પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે ગગનયાન કાર્યક્રમનો વ્યાપ વધારીને ભારતીય પ્રજાસત્તાક સ્ટેશનના પ્રથમ એકમના નિર્માણને મંજૂરી આપી દીધી છે. મંત્રીમંડળ દ્વારા ભારતીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન (બીએએસ-1)નાં પ્રથમ મોડ્યુલનાં વિકાસ માટે મંજૂરી આપવામાં આવી છે તથા બીએએસનાં નિર્માણ અને સંચાલન માટે વિવિધ ટેકનોલોજીનું નિદર્શન કરવા અને તેને માન્યતા આપવાનાં અભિયાનો હાથ ધરવામાં આવ્યાં છે. ગગનયાન કાર્યક્રમના અવકાશ અને ભંડોળમાં સુધારો કરવો, જેમાં બીએએસ અને અગ્રદૂત મિશનો માટે નવા વિકાસને સામેલ કરવો તથા હાલમાં ચાલી રહેલા ગગનયાન કાર્યક્રમને પહોંચી વળવા માટે વધારાની જરૂરિયાતો સામેલ કરવી.

ગગનયાન કાર્યક્રમમાં સુધારામાં બીએએસ માટે વિકાસ અને અગ્રદૂત મિશનની તકો સામેલ છે તથા હાલમાં ચાલી રહેલા ગગનયાન કાર્યક્રમનાં વિકાસ માટે એક વધારાનાં અપ્રગટ મિશન અને વધારાની હાર્ડવેર જરૂરિયાતને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. હવે ટેકનોલોજી વિકાસ અને નિદર્શનનો માનવ અંતરિક્ષ ઉડાન કાર્યક્રમ આઠ મિશન મારફતે થશે, જે ડિસેમ્બર, 2028 સુધીમાં બીએએસ-1નું પ્રથમ એકમ શરૂ કરીને પૂર્ણ કરવામાં આવશે.

ડિસેમ્બર, 2018માં મંજૂર થયેલા ગગનયાન કાર્યક્રમમાં લો અર્થ ઓર્બિટ (LEO)માં માનવ અંતરિક્ષયાન હાથ ધરવાની અને લાંબા ગાળે ભારતીય માનવ અવકાશ સંશોધન કાર્યક્રમ માટે જરૂરી ટેકનોલોજીનો પાયો નાંખવાની કલ્પના કરવામાં આવી છે. અમૃત કાલમાં અંતરિક્ષ માટેનાં વિઝનમાં અન્ય બાબતો સામેલ છે, જેમાં વર્ષ 2035 સુધીમાં કાર્યરત ભારતીય અંતરિક્ષ સ્ટેશનનું નિર્માણ અને વર્ષ 2040 સુધીમાં ભારતીય માનવ સંસાધન મિશન સ્થાપિત કરવાનો સમાવેશ થાય છે. અવકાશમાંથી આગળ વધતા તમામ અગ્રણી રાષ્ટ્રો લાંબા ગાળાના માનવ અંતરિક્ષ અભિયાનો અને ચંદ્ર અને તેનાથી આગળના વધુ સંશોધન માટે જરૂરી એવી ક્ષમતાઓ વિકસાવવા અને કાર્યરત કરવા માટે નોંધપાત્ર પ્રયાસો અને રોકાણો કરી રહ્યા છે.

ગગનયાન કાર્યક્રમ ઉદ્યોગ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને અન્ય રાષ્ટ્રીય એજન્સીઓના સહયોગથી હિતધારકો તરીકે ઈસરોના નેતૃત્વમાં એક રાષ્ટ્રીય પ્રયાસ હશે. આ કાર્યક્રમનો અમલ ઇસરોની અંદર સ્થાપિત પ્રોજેક્ટ મેનેજમેન્ટ મિકેનિઝમ દ્વારા કરવામાં આવશે. લક્ષ્ય લાંબા ગાળાના માનવ અવકાશ મિશન માટે નિર્ણાયક તકનીકીઓનો વિકાસ અને નિદર્શન કરવાનું છે. આ લક્ષ્યાંક હાંસલ કરવા માટે ઇસરો વર્ષ 2026 સુધીમાં ચાલુ ગગનયાન કાર્યક્રમ અંતર્ગત ચાર અભિયાન હાથ ધરશે તથા ડિસેમ્બર, 2028 સુધીમાં બીએએસ માટે વિવિધ ટેકનોલોજીનાં નિદર્શન અને માન્યતા માટે બીએએસનાં પ્રથમ મોડ્યુલ અને ચાર અભિયાનો વિકસાવશે.

રાષ્ટ્ર લો અર્થ ઓર્બિટમાં માનવ અવકાશ મિશન માટે આવશ્યક તકનીકી ક્ષમતાઓ પ્રાપ્ત કરશે. ભારતીય અંતરીક્ષ સ્ટેશન જેવી રાષ્ટ્રીય અવકાશ-આધારિત સુવિધાથી માઇક્રોગ્રેવિટી આધારિત વૈજ્ઞાનિક સંશોધન અને ટેકનોલોજી વિકાસ પ્રવૃત્તિઓને વેગ મળશે. તેનાથી ટેકનોલોજીને વેગ મળશે તથા સંશોધન અને વિકાસનાં મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં નવીનતાઓને પ્રોત્સાહન મળશે. માનવ અંતરિક્ષ કાર્યક્રમમાં ઔદ્યોગિક ભાગીદારી અને આર્થિક પ્રવૃત્તિમાં વધારો થવાથી રોજગારીનું સર્જન વધશે, ખાસ કરીને અંતરિક્ષ અને આનુષંગિક ક્ષેત્રોમાં વિશિષ્ટ ઉચ્ચ ટેકનોલોજીનાં ક્ષેત્રોમાં.

પહેલેથી જ મંજૂર થયેલા કાર્યક્રમમાં રૂ. 11170 કરોડના ચોખ્ખા વધારાના ભંડોળ સાથે સંશોધિત અવકાશ સાથે ગગનયાન કાર્યક્રમ માટે કુલ ભંડોળ વધારીને ₹20193 કરોડ કરવામાં આવ્યું છે.

આ કાર્યક્રમ ખાસ કરીને દેશના યુવાનોને વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં કારકિર્દી બનાવવાની સાથે સાથે માઇક્રોગ્રેવિટી આધારિત વૈજ્ઞાનિક સંશોધન અને ટેકનોલોજી વિકાસ પ્રવૃત્તિઓમાં તકો મેળવવા માટે એક વિશિષ્ટ તક પ્રદાન કરશે. પરિણામી નવીનતાઓ અને તકનીકી સ્પિન-ઓફ્સ મોટા ભાગે સમાજને લાભ આપશે.

AP/GP/JD