ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨੇ 12 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੇਰੀਲੀਅਮ, ਕੈਡਮੀਅਮ, ਕੋਬਾਲਟ, ਗੈਲੀਅਮ, ਇੰਡੀਅਮ, ਰੇਨੀਅਮ, ਸੇਲੇਨੀਅਮ, ਟੈਂਟਲਮ, ਟੈਲੂਰੀਅਮ, ਟਾਈਟੇਨੀਅਮ, ਟੰਗਸਟਨ ਅਤੇ ਵੈਨੇਡੀਅਮ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲਟੀ ਦੀ ਦਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਈਨਜ਼ ਐਂਡ ਮਿਨਰਲਜ਼ (ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ) ਐਕਟ, 1957 (ਐੱਮਐੱਮਡੀਆਰ ਐਕਟ) ਦੀ ਦੂਜੀ ਅਨੁਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। 

ਇਹ ਸਾਰੇ 24 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜਾਂ ਲਈ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰਾਂ ਦੇ ਤਰਕਸੰਗਤ ਬਣਾਉਣ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੌਰਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 15 ਮਾਰਚ, 2022 ਨੂੰ 4 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਗਲਾਕੋਨਾਈਟ, ਪੋਟਾਸ਼, ਮੋਲੀਬਡੇਨਮ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਪਲੈਟੀਨਮ ਸਮੂਹ ਅਤੇ 12 ਅਕਤੂਬਰ, 2023 ਨੂੰ 3 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਿਥੀਅਮ, ਨਿਓਬੀਅਮ ਅਤੇ ਦੁਰਲੱਭ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਾਈ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, 17 ਅਗਸਤ, 2023 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਖਾਣਾਂ ਅਤੇ ਖਣਿਜ (ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ) ਸੋਧ ਐਕਟ, 2023 ਨੇ 24 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜਾਂ ਨੂੰ ਐੱਮਐੱਮਡੀਆਰ ਐਕਟ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਨੁਸੂਚੀ ਦੇ ਭਾਗ ਡੀ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੋਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ 24 ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਮਾਈਨਿੰਗ ਲੀਜ਼ ਅਤੇ ਕੰਪੋਜ਼ਿਟ ਲਾਇਸੈਂਸ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਨਿਲਾਮ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।

ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਅੱਜ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ 12 ਖਣਿਜਾਂ ਲਈ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਵੇਗੀ। ਖਣਿਜਾਂ 'ਤੇ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿੱਤੀ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਵਿਕਰੀ ਕੀਮਤ (ਏਐੱਸਪੀ) ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ ਵੀ ਖਾਣ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੋਲੀ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਨ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਕਰੇਗਾ।

ਦੂਜੀ ਅਨੁਸੂਚੀ ਦੀ ਮਦ ਸੰਖਿਆ 55 ਖਣਿਜਾਂ ਲਈ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਇੱਥੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਔਸਤ ਵਿਕਰੀ ਕੀਮਤ (ਏਐੱਸਪੀ) ਦਾ 12% ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਿਫਾਲਟ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਏਐੱਸਪੀ ਦਾ 12% ਹੋਵੇਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਹੈ।ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, 12% ਦੀ ਇਹ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਦੂਜੇ ਖਣਿਜ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇੱਕ ਵਾਜਬ ਰਾਇਲਟੀ ਦਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਜ਼ਰੂਰੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਕੈਡਮੀਅਮ, ਕੋਬਾਲਟ, ਗੈਲਿਅਮ, ਇੰਡੀਅਮ, ਸੇਲੇਨੀਅਮ ਅਤੇ ਵੈਨੇਡੀਅਮ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਬੈਟਰੀਆਂ, ਸੈਮੀਕੰਡਕਟਰਾਂ, ਸੋਲਰ ਪੈਨਲਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਊਰਜਾ ਬਦਲ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ 2070 ਤੱਕ ਸ਼ੁੱਧ-ਜ਼ੀਰੋ ਨਿਕਾਸੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਣਿਜਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੇਰੀਲੀਅਮ, ਟਾਈਟੇਨੀਅਮ, ਟੰਗਸਟਨ, ਟੈਂਟਲਮ ਆਦਿ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕਸ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਉਪਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਖਣਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦਰਾਮਦ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਆਵੇਗੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਤਜਵੀਜ਼ ਨਾਲ ਮਾਈਨਿੰਗ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਵੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ (ਜੀਐੱਸਆਈ) ਅਤੇ ਮਿਨਰਲ ਐਕਸਪਲੋਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਕੰਸਲਟੈਂਸੀ ਲਿਮਟਿਡ (ਐੱਮਈਸੀਐੱਲ) ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਕੋਬਾਲਟ, ਟਾਈਟੇਨੀਅਮ, ਗੈਲੀਅਮ, ਵੈਨੇਡੀਅਮ ਅਤੇ ਟੰਗਸਟਨ ਵਰਗੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਣਿਜਾਂ ਵਾਲੇ 13 ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟ ਸੌਂਪੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਵੰਬਰ, 2023 ਵਿੱਚ ਲਿਥੀਅਮ, ਆਰਈਈ, ਨਿਕਲ, ਪਲੈਟੀਨਮ ਗਰੁੱਪ ਆਫ਼ ਐਲੀਮੈਂਟਸ, ਪੋਟਾਸ਼, ਗਲਾਕੋਨਾਈਟ, ਫਾਸਫੋਰਾਈਟ, ਗ੍ਰੇਫਾਈਟ, ਮੋਲੀਬਡੇਨਮ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਖਣਿਜਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਖਣਿਜ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਦਯੋਗ ਜਗਤ ਤੋਂ ਹਾਂ ਪੱਖੀ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 20 ਖਣਿਜ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਨਿਲਾਮੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਲਈ ਬੋਲੀ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ (ਬੋਲੀ ਦੀ ਨਿਯਤ ਮਿਤੀ) 26 ਫਰਵਰੀ, 2024 ਸੀ।

********

ਡੀਐੱਸ/ਐੱਸਕੇਐੱਸ