ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ (ਆਈਏਆਰਆਈ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਅਤੇ ਉੱਘੇ ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੂੰ ਵਕਾਰੀ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਰੋਹ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਸਕੱਤਰ, ਡੀਏਆਰਈ ਅਤੇ ਡੀਜੀ, ਆਈਸੀਏਆਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਐੱਨਏਏਐੱਸ ਡਾ. ਹਿਮਾਂਸ਼ੂ ਪਾਠਕ ਨੇ ਪ੍ਰੋ. ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਾਂ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੀਆਰਆਰਆਈ, ਕਟਕ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰੋ. ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮਨਮੋਹਕ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ।

ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਆਈਸੀਏਆਰ-ਆਈਏਆਰਆਈ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ, ਐੱਨਏਏਐੱਸ ਡਾ. ਏ ਕੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੂੰ 9 ਫਰਵਰੀ, 2024 ਨੂੰ ਵਕਾਰੀ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੋਜ, ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰੋ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦੀ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਚੇਅਰਪਰਸਨ, ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ ਪਲਾਂਟ ਵੇਰੀਟੀਜ਼ ਐਂਡ ਫਾਰਮਰਜ਼ ਰਾਈਟਸ ਅਥਾਰਿਟੀ ਡਾ. ਟੀ ਮਹਾਪਾਤਰਾ; ਚਾਂਸਲਰ, ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਇੰਫਾਲ, ਡਾ. ਆਰ ਬੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਟੀਏਏਐੱਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚੇਅਰਮੈਨ ਡਾ ਆਰ ਐੱਸ ਪਰੋਦਾ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ। ਡਾ. ਐੱਚ ਐੱਸ ਗੁਪਤਾ, ਡਾ. ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ, ਡਾ. ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ।

ਪ੍ਰੋ. ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾਮਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1960-70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚਾਵਲ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕੰਮ ਰਾਹੀਂ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖਮਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ "ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ" ਨੂੰ "ਸਦਾਬਹਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ" ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸਸ਼ਕਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵੋਕਲ ਸਮਰਥਕ ਵੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ 1988 ਵਿੱਚ ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਰਿਸਰਚ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਟੀਚਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਰੀਬ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ, ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਕੀਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚੁਣੌਤੀਆਂ, ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਟਿਕਾਊ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੱਕ, ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਰੀਅਰ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਮੰਚ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪਤਵੰਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਮੁੱਲ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਡਾ. ਨੌਰਮਨ ਬੋਰਲੌਗ ਨਾਲ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਦਾਬਹਾਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੇ ਬਿਹਤਰੀਨ ਢੰਗ , ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਨਾਲ ਕਈ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈਏਆਰਆਈ ਡਾਇਰੈਕਟਰ (1961-72); ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਆਈਸੀਏਆਰ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਡੀਏਆਰਈ (1972-79) ਦੇ ਸਕੱਤਰ; ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਕੱਤਰ, ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤ (1979); ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ, ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ (1980-82) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਰਾਈਸ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ (1982-88) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਬਣਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ 1987 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਖੁਰਾਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ 2004 ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਕੌਮੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਚੇਅਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰੋ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੇ ਆਲ-ਇੰਡੀਆ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਸਰਵਿਸ (ਏਆਰਐੱਸ) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਪਕ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰੋ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੀਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ, ਗਿਆਨ-ਅਧਾਰਤ, ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਮਾਰਗ-ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ "ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ" ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1990 ਵਿੱਚ ਐੱਨਏਏਐੱਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।

ਆਪਣੀ ਵਧਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਕਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ, ਜਨਤਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਫੋਰਮਾਂ ਅਤੇ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਰਾਹੀਂ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ, ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰਹੇ। ਪ੍ਰੋ. ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਕਾਸ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਜ਼ਨ ਅਤੇ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਐੱਮ ਐੱਸ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ ਦੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ ਡਾ. ਨਿਥਿਆ, ਡਾ. ਮਧੁਰਾ ਅਤੇ ਡਾ. ਸੌਮਿਆ ਨੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਰਚੁਅਲ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ।

******

ਐੱਸਕੇ/ਐੱਸਐੱਸ/ਐੱਸਐੱਮ