પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે રૂ. 16300 કરોડના ખર્ચ અને જાહેર ક્ષેત્રના સાહસો વગેરે દ્વારા રૂ. 18000 કરોડના રોકાણ સાથે રાષ્ટ્રીય ક્રિટિકલ મિનરલ મિશન (NCMM)ના લોન્ચને મંજૂરી આપી છે.

આત્મનિર્ભર ભારત પહેલના ભાગ રૂપે, અને ઉચ્ચ તકનીકી ઉદ્યોગો, સ્વચ્છ ઊર્જા અને સંરક્ષણમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજોની અનિવાર્ય ભૂમિકાને માન્યતા આપતા, ભારત સરકારે છેલ્લા બે વર્ષમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજ ક્ષેત્રમાં પડકારોનો સામનો કરવા માટે ઘણી પહેલો હાથ ધરી છે.

મહત્વપૂર્ણ ખનિજ ક્ષેત્રમાં ભારતની આત્મનિર્ભરતા માટે અસરકારક માળખું સ્થાપિત કરવાની જરૂર છે. આ દ્રષ્ટિકોણને અનુરૂપ, નાણામંત્રીએ 23 જુલાઈ 2024ના રોજ 2024-25ના કેન્દ્રીય બજેટમાં ક્રિટિકલ મિનરલ મિશનની સ્થાપનાની જાહેરાત કરી હતી.

કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળ દ્વારા મંજૂર કરાયેલ રાષ્ટ્રીય ક્રિટિકલ મિનરલ મિશન, મૂલ્ય શૃંખલાના તમામ તબક્કાઓને આવરી લેશે. જેમાં ખનિજ સંશોધન, ખાણકામ, લાભ, પ્રક્રિયા અને ઉત્પાદનોનાં અંત સુધીમાંથી પુનઃપ્રાપ્તિનો સમાવેશ થાય છે. આ મિશન દેશની અંદર અને તેના અપતટીય વિસ્તારોમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજોના સંશોધનને વધુ તીવ્ર બનાવશે. તેનો ઉદ્દેશ્ય મહત્વપૂર્ણ ખનિજ ખાણકામ પ્રોજેક્ટ્સ માટે ઝડપી નિયમનકારી મંજૂરી પ્રક્રિયા બનાવવાનો છે. વધુમાં, આ મિશન મહત્વપૂર્ણ ખનિજ સંશોધન માટે નાણાકીય પ્રોત્સાહનો પ્રદાન કરશે અને ભારણ અને અવશેષમાંથી આ ખનિજોની પુનઃપ્રાપ્તિને પ્રોત્સાહન આપશે.

આ મિશનનો ઉદ્દેશ્ય ભારતીય PSUs અને ખાનગી ક્ષેત્રની કંપનીઓને વિદેશમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજ સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવા અને સંસાધનથી સમૃદ્ધ દેશો સાથે વેપાર વધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો છે. તે દેશની અંદર મહત્વપૂર્ણ ખનિજોના ભંડારના વિકાસનો પણ પ્રસ્તાવ મૂકે છે.

આ મિશનમાં ખનિજ પ્રક્રિયા પાર્ક સ્થાપવા અને મહત્વપૂર્ણ ખનિજોના રિસાયક્લિંગને ટેકો આપવા માટેની જોગવાઈઓ શામેલ છે. તે મહત્વપૂર્ણ ખનિજ તકનીકોમાં સંશોધનને પણ પ્રોત્સાહન આપશે અને મહત્વપૂર્ણ ખનિજો પર શ્રેષ્ઠતા કેન્દ્ર સ્થાપવાનો પ્રસ્તાવ મૂકશે.

સંપૂર્ણ સરકારી અભિગમ અપનાવીને, મિશન તેના ઉદ્દેશ્યોને પ્રાપ્ત કરવા માટે સંબંધિત મંત્રાલયો, જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમો, ખાનગી કંપનીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓ સાથે નજીકથી કામ કરશે.

ખાણ અને ખનીજ (વિકાસ અને નિયમન) અધિનિયમ, 1957, 2023માં મહત્વપૂર્ણ ખનિજોના સંશોધન અને ખાણકામને વધારવા માટે સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. પરિણામે, ખાણ મંત્રાલયે વ્યૂહાત્મક ખનિજોના 24 બ્લોકની હરાજી કરી છે. વધુમાં, ભારતીય ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સર્વેક્ષણ (GSI) એ છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજો માટે 368 સંશોધન પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધર્યા છે, જેમાં FS 2024-25માં 195 પ્રોજેક્ટ્સ હાલમાં ચાલી રહ્યા છે. વધુમાં, નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે, GSI વિવિધ મહત્વપૂર્ણ ખનિજો માટે 227 પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધરવા જઈ રહ્યું છે. નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, મંત્રાલયે 2023માં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી - સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને MSMEsમાં સંશોધન અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન (S&T PRISM) કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો, R&D અને વ્યાપારીકરણ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવા માટે સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને MSMEsને ભંડોળ પૂરું પાડ્યું. વધુમાં, ખાણ મંત્રાલયના સંયુક્ત સાહસ, KABIL, લિથિયમના સંશોધન અને ખાણકામ માટે આર્જેન્ટિનાના કેટામાર્કા પ્રાંતમાં લગભગ 15703 હેક્ટર વિસ્તાર હસ્તગત કર્યો છે. ભારત સરકારે કેન્દ્રીય બજેટ 2024-25માં મોટાભાગના મહત્વપૂર્ણ ખનિજો પરની કસ્ટમ ડ્યુટી પહેલાથી જ નાબૂદ કરી દીધી છે. આનાથી દેશમાં મહત્વપૂર્ણ ખનિજોની ઉપલબ્ધતા વધશે અને ઉદ્યોગોને ભારતમાં પ્રક્રિયા સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવશે. આ પહેલ મહત્વપૂર્ણ ખનિજ પુરવઠો સુરક્ષિત કરવા માટે ભારતની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે.

AP/IJ/GP/JD