ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 ਨੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਉੱਜਵਲ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋੜ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਿਮਾਗ਼ ਦਾ 85% ਵਿਕਾਸ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੰਤਰਾਲਾ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਾਲ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ (ਈਸੀਸੀਈ) ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਾਲ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪਾਲਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਾਤਰੂ ਵੰਦਨਾ ਯੋਜਨਾ (ਪੀਐੱਮਐੱਮਵੀਵਾਈ) ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕਸ਼ਮ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ 2.0 ਨਾਲ ਛੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਅਤ ਸਟਾਫ, ਵਿੱਦਿਅਕ ਸਰੋਤਾਂ, ਪੋਸ਼ਣ ਸਬੰਧੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਪਕ ਬਾਲ ਦੇਖਭਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ 13.9 ਲੱਖ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਕੇਂਦਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਛੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ 8 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਛੇ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਈਸੀਸੀਈ 2024 ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੜਾਅ 2022 (ਐੱਨਸੀਐੱਫ-ਐੱਫਐੱਸ) ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡੋਮੇਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸਰੀਰਕ/ਮੋਟਰ, ਬੋਧਾਤਮਕ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ, ਸਮਾਜਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ/ ਸੁਹਜਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਤਾ-ਅਧਾਰਤ ਪਾਠ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕੇ, ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾ-ਅਨੁਕੂਲ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਈਸੀਸੀਈ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦ-ਅਧਾਰਿਤ ਸਿਖਲਾਈ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ। ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਇੱਕ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਕੈਲੰਡਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 36 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਸਰਗਰਮ ਸਿਖਲਾਈ, 8 ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ 4 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ 5+1 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਖੇਡ-ਅਧਾਰਿਤ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬਲਾਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਨੂੰ ਟ੍ਰੈਕ ਕਰਨ, ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਮੁਲਾਂਕਣ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਦਿਵਯਾਂਗ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਕਰੀਨਿੰਗ, ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰੈਫਰਲ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਸਿਕ ਈਸੀਸੀਈ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਘਰੇਲੂ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨਾਲ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰੁਝੇਵੇਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਜਨਮ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਉਤੇਜਨਾ 2024 ਲਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉਤੇਜਨਾ ਲਈ, ਜਵਾਬਦੇਹ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਸਰਬੋਤਮ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੇਖਭਾਲ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਉਤੇਜਨਾ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪਿਕ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਵਰਕਰ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਕਿਵੇਂ ਵਧਦੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਵਾਪਸੀ, ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ: ਪਿਆਰ, ਗੱਲਬਾਤ, ਖੇਡਣਾ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ  'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 36 ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਉਮਰ-ਅਧਾਰਤ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਕੇਂਦਰ ਜਾਂ ਬਾਲਵਾੜੀ ਵਿੱਚ, ਘਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰੇ, ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ, ਕਮਿਊਨਿਟੀ-ਆਧਾਰਿਤ ਸਮਾਗਮਾਂ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਸੰਪਰਕ ਬਿੰਦੂਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਕ੍ਰੀਨਿੰਗ, ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦਿਵਯਾਂਗ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਰੈਫਰਲ 'ਤੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਪਬਲਿਕ ਕੋਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਚਾਈਲਡ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਵਰਕਰਾਂ ਤੋਂ ਫੀਡਬੈਕ ਨੂੰ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਲਚਕਦਾਰ, ਗਤੀਵਿਧੀ-ਆਧਾਰਿਤ, ਵਧੇਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪਾਠ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਐੱਨਆਈਪੀਸੀਸੀਡੀ ਨਵੇਂ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰੇਗੀ। ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਫ਼ਰੇਮਵਰਕ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਉਪਬੰਧ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਨੀ, ਘਰਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ, ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ, ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਟ੍ਰੈਕ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਲਾਂਕਣ ਸਾਧਨ ਆਦਿ ਵੀ ਪੋਸ਼ਣ ਟ੍ਰੈਕਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਈਸੀਸੀਈ ਦੀ ਡਿਲਿਵਰੀ ਲਈ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਕੇਂਦਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਸਿੱਖਣ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਸਕੇ। 

*****

ਐੱਸਐੱਸ/ਏਕੇਐੱਸ