઆઇના ઝડપી એકીકરણને પ્રદર્શિત કરે છે.
• એઆઇ એમ્પાવરિંગ સ્મોલ એન્ડ મીડિયમ બિઝનેસીસ (એસએમબી): સ્વાયત્ત એજન્ટો જેવી એઆઇ-સંચાલિત ટેકનોલોજી એસએમબીને અસરકારક રીતે સ્કેલ કરવામાં, ગ્રાહકોના અનુભવોને વ્યક્તિગત બનાવવામાં અને કામગીરીને ઓપ્ટિમાઇઝ કરવામાં મદદ કરે છે. સેલ્સફોર્સના જણાવ્યા અનુસાર, એઆઈનો ઉપયોગ કરતા 78 ટકા ભારતીય એસએમબીએ આવકમાં વૃદ્ધિ નોંધાવી છે, જ્યારે 93 ટકાએ જણાવ્યું હતું કે એઆઈએ આવકમાં વધારો કરવામાં ફાળો આપ્યો છે.
• ભારતની એઆઈ અર્થવ્યવસ્થાનું ઝડપી વિસ્તરણ: બીસીજી-નાસ્કોમ રિપોર્ટ 2024 મુજબ, ભારતનું એઆઈ બજાર 25-35 ટકાના સીએજીઆર પર વૃદ્ધિ પામશે તેવી ધારણા છે. જે નવીનતા અને રોજગાર નિર્માણ માટેની તેની સંભવિતતાને મજબૂત કરશે. એઆઇ રૂટિન કાર્યોને સ્વચાલિત કરે છે, તે સાથે સાથે ડેટા સાયન્સ, મશીન લર્નિંગ અને એઆઇ-સંચાલિત એપ્લિકેશન્સમાં નવી તકો પેદા કરે છે.
• એઆઇ સ્ટાર્ટઅપ સપોર્ટ ઇકોસિસ્ટમઃ ભારત 520થી વધારે ટેક ઇન્ક્યુબેટર્સ અને એક્સિલેટરનું યજમાન છે, જે સક્રિય કાર્યક્રમોમાં વૈશ્વિક સ્તરે ત્રીજું સ્થાન ધરાવે છે. તેમાંથી 42 ટકાની સ્થાપના છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કરવામાં આવી હતી. જે ભારતીય સ્ટાર્ટ અપ્સની વિકસતી જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે હતી. ટી-હબ મેથ (T-Hub MATH) જેવા એઆઇ-કેન્દ્રિત પ્રવેગક ઉત્પાદનના વિકાસ, બિઝનેસ સ્ટ્રેટેજી અને સ્કેલિંગમાં મહત્ત્વપૂર્ણ માર્ગદર્શન પૂરું પાડે છે. 2024ની શરૂઆતમાં, મેથએ 60થી વધુ સ્ટાર્ટઅપ્સને ટેકો આપ્યો હતો. જેમાંથી પાંચ સક્રિયપણે ભંડોળ અંગે ચર્ચા કરી હતી, જેણે ભારતના વધતા એઆઈ સ્ટાર્ટઅપ લેન્ડસ્કેપને પ્રકાશિત કર્યું હતું.

એક વ્યવહારિક એઆઈ નિયમન અભિગમ

ભારતનું વ્યવહારુ એઆઈ નિયમન નવીનીકરણ અને જવાબદારીને સંતુલિત કરે છે. જે વધારે પડતા નિયંત્રણને સ્પષ્ટ કરે છે, જે વિકાસને રૂંધી શકે છે અને અંકુશમુક્ત બજાર-સંચાલિત શાસનને કે જે ઈજારાઓ સર્જી શકે છે તેને રૂંધી શકે છે. માત્ર કાયદા પર આધાર રાખવાને બદલે, ભારત એઆઈ-સંચાલિત સલામતીઓમાં રોકાણ કરી રહ્યું છે. જે ઊંડી બનાવટી બાબતો, ગોપનીયતાના જોખમો અને સાયબર સલામતીના જોખમો માટેના ઉકેલો વિકસાવવા માટે ટોચની યુનિવર્સિટીઓ અને આઈઆઈટીને ભંડોળ પૂરું પાડે છે. આ ટેક્નો-લીગલ અભિગમ એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે એઆઈ સર્વસમાવેશક વિકાસ માટે એક બળ બની રહે છે. જે એક એવી ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપે છે, જ્યાં નવીનતા ખીલે છે જ્યારે નૈતિક ચિંતાઓને સક્રિયપણે સંબોધવામાં આવે છે.

નિષ્કર્ષ

કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તામાં ભારતની ઝડપી પ્રગતિએ, વ્યૂહાત્મક સરકારની પહેલોના ટેકાથી દેશને વૈશ્વિક એઆઈ પાવરહાઉસ તરીકે સ્થાન આપ્યું છે. એઆઇ કમ્પ્યુટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું વિસ્તરણ કરીને, સ્વદેશી એઆઇ મોડલ્સને પ્રોત્સાહન આપીને, ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં વધારો કરીને અને ટેલેન્ટ ડેવલપમેન્ટમાં રોકાણ કરીને ભારત સર્વસમાવેશક અને નવીનતા-સંચાલિત ઇકોસિસ્ટમ ઊભી કરી રહ્યું છે. ઓપન ડેટા, હાઈ-પરફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગની સસ્તી સુલભતા અને સ્થાનિક જરૂરિયાતોને અનુરૂપ એઆઈ-સંચાલિત સોલ્યુશન્સ પર ભાર મૂકવાથી એ સુનિશ્ચિત થાય છે કે એઆઈના લાભો વ્યવસાયો, સંશોધકો અને નાગરિકો સુધી એકસરખી રીતે પહોંચે. જેમ જેમ ઉદ્યોગોમાં એઆઈ અપનાવવાની ગતિ વધી રહી છે, તેમ તેમ ભારતનો સક્રિય અભિગમ માત્ર તેના ડિજિટલ અર્થતંત્રને જ મજબૂત નથી બનાવી રહ્યો, પરંતુ મહત્ત્વપૂર્ણ ટેક્નોલૉજીમાં આત્મનિર્ભરતા માટેનો માર્ગ મોકળો કરી રહ્યો છે. ભવિષ્ય માટે સ્પષ્ટ વિઝન સાથે ભારત એઆઇ ઇનોવેશનમાં અગ્રણી બનવાની તૈયારીમાં છે, જે આગામી વર્ષોમાં વૈશ્વિક એઆઇ લેન્ડસ્કેપને આકાર આપશે.

સ્ત્રોત: ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રાલય

પીડીએફમાં જોવા માટે ક્લિક કરો

AP/IJ/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2108834) Visitor Counter : 103