હું નાણાં મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણને દૂરંદેશી વિચારસરણી ધરાવતું કેન્દ્રીય બજેટ 2024 પ્રસ્તુત કરવા બદલ હૃદયપૂર્વક પ્રશંસા કરું છું, જે વૈશ્વિક અનિશ્ચિતતાઓની સામે સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ અને સ્થિતિસ્થાપકતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આ બજેટ દરેક ભારતીય, ખાસ કરીને ગરીબ, મહિલા, યુવાઓ અને અન્નદાતા (ખેડૂતો)ને સશક્ત બનાવવાની સરકારની અતૂટ પ્રતિબદ્ધતાને રેખાંકિત કરે છે.

કેન્દ્રીય બજેટ 2024 એ સમૃદ્ધ અને સમાવિષ્ટ ભારત માટે એક વ્યાપક બ્લુપ્રિન્ટ છે. તે આપણી સામૂહિક આકાંક્ષાઓ અને દરેક ભારતીયને તેમના જીવનનાં લક્ષ્યાંકો અને સ્વપ્નો હાંસલ કરવા સુનિશ્ચિત કરવાની કટિબદ્ધતાને મૂર્તિમંત કરે છે. સંયુક્તપણે આપણે સ્થિતિસ્થાપક, કૌશલ્ય ધરાવતા અને સશક્ત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરવાનું ચાલુ રાખીશું.

કૌશલ્ય અને રોજગાર પહેલો

તાજેતરનું બજેટ રોજગાર, કૌશલ્ય, એમએસએમઈ અને મધ્યમ વર્ગને ટેકો આપવા જેવા મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોને પ્રાધાન્ય આપતા દૂરંદેશીભર્યા અભિગમને પ્રતિબિંબિત કરે છે. માનનીય નાણાં મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે પ્રધાનમંત્રીના પેકેજનું અનાવરણ કર્યું હતું, જેમાં પાંચ મુખ્ય યોજનાઓ અને પહેલો સામેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ નોંધપાત્ર રોજગારી અને કૌશલ્યની તકો ઊભી કરવાનો છે. આ મહત્ત્વાકાંક્ષી પેકેજથી આગામી પાંચ વર્ષમાં 4.1 કરોડ યુવાનોને લાભ થવાનો છે, જેને રૂ. 2 લાખ કરોડના કેન્દ્રીય ખર્ચનું સમર્થન છે.

તદુપરાંત, બજેટમાં ખાસ કરીને શિક્ષણ, રોજગાર અને કૌશલ્યવર્ધન માટે રૂ.1.48લાખ કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી છે, જે આ મહત્ત્વનાં ક્ષેત્રો પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે. આ વર્ષના બજેટની એક વિશિષ્ટ લાક્ષણિકતા એ છે કે ત્રણ રોજગાર સાથે સંકળાયેલી પ્રોત્સાહક યોજનાઓની રજૂઆત. આ યોજનાઓ સામૂહિક વિકાસ અને સમૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવાની દિશામાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું રજૂ કરે છે, કારણ કે તે પ્રોત્સાહનોને રોજગારીના સર્જન સાથે સીધી રીતે સાંકળવા માટે રચાયેલી છે, જેથી એ સુનિશ્ચિત થાય છે કે આર્થિક વૃદ્ધિના લાભો વ્યાપકપણે વહેંચાયેલા છે.

આ વ્યૂહાત્મક ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, સરકાર એક મજબૂત ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે જે માત્ર વર્તમાન રોજગાર પડકારોને જ હાથ ધરે છે, પરંતુ ઝડપથી વિકસતા જોબ માર્કેટમાં વિકાસ માટે યુવાનોને જરૂરી કૌશલ્યોથી સજ્જ કરે છે. આ પહેલો એમએસએમઇ ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવા, કાર્યબળની રોજગારીમાં વધારો કરવા અને મધ્યમ વર્ગને અત્યંત જરૂરી ટેકો પ્રદાન કરવા સજ્જ છે, જે આખરે સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ અને દેશ માટે સ્થાયી વિકાસને વેગ આપશે.

યોજના એ: ફ્રેશર્સ માટે એક મહિનાનું વેતન

આ પહેલ ઔપચારિક કાર્યબળમાં જોડાવા પર એક મહિનાનું વેતન પૂરું પાડે છે, જેને ત્રણ હપ્તામાં વહેંચવામાં આવેલા એક મહિનાના પગાર (₹15,000 સુધી)ને સમકક્ષ ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (ડીબીટી) દ્વારા ટેકો મળે છે. દર મહિને ₹1 લાખની સેલેરી કેપ સાથે આ યોજનાનો હેતુ 210 લાખ યુવાનોને પ્રથમ વખત કાર્યબળમાં પ્રવેશવા માટે ટેકો આપવાનો છે.

યોજના બી: ઉત્પાદનમાં રોજગારીનું સર્જન

પ્રથમ વખત કામ કરતા કર્મચારીઓને લક્ષ્ય બનાવીને આ યોજના ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં રોજગારીના સર્જનને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે રોજગારના પ્રથમ ચાર વર્ષ દરમિયાન કર્મચારીઓ અને નોકરીદાતાઓ બંને માટે કર્મચારી પીએફ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇપીએફઓ) યોગદાનથી સંબંધિત પ્રોત્સાહનો પ્રદાન કરે છે, જે આ મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં નોંધપાત્ર રોજગાર વૃદ્ધિ તરફ દોરી જાય છે.

સ્કીમ સી: નોકરીદાતાઓને સહાય

તમામ ક્ષેત્રોમાં 30 લાખ યુવાનોને અને વધારાની રોજગારીનો લાભ મળવાની અપેક્ષાએ આ યોજના દરેક વધારાના કર્મચારીના ઇપીએફઓના યોગદાન માટે નોકરીદાતાઓને બે વર્ષ માટે દર મહિને રૂ. 3.0સુધીનું વળતર આપે છે. આ પહેલ 50 લાખ લોકોની રોજગારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નિર્ધારિત છે, જે એકંદરે રોજગારીના દરને વેગ આપશે.

ભારતમાં કૌશલ્યવર્ધનમાં સ્કેલ અને ઝડપ લાવવી

• પ્રધાનમંત્રીના પેકેજ હેઠળની કેન્દ્ર પ્રાયોજિત યોજના આગામી પાંચ વર્ષમાં ૨૦ લાખ યુવાનોને કૌશલ્ય આપશે.
• તાજેતરની અંદાજપત્રીય જાહેરાત ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓ (આઇટીઆઇ) માટે પણ એક ઐતિહાસિક ક્ષણ છે, જેમાં તેમના વ્યાપક અપગ્રેડેશન અને વૃદ્ધિના હેતુથી નોંધપાત્ર ફાળવણી કરવામાં આવી છે. આગામી પાંચ વર્ષ દરમિયાન હબ-એન્ડ-સ્પોક મોડેલ દ્વારા 1000 આઇટીઆઇનું આધુનિકીકરણ કરવામાં આવશે, જેને કુલ ₹60,000 કરોડના ખર્ચનો ટેકો મળશે. આ પહેલમાં નવી કેન્દ્રીય પ્રાયોજિત યોજનાનો સમાવેશ થાય છે, જેને રાજ્યો અને ઉદ્યોગોના સહયોગથી વિકસાવવામાં આવી છે, જેથી એ સુનિશ્ચિત કરી શકાય કે કૌશલ્યના પરિણામો ગુણવત્તા અને પ્રાસંગિકતાના ઉચ્ચ માપદંડોને પૂર્ણ કરે છે. બજેટનું વિભાજન આ પ્રમાણે છે : ભારત સરકાર તરફથી ₹૩૦,૦૦૦ કરોડ, રાજ્ય સરકારો પાસેથી ₹20000 કરોડ અને સીએસઆર (CSR) ભંડોળ સહિત ઔદ્યોગિક ફાળામાંથી ₹10000 કરોડ. આ અપગ્રેડેશનમાં હાલના અભ્યાસક્રમોને નવેસરથી ડિઝાઇન કરવા, નવા અભ્યાસક્રમો રજૂ કરવા અને હબ આઇટીઆઇમાં વિશિષ્ટ ટૂંકા ગાળાના કાર્યક્રમો ઓફર કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત ટ્રેનર તાલીમ માટે પાંચ રાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓની ક્ષમતા વધારવામાં આવશે. આ કાર્યક્રમથી 20 લાખ વિદ્યાર્થીઓને લાભ થશે, જે ઉદ્યોગની જરૂરિયાતો સાથે આઇટીઆઇ તાલીમની ગોઠવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો કરશે અને કાર્યબળના વિકાસ માટે મજબૂત માર્ગ ઊભો કરશે.
• મોડલ સ્કિલ લોન સ્કીમમાં સુધારો કરીને ₹7.5 લાખ સુધીની લોનની સુવિધા આપવામાં આવશે, જેમાં સરકારી પ્રમોટેડ ફંડમાંથી ગેરન્ટી આપવામાં આવશે. આ પગલાંથી વાર્ષિક 25,000 વિદ્યાર્થીઓને લાભ થવાની અપેક્ષા છે.

ઉચ્ચ શિક્ષણને ટેકો આપવો

• તદુપરાંત, ઘરેલુ સંસ્થાઓમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે રૂ. 10 લાખ સુધીની લોન માટે નાણાકીય સહાયની જાહેરાત કરવામાં આવે છે, જે આપણા યુવાનો માટે નવા માર્ગો ખોલે છે.

ટોચની કંપનીઓમાં ઇન્ટર્નશિપ

• પ્રધાનમંત્રીનાં પેકેજ હેઠળની પાંચમી યોજના પાંચ વર્ષમાં ટોચની 500 ટોચની કંપનીઓમાં 1 કરોડ યુવાનોને ઇન્ટર્નશિપ ઓફર કરીને યુવાનોની રોજગારી અને કૌશલ્ય વિકાસને વધારવાની વ્યૂહાત્મક પહેલ છે. આ પ્રોગ્રામ 12 મહિનાનું રિયલ લાઇફ બિઝનેસ એક્સપોઝર પૂરું પાડે છે, જેમાં ઇન્ટર્નશિપ ભથ્થું દર મહિને ₹5,000 અને એક વખતની ₹6,000ની સહાય મળે છે. ભાગ લેનારી કંપનીઓ તેમના સીએસઆર ભંડોળમાંથી તાલીમ ખર્ચ અને ઇન્ટર્નશિપ ખર્ચના 10 ટકાને આવરી લેશે.
• આ યોજના શૈક્ષણિક જ્ઞાન અને ઉદ્યોગની જરૂરિયાતો વચ્ચેનું અંતર ઘટાડે છે, જે યુવાન વ્યક્તિઓને વ્યવહારિક અનુભવ અને નાણાકીય સહાય સાથે સશક્ત બનાવે છે. તે રોજગારક્ષમતામાં સુધારો કરવા, આર્થિક વૃદ્ધિને વેગ આપવા અને સ્થાયી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનાં વિસ્તૃત લક્ષ્યાંકો સાથે સુસંગત છે.

મહિલા સશક્તીકરણ

નારી શક્તિ (નારી શક્તિ) હંમેશાથી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વવાળી સરકારના વિઝનનો પાયો રહી છે. બજેટ 2024 માં મહિલાઓ-વિશિષ્ટ કૌશલ્ય કાર્યક્રમો હાથ ધરવા માટે છાત્રાલયો અને ભાગીદારીની સ્થાપના દ્વારા કાર્યબળમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધારવાની અગ્રતા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.

કૌશલ્ય ઘટકનું અન્ય સંકલન

ક્રિટિકલ મિનરલ મિશન

અમે બજેટ 2024માં જાહેર કરાયેલા ક્રિટિકલ મિનરલ મિશનની સ્થાપના સાથે કુશળ કાર્યબળ તૈયાર કરવાની તકને ઓળખીએ છીએ. આ મિશન આપણા સ્થાનિક ઉત્પાદન અને મહત્ત્વપૂર્ણ ખનિજોના રિસાયક્લિંગમાં નોંધપાત્ર વધારો કરશે તેમજ વિદેશમાં આવશ્યક ખનિજ અસ્કયામતોના સંપાદનમાં પણ મદદરૂપ થશે.

અદ્યતન તાલીમ અને કૌશલ્ય વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, અમે અમારા કાર્યબળને આ મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં તકનીકી વિકાસ અને નવીનતાને આગળ વધારવા માટે જરૂરી કુશળતાથી સજ્જ કરવાનું લક્ષ્ય ધરાવીએ છીએ. આ મિશન માત્ર ખનિજ સુરક્ષાને જ સુનિશ્ચિત નહીં કરે, પરંતુ રોજગારીની અસંખ્ય તકોનું સર્જન પણ કરશે, જે આર્થિક વૃદ્ધિ અને સ્થાયી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપશે.

શ્રમ માટે સેવાઓ

હું બજેટ 2024 માં જાહેરાત કર્યા મુજબ, શ્રમ માટે, ખાસ કરીને રોજગાર અને કૌશલ્યમાં સેવાઓ વધારવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને પણ સમર્થન આપવા માંગું છું. ઇ-શ્રમ પોર્ટલનું અન્ય પ્લેટફોર્મ સાથે વિસ્તૃત સંકલન કામદારો માટે સાતત્યપૂર્ણ વન-સ્ટોપ સોલ્યુશન પ્રદાન કરશે. આ પહેલ ગતિશીલ શ્રમ બજારને પહોંચી વળવા, કૌશલ્યની જરૂરિયાતો વિકસાવવા અને ઉપલબ્ધ નોકરીની ભૂમિકાઓને પહોંચી વળવા માટે ઓપન આર્કિટેક્ચર ડેટાબેઝનો લાભ ઉઠાવશે.

નોકરીની ઇચ્છા રાખનારાઓને સંભવિત નોકરીદાતાઓ અને કૌશલ્ય પ્રદાતાઓ સાથે જોડતી એક વ્યવસ્થા ઊભી કરીને અમે વધારે કાર્યક્ષમ અને પ્રતિભાવશીલ કાર્યબળ વિકાસ વ્યવસ્થા માટે માર્ગ મોકળો કરી રહ્યા છીએ. આ પહેલ માત્ર આપણા શ્રમબળને જ ટેકો આપતી નથી, પરંતુ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં આર્થિક વિકાસ અને નવીનતાને પણ આગળ ધપાવે છે.

સર્વસમાવેશક માનવ સંસાધન વિકાસ અને સામાજિક ન્યાય

કેન્દ્રીય અંદાજપત્ર 2024ની પ્રાથમિકતા 3 સર્વસમાવેશક માનવ સંસાધન વિકાસ અને સામાજિક ન્યાય પર કેન્દ્રિત છે, જે આપણા યુવાનો પર પરિવર્તનશીલ અસર માટેનો તબક્કો નક્કી કરે છે. સંતૃપ્તિનો અભિગમ એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે ખેડૂતો, યુવાનો, મહિલાઓ અને ગરીબો સહિત તમામ લાયક વ્યક્તિઓને વ્યાપક શૈક્ષણિક અને આરોગ્ય કાર્યક્રમો દ્વારા સશક્ત બનાવવામાં આવે. તેમની ક્ષમતાઓને વધારીને, અમે અમારા યુવાનો માટે કૌશલ્ય પ્રાપ્ત કરવા અને રોજગારની તકો શોધવા માટેના દરવાજા ખોલીએ છીએ.

પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા, પ્રધાનમંત્રી સ્વ-નિધિ, રાષ્ટ્રીય આજીવિકા અભિયાનો અને સ્ટેન્ડ-અપ ઇન્ડિયા જેવી શિલ્પકારો, કારીગરો, સ્વ-સહાય જૂથો અને ઉદ્યોગસાહસિકોને સહાય કરતી યોજનાઓનો સઘન અમલ આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ માટે મજબૂત ઇકોસિસ્ટમ ઊભી કરશે. વધુમાં, પૂર્વોદય પહેલનો ઉદ્દેશ પૂર્વીય ક્ષેત્રમાં સર્વાંગી વિકાસને વેગ આપવાનો છે, ખાસ કરીને બિહાર, ઝારખંડ, પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા અને આંધ્રપ્રદેશ જેવા રાજ્યોને લાભ થશે. અમૃતસર કોલકાતા ઔદ્યોગિક કોરિડોર પર ગયામાં એક ઔદ્યોગિક નોડના વિકાસથી ઔદ્યોગિક વિકાસને વધુ વેગ મળશે, જે આર્થિક પ્રગતિ સાથે સાંસ્કૃતિક વારસાને જોડશે.

આ વ્યૂહાત્મક પગલાં માત્ર સર્વસમાવેશક વિકાસને જ પ્રોત્સાહન નહીં આપે, પરંતુ આપણા યુવાનોને આધુનિક અર્થતંત્રમાં વિકસવા માટે જરૂરી કૌશલ્યો અને તકોથી પણ સજ્જ કરશે.

નિષ્કર્ષ

સૌપ્રથમ વાર, કેન્દ્રીય અંદાજપત્ર 2024 માં રોજગાર સાથે જોડાયેલી યોજનાઓ પર નોંધપાત્ર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે, જે આપણા દેશમાં રોજગાર સર્જન અને કૌશલ્યને પ્રાધાન્ય આપવા માટે એક નવો દાખલો બેસાડે છે. આ સીમાચિહ્નરૂપ બજેટ પ્રોત્સાહનોને રોજગારીનાં સર્જન સાથે પ્રત્યક્ષ રીતે જોડવા નવીન અભિગમો પ્રસ્તુત કરે છે, જે એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે આર્થિક વૃદ્ધિ આપણા યુવાનો માટે વાસ્તવિક, નક્કર તકોમાં પરિવર્તિત થાય.