ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਨੇ 16 ਜਨਵਰੀ 2025 ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਭਵਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ "ਭਾਰਤੀ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਕੈਪਚਰ, ਯੂਟੀਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ (ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ)" ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਪ੍ਰੋ. ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸੂਦ, ਡਾ. ਵੀ.ਕੇ. ਸਾਰਸਵਤ, ਮੈਂਬਰ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ, ਸ਼੍ਰੀ ਪੰਕਜ ਅਗਰਵਾਲ, ਸਕੱਤਰ, ਬਿਜਲੀ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਡਾ. ਐਨ. ਕਲੈਸੇਲਵੀ, ਡੀਜੀ ਸੀਐਸਆਈਆਰ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ, ਪੀਐਸਯੂ, ਉਦਯੋਗ, ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ।

 ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਭਾਰਤ ਦੇ 2070 ਦੇ ਆਪਣੇ ਨੈੱਟ-ਜ਼ੀਰੋ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟਿਕਾਊ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਡੀਕਾਰਬੋਨਾਈਜ਼ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੀਸੀਯੂਐਸ ਨੂੰ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਡੀਕਾਰਬਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਲਈ ਸੈਕਟਰ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ। 

ਭਾਰਤੀ ਸੀਮੈਂਟ ਉਦਯੋਗ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ । 2022-23 ਵਿੱਚ 600 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਦੀ ਸਥਾਪਿਤ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ 391 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਸੀਮੈਂਟ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ CO₂ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਲਗਭਗ 5.8% ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਕਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਭੱਠੇ ਦੇ ਬਿਜਲੀਕਰਣ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਬਾਲਣ ਵਰਗੀਆਂ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਕਰਣ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਕਲਿੰਕਰ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਕੁਸ਼ਲ ਉਤਪਾਦਨ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਜ਼ੀਰੋ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਕੁੱਲ ਨਿਕਾਸ ਦੇ 35% ਤੋਂ 45% ਲਈ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਘਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੀਵਰ ਵਜੋਂ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।

 ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਲਈ ਅਪਾਰ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ-ਗੋਦਾਵਰੀ ਬੇਸਿਨ, ਡੈੱਕਨ ਟ੍ਰੈਪਸ, ਅਤੇ ਪਰਿਪੱਕ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਖੇਤਰ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰ ਕਾਫ਼ੀ CO₂ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ CO₂ ਵਰਤੋਂ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ—ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੀਥੇਨੌਲ, ਬਾਇਓਡੀਗ੍ਰੇਡੇਬਲ ਪਲਾਸਟਿਕ, ਅਤੇ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ—ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਇੱਕ ਟਿਕਾਊ, ਘੱਟ-ਕਾਰਬਨ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

ਉਦਘਾਟਨੀ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਨੇ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਡੀਕਾਰਬੋਨਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਰਪੇਸ਼ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਦਯੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਡੀਕਾਰਬੋਨਾਈਜ਼ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਰਬਨ ਕੈਪਚਰ, ਯੂਟੀਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ (ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ) ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ।

 ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਡਾ. ਵੀ. ਕੇ. ਸਾਰਸਵਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ-ਜ਼ੀਰੋ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਮਾਣਯੋਗ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਰਬਨ ਕੈਪਚਰ, ਯੂਟੀਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ (ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਭੂਮਿਕਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਧ ਰਹੇ ਗਲੋਬਲ ਸੀਮੈਂਟ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ੀਆ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਖੇਤਰ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ 2070 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੈੱਟ-ਜ਼ੀਰੋ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਭਾਵਿਤ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਡਾ. ਵੀ.ਕੇ.ਐਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੀਮੈਂਟ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਡੀਕਾਰਬੋਨਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬਨ ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਤ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। 

ਬਿਜਲੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਪੰਕਜ ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੰਤਰਾਲਾ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਰਣਜੀਤ ਰੱਥ, ਸੀ.ਐੱਮ.ਡੀ., ਆਇਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ, ਨੇ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਜਲਵਾਯੂ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਓ-ਸੀਕੈਸਟਰੇਸ਼ਨ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ ਸਮਾਧਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਐੱਸਟੀ) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਡੀਐਸਟੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ੁੱਧ ਜ਼ੀਰੋ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ CO2 ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ "ਕਾਰਬਨ ਕੈਪਚਰ, ਯੂਟੀਲਾਈਜੇਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਜ਼ਬਤ" ਕਰਾਸ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ [ਡੀਐੱਸਟੀ -ਸੀਓਈ- ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ -ਸੀਡੀਆਈ] 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੈਂਟਰ ਆਫ਼ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਦਾ ਵਿੱਤ, CO₂ ਉਪਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਸਟੋਰੇਜ, ਅਤੇ ਸੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਲਈ ਵਿਜ਼ਨ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਨੇ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸੀਸੀਯੂਐੱਸ ਰੋਡਮੈਪ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਰੋਡਮੈਪ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਜਲਵਾਯੂ ਵਚਨਬੱਧਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰੇਗਾ । ਡੀਕਾਰਬੋਨਾਈਜ਼ਡ ਸੀਮੈਂਟ ਸੈਕਟਰ ਦੇ ਵਿਜ਼ਨ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ, ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਤਦਾਤਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਦੇਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

 

************

ਐੱਮਜੇਪੀਐੱਸ/ਐੱਸਆਰ

(Release ID: 2094073) Visitor Counter : 9