પરિચય

પર્યાવરણીય સ્થિરતા અને ઉર્જા સંરક્ષણ સંબંધિત વૈશ્વિક પડકારોનો સામનો કરવામાં બાયોટેકનોલોજી એક પરિવર્તનશીલ શક્તિ તરીકે ઉભરી રહી છે. બાયો-મેન્યુફેક્ચરિંગ, બાયોરિસોર્સિસ અને બાયોએનર્જીમાં અદ્યતન નવીનતાઓનો ઉપયોગ કરીને ભારત હરિત વૃદ્ધિ અને સ્થાયી ભવિષ્ય પ્રત્યેની તેની પ્રતિબદ્ધતાને સક્રિયપણે આગળ ધપાવી રહ્યું છે. બાયોટેકનોલોજી વિભાગ (DBT) રાષ્ટ્રના પર્યાવરણીય અને આર્થિક લક્ષ્યો સાથે સુસંગત બાયો-આધારિત અર્થતંત્રને પ્રોત્સાહન આપવાના હેતુથી નીતિગત સુધારાઓ અને સંશોધન પહેલ ચલાવવામાં મોખરે રહ્યું છે.

નીતિગત સુધારાઓ બાયોટેક પ્રગતિને આગળ ધપાવી રહ્યું છે

મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં ક્રાંતિ લાવવા માટે બાયોટેકનોલોજીની સંભાવનાને ઓળખીને, ભારત સરકારે ઘણા સીમાચિહ્નરૂપ નીતિગત સુધારાઓ રજૂ કર્યા છે:

BioE3 (અર્થતંત્ર, પર્યાવરણ અને રોજગાર માટે બાયોટેકનોલોજી) નીતિ

24 ઓગસ્ટ, 2024ના રોજ મંજૂર કરાયેલી આ નીતિનો હેતુ ઉચ્ચ-પ્રદર્શનવાળા બાયોમેન્યુફેક્ચરિંગમાં નવીનતા-આધારિત સંશોધન અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને વેગ આપવાનો છે.

BioE3ના ફાયદા[1]

• ભારતને વૈશ્વિક બાયોમેન્યુફેક્ચરિંગ હબ તરીકે સ્થાન આપવું.

• ભારતને ઝડપી ગ્રીન ગ્રોથના માર્ગ પર લઈ જવું.

• ટેકનોલોજીમાં નવીનતાને સ્થાયીરૂપે ઝડપી બનાવવી.

• રોજગારને વેગ આપવો અને ઉદ્યોગસાહસિક ગતિને તીવ્ર બનાવવી.

• 2047 માટે બાયોઇકોનોમી લક્ષ્યો અને રાષ્ટ્રીય આર્થિક લક્ષ્યો પ્રાપ્ત કરવા.

• ભારત માટે બાયો-વિઝન બનાવવા [2]

  [3]

બાયોટેકનોલોજી રિસર્ચ ઇનોવેશન અને ઉદ્યોગસાહસિકતા વિકાસ (બાયો-રાઇડ)

આ યોજના રૂ. 1,500 કરોડના બજેટ ફાળવણીની સાથે અગાઉની DBT પહેલોને એક જ માળખામાં એકીકૃત કરે છે. બાયો-રાઇડનો હેતુ સંશોધનને વેગ આપવા, ઉત્પાદન વિકાસ વધારવા અને શૈક્ષણિક સંશોધન અને ઔદ્યોગિક એપ્લિકેશનો વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાનો છે. આ યોજના ભારત સરકારના આરોગ્યસંભાળ, કૃષિ, પર્યાવરણીય સ્થિરતા અને સ્વચ્છ ઉર્જા જેવા રાષ્ટ્રીય અને વૈશ્વિક પડકારોનો સામનો કરવા માટે બાયો-ઇનોવેશનની સંભાવનાનો ઉપયોગ કરવાના મિશનનો એક ભાગ છે.

  [4]

ભારતની પ્રથમ બાયોમેન્યુફેક્ચરિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (BRIC-NABI)

BRIC-નેશનલ એગ્રી-ફૂડ બાયો-મેન્યુફેક્ચરિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (BRIC-NABI)ની સ્થાપના ભારતના કૃષિ બાયોટેકનોલોજી લેન્ડસ્કેપમાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. આ નવી સ્થાપિત સંસ્થા સંશોધનથી વ્યાપારીકરણ સુધીની સફરને સુવ્યવસ્થિત કરવાનો, પાયલોટ-સ્કેલ ઉત્પાદનને સરળ બનાવવા અને બજારમાં નવીન કૃષિ-ટેક સોલ્યુશન્સ પહોંચાડવાનો હેતુ ધરાવે છે.

[5]  

i3c BRIC RCB પીએચડી પ્રોગ્રામ

2024માં શરૂ કરાયેલ આ પીએચડી પહેલનો હેતુ સામાજિક જરૂરિયાતોને સંબોધવા માટે સમસ્યાનું નિરાકરણ અભિગમ સાથે ઉચ્ચ કુશળ કાર્યબળ બનાવવાનો છે. આ કાર્યક્રમ DBT BRIC (iBRICs), RCB અને ICGEBની સંસ્થાઓ વચ્ચે વધુ શૈક્ષણિક અને સંશોધન ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાને પ્રોત્સાહન આપશે અને પીએચડી વિદ્વાનો માટે વ્યાવસાયિક નેટવર્કિંગ તકોમાં વધારો કરશે. જૂન 2024માં તેનો પ્રથમ કોલ શરૂ થતાં તેની પ્રથમ બેચમાં કુલ 58 વિદ્યાર્થીઓ નોંધાયા છે.

   [6]

બાયોટેકનોલોજીમાં ઉભરતા ફ્રન્ટીયર્સ (EFB) કાર્યક્રમ

DBTનો ઉભરતા ફ્રન્ટીયર્સ ઇન બાયોટેકનોલોજી (EFB) કાર્યક્રમ બાયોટેકનોલોજીના ઉભરતા ક્ષેત્રોમાં નવીન અને ઉચ્ચ-જોખમવાળા સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ડિઝાઈન કરવામાં આવ્યો છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય અત્યાધુનિક વૈજ્ઞાનિક પડકારોનો સામનો કરવાનો અને નવા જ્ઞાન અને તકનીકોનું નિર્માણ કરવાનો છે. જેનો નોંધપાત્ર રીતે સામાજિક અને આર્થિક પ્રભાવ પડી શકે છે. 21 રાજ્યોમાં ફેલાયેલી દેશભરની 73 સંસ્થાઓમાં અત્યાર સુધીમાં 157 નવીન પ્રોજેક્ટ્સને સમર્થન આપવામાં આવ્યું છે.

બાયોએનર્જી અને પર્યાવરણીય સંરક્ષણમાં મુખ્ય સિદ્ધિઓ

બાયો-ઇનોવેશન પ્રત્યે ભારતની પ્રતિબદ્ધતા બાયોએનર્જી, બાયોરિસોર્સિસ અને પર્યાવરણીય પુનઃસ્થાપનમાં મૂર્ત પરિણામો આપી રહી છે:

નિષ્કર્ષ

પર્યાવરણીય અને ઉર્જા સંરક્ષણ પ્રયાસોમાં બાયોટેકનોલોજીનું એકીકરણ કાયમી ભવિષ્ય માટે માર્ગ મોકળો કરી રહ્યું છે. પ્રગતિશીલ નીતિ સુધારાઓ, વ્યૂહાત્મક રોકાણો અને ક્રાંતિકારી સંશોધન દ્વારા ભારત મહત્વપૂર્ણ પર્યાવરણીય પડકારોનો સામનો કરતી વખતે તેની બાયોઈકોનોમીને મજબૂત બનાવી રહ્યું છે. જેમ જેમ બાયોટેકનોલોજીનો વિકાસ ચાલુ રહે છે, તેમ તે આર્થિક વિકાસને આગળ વધારવા, પર્યાવરણીય સંતુલનને પ્રોત્સાહન આપવા અને ભાવિ પેઢીઓ માટે ઉર્જા સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાની અપાર સંભાવના ધરાવે છે.

સંદર્ભો

https://x.com/moesgoi/status/1827381922844065876/photo/2

https://x.com/PIB_India/status/1836354791506919516/photo/1

બાયો E3 બ્રોશર: https://dbtindia.gov.in/publications

વાર્ષિક અહેવાલ 2022-23 https://nabi.res.in/cms?slug=annual-reports

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2106015) Visitor Counter : 83