શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે મંજૂરી આપી ધ ખાણ અને ખનીજ (વિકાસ અને નિયમન) અધિનિયમ, 1957 (' એમએમડીઆર એક્ટ')ની બીજી અનુસૂચિમાં સુધારો, જેમાં 12 મહત્ત્વપૂર્ણ અને વ્યૂહાત્મક ખનીજો જેવા કે બેરિલિયમ, કેડમિયમ, કોબાલ્ટ, ગેલિયમ, ઇન્ડીયમ, રેનીયમ, સેલેનિયમ, ટેન્ટાલમ, ટેલ્લુરમ, ટાઇટેનિયમ, ટંગસ્ટન અને વેનેડિયમના સંબંધમાં રોયલ્ટીના દરને નિર્ધારિત કરવાનો છે.

આ તમામ ૨૪ નિર્ણાયક અને વ્યૂહાત્મક ખનિજો માટે રોયલ્ટી દરના તર્કસંગતકરણની કવાયત પૂર્ણ કરે છે. નોંધનીય છે કે સરકારે 15 માર્ચ, 2022ના રોજ 4 મહત્વપૂર્ણ ખનિજો જેવા કે ગ્લોકોનાઇટ, પોટાશ, મોલિબડેનમ અને પ્લેટિનમ ગ્રુપ ઓફ મિનરલ્સના રોયલ્ટી રેટ અને 3 મહત્વપૂર્ણ ખનિજો, એટલે કે લિથિયમ, નિયોબિયમ અને દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોના રોયલ્ટી દરને 12 ઓક્ટોબર, 2023 ના રોજ સૂચિત કર્યા હતા.

તાજેતરમાં, ખાણ અને ખનિજ (વિકાસ અને નિયમન) સુધારા અધિનિયમ, 2023, જે 17 ઓગસ્ટ, 2023થી અમલમાં આવ્યો છે, તેણે એમએમડીઆર કાયદાની પ્રથમ અનુસૂચિના ભાગ ડીમાં 24 મહત્વપૂર્ણ અને વ્યૂહાત્મક ખનિજોને સૂચિબદ્ધ કર્યા હતા. આ સુધારામાં જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી કે આ 24 ખનીજોના માઇનિંગ લીઝ અને કમ્પોઝિટ લાઇસન્સની કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા હરાજી કરવામાં આવશે.

આજે કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળને રોયલ્ટીના દરના સ્પષ્ટીકરણ માટે મંજૂરી મળવાથી કેન્દ્ર સરકાર દેશમાં સૌપ્રથમવાર આ 12 ખનીજો માટેના બ્લોક્સની હરાજી કરી શકશે. બ્લોક્સની હરાજીમાં બોલી લગાવનારાઓ માટે ખનિજો પર રોયલ્ટી દર એ એક મહત્વપૂર્ણ નાણાકીય વિચારણા છે. ઉપરાંત ખાણ મંત્રાલય દ્વારા આ ખનિજોની સરેરાશ વેચાણ કિંમત (એએસપી)ની ગણતરીની રીત પણ તૈયાર કરવામાં આવી છે, જે બોલીના માપદંડો નક્કી કરવામાં સક્ષમ બનાવશે.

એમ.એમ.ડી.આર. એક્ટની બીજી અનુસૂચિ વિવિધ ખનિજો માટે રોયલ્ટી દર પ્રદાન કરે છે. બીજી અનુસૂચિની આઇટમ નંબર 55માં એવી જોગવાઇ કરવામાં આવી છે કે જે ખનીજોની રોયલ્ટીનો દર તેમાં ખાસ કરીને આપવામાં આવ્યો નથી તેમના માટે રોયલ્ટીનો દર સરેરાશ વેચાણ કિંમત (એએસપી)ના 12 ટકા હોવો જોઇએ. આમ, જો આ માટે રોયલ્ટીનો દર ખાસ કરીને પૂરો પાડવામાં ન આવે, તો તેમનો ડિફોલ્ટ રોયલ્ટી દર એએસપીના 12 ટકા હશે, જે અન્ય મહત્વપૂર્ણ અને વ્યૂહાત્મક ખનિજોની તુલનામાં નોંધપાત્ર રીતે ઊંચો છે. ઉપરાંત, આ રોયલ્ટીનો દર 12% છે, જે અન્ય ખનિજ ઉત્પાદક દેશો સાથે સરખાવી શકાય તેવો નથી. આમ, રોયલ્ટીનો વાજબી દર નીચે મુજબ નક્કી કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવે છે:

દેશમાં આર્થિક વિકાસ અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે મહત્વપૂર્ણ ખનીજો આવશ્યક બની ગયા છે. કેડમિયમ, કોબાલ્ટ, ગેલિયમ, ઈન્ડિયમ, સેલેનિયમ અને વેનેડિયમ જેવા મહત્ત્વના ખનીજો અને બેટરી, સેમીકન્ડક્ટર, સોલર પેનલ્સ વગેરેમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે. ઊર્જા સંક્રમણ અને વર્ષ 2070 સુધીમાં ચોખ્ખું શૂન્ય ઉત્સર્જન હાંસલ કરવાની ભારતની પ્રતિબદ્ધતાને ધ્યાનમાં રાખીને આ ખનીજોએ મહત્ત્વ પ્રાપ્ત કર્યું છે. બેરિલિયમ, ટાઇટેનિયમ, ટંગસ્ટન, ટેન્ટાલમ વગેરે ખનીજો વગેરેનો ઉપયોગ નવી ટેક્નોલૉજી, ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને સંરક્ષણનાં સાધનોમાં થાય છે. સ્વદેશી ખાણકામને પ્રોત્સાહિત કરવાથી આયાતમાં ઘટાડો થશે અને સંબંધિત ઉદ્યોગો અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સની સ્થાપના થશે. આ દરખાસ્તથી ખાણકામ ક્ષેત્રે રોજગારના ઉત્પાદનમાં વધારો થવાની પણ અપેક્ષા છે.

જિયોલોજિકલ સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા (જીએસઆઇ) અને મિનરલ એક્સપ્લોરેશન એન્ડ કન્સલ્ટન્સી લિમિટેડ (એમઇસીએલ)એ તાજેતરમાં કોબાલ્ટ, ટાઇટેનિયમ, ગેલિયમ, વેનેડિયમ અને ટંગસ્ટન જેવા એક અથવા વધુ મહત્વપૂર્ણ ખનિજો ધરાવતા 13 બ્લોક્સનો એક્સપ્લોરેશન રિપોર્ટ સોંપ્યો છે. વધુમાં, આ એજન્સીઓ દેશમાં આ મહત્વપૂર્ણ અને વ્યૂહાત્મક ખનીજો માટે સંશોધન હાથ ધરી રહી છે.

કેન્દ્ર સરકારે લિથિયમ, આરઇઇ, નિકલ, પ્લેટિનમ ગ્રૂપ ઓફ એલિમેન્ટ્સ, પોટાશ, ગ્લોકોનાઇટ, ફોસ્ફરાઇટ, ગ્રેફાઇટ, મોલીબ્ડેનમ વગેરે જેવા ખનિજો માટે નવેમ્બર, 2023માં મહત્વપૂર્ણ અને વ્યૂહાત્મક ખનિજ બ્લોક્સની હરાજીનો પ્રથમ હપ્તો શરૂ કર્યો છે, જેને ઉદ્યોગ તરફથી સકારાત્મક પ્રતિસાદ મળી રહ્યો છે. પ્રથમ હપ્તામાં કુલ 20 ખનિજ બ્લોક્સની હરાજી કરવામાં આવી રહી છે. હરાજીના પ્રથમ હપ્તા માટે બિડ્સ (બિડ નિયત તારીખ) રજૂ કરવાની છેલ્લી તારીખ 26 ફેબ્રુઆરી, 2024 હતી.

AP/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com