ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એસ્ટ્રોફિઝિક્સ (IIA), વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ હેઠળની એક સ્વાયત્ત સંસ્થાએ અયોધ્યા ખાતે સૂર્ય તિલક પ્રોજેક્ટમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી હતી. સૂર્ય તિલક પ્રોજેક્ટ હેઠળ ચૈત્ર માસમાં શ્રી રામ નવમીના અવસરે બપોરે 12 વાગ્યે શ્રી રામ લલ્લાના લલાટ પર સૂર્યપ્રકાશ લાવવામાં આવ્યો હતો. IIA ટીમે સૂર્યની સ્થિતિ, ઓપ્ટિકલ સિસ્ટમની ડિઝાઇન અને ઑપ્ટિમાઇઝેશનની ગણતરી હાથ ધરી હતી અને સાઇટ પર એકીકરણ અને ગોઠવણી કરી હતી.

શ્રી રામ નવમી તહેવારની અંગ્રેજી કેલેન્ડર તારીખ દર વર્ષે બદલાય છે કારણ કે તે ચંદ્ર કેલેન્ડરને અનુસરે છે. તેથી દર વર્ષે શ્રી રામ નવમીના દિવસે આકાશમાં સૂર્યની સ્થિતિ બદલાય છે. વિગતવાર ગણતરીઓ બતાવે છે કે શ્રી રામ નવમીની અંગ્રેજી કેલેન્ડર તારીખ દર ૧૯ વર્ષે પુનરાવર્તિત થાય છે. આ દિવસોમાં આકાશમાં સૂર્યની સ્થિતિની ગણતરી કરવા માટે ખગોળશાસ્ત્રમાં કુશળતાની જરૂર છે.

આઈઆઈએની ટીમે 19 વર્ષના એક ચક્ર માટે શ્રી રામ નવમીના કેલેન્ડર દિવસોની ઓળખ માટેની ગણતરીનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, ત્યારબાદ રામ નવમીની કેલેન્ડર તારીખો પર આકાશમાં સ્થિતિનો અંદાજ, તેનું પુનરાવર્તન કરવામાં આવ્યું હતું.

તેઓએ મંદિરની ટોચ પરથી સૂર્યપ્રકાશને મૂર્તિના લલાટ સુધી લાવવા માટે ઓપ્ટો-મિકેનિકલ સિસ્ટમની ડિઝાઇન, સિસ્ટમમાં અરીસાઓ અને લેન્સના કદ, આકાર અને સ્થાનનો અંદાજ, મૂર્તિ પર પૂરતા પ્રમાણમાં પ્રકાશ પડે તે માટે અંદાજ, લેન્સ અને મિરર હોલ્ડર એસેમ્બલીની ઓપ્ટો-મિકેનિકલ ડિઝાઇન,  અને આકાશમાં સૂર્યની સ્થિતિ અનુસાર પ્રથમ અરીસાની સ્થિતિને ખસેડવાની મેન્યુઅલ મિકેનિઝમ. ઓપ્ટો-મિકેનિકલ ડિઝાઇનમાં વિવિધ જથ્થાઓ તેમજ મિકેનિઝમની કામગીરી સુધી પહોંચવા માટે નિર્ણાયક ડિઝાઇન ઓપ્ટિમાઇઝેશન તેમજ સિમ્યુલેશન્સ હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા.

મંદિર હવે સંપૂર્ણ રીતે પૂર્ણ ન હોવાથી, IIA નિષ્ણાતોએ હાલની રચનાને અનુરૂપ ડિઝાઇનમાં ફેરફાર કર્યો અને ઇમેજ ઑપ્ટિમાઇઝેશન કર્યું. 4 અરીસાઓ અને 2 લેન્સ સાથેની આ ડિઝાઇન 17મી એપ્રિલ 2024ના રોજ સૂર્ય તિલક માટે અમલમાં મૂકવામાં આવી છે. IIA ટેકનિકલ નિષ્ણાતોએ સાઇટ પર સિસ્ટમના પરીક્ષણ, એસેમ્બલી, એકીકરણ અને માન્યતામાં ભાગ લીધો હતો. 17મી એપ્રિલ 2024ના રોજ પ્રથમ સૂર્ય તિલક પહેલા રામ મંદિરમાં ટ્રાયલ રન દરમિયાન IIA ના ટેકનિકલ નિષ્ણાતો દ્વારા અરીસાઓ અને લેન્સની નિર્ણાયક ગોઠવણી કરવામાં આવી હતી.

સ્થળ પર ઓપ્ટો-મિકેનિકલ સિસ્ટમનો અમલ સીબીઆરઆઈ દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ ડિવાઇસનું ઉત્પાદન ઓપ્ટિક્સ, બેંગ્લોર દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે.

4 અરીસાઓ અને 4 લેન્સ સાથે સૂર્ય તિલકની અંતિમ ડિઝાઇન, એકવાર સંપૂર્ણ મંદિરનું નિર્માણ થયા પછી, અરીસાઓ અને લેન્સને તેમના કાયમી ફિક્સરમાં મૂકીને અમલમાં મૂકવામાં આવશે. રામનવમીના કેલેન્ડરની તારીખમાં ૧-૨ દિવસનો બદલાવ આવે તો પણ કામ કરવા માટે ઉપરોક્ત યંત્રણાની રચના કરવામાં આવી હતી. પરિવર્તનથી મૂર્તિ પરના સ્થળની અવધિમાં ફેરફાર થશે. વાદળ કે વરસાદને કારણે સૂર્યપ્રકાશ ન આવે તો તંત્ર કામ નહીં કરે. પહેલા અરીસાની વાર્ષિક પાળી દર વર્ષે રામ નવમી પહેલાં જાતે જ કરવી પડે છે. લેન્સ અને અરીસાઓ ધારકો પર લગાવવામાં આવે છે અને તે સુલભ છે અને સમયાંતરે સાફ કરી શકાય છે.

આ ઉપકરણનું ઉત્પાદન ઓપ્ટિકા, બેંગ્લોર દ્વારા કરવામાં આવ્યું છે અને સાઇટ પર ઓપ્ટો-મિકેનિકલ સિસ્ટમનો અમલ સીએસઆઈઆર-સીબીઆરઆઈ દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે.

AP/GP/JD