વર્ષ 2023 માં સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય હેઠળ સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ વિભાગની મુખ્ય પહેલ અને સિદ્ધિઓ નીચે મુજબ છે-

1. અનુસૂચિત જાતિના કલ્યાણ માટેની પહેલ

1. અનુસૂચિત જાતિના વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રિ-મેટ્રિક અને પોસ્ટ મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના

સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા વિભાગ, ઉચ્ચ શિક્ષણમાં અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓનાં ગ્રોસ એનરોલમેન્ટ રેશિયોમાં નોંધપાત્ર વધારો કરવાના ઉદ્દેશ સાથે, ગરીબમાં ગરીબ કુટુંબોનાં વિદ્યાર્થીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, કેન્દ્ર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના "ભારતમાં અભ્યાસ માટે અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓને પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિઓ" લાગુ કરી રહ્યું છે.

ડીઓએસજેઇએ અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓ અને અન્યો માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિની કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના પ્રસ્તુત કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ નાણાકીય સહાય મારફતે અનુસૂચિત જાતિ અને અન્ય વંચિત વર્ગો સાથે સંબંધિત બાળકોનાં માતા-પિતાને પ્રી-મેટ્રિક તબક્કામાં અભ્યાસ કરતા તેમના બાળકોના શિક્ષણ માટે ટેકો આપવાનો છે.

આ યોજનાઓ હેઠળની સિદ્ધિઓઃ

• વર્ષ 2023થી અત્યાર સુધીમાં (22.12.2023) અનુસૂચિત જાતિનાં કુલ 34,58,538 લાભાર્થીઓને અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના હેઠળ રૂ. 3546.34 કરોડની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.
• વર્ષ 2023થી અત્યાર સુધીમાં (22.12.2023) કુલ 18,32,628 લાભાર્થીઓને અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રી-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના હેઠળ રૂ. 369.03 કરોડની શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.
• આધાર-આધારિત ચુકવણી પ્રણાલીનો ઉપયોગ એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે થઈ રહ્યો છે કે શિષ્યાવૃત્તિ ભંડોળ વિદ્યાર્થીને ડીબીટી મારફતે સીધા તેના આધાર સાથે જોડાયેલા ખાતામાં પ્રાપ્ત થાય.
• તમિલનાડુ, કર્ણાટક જેવા કેટલાક રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોએ લઘુતમ મેન્યુઅલ હસ્તક્ષેપ અને પારદર્શકતા વધારવા માટે પ્રમાણપત્રોનું ડિજિટલાઇઝેશન અને લાયકાતના ડેટાને આપમેળે લાવીને અરજીઓ પ્રાપ્ત કરવાની અને પ્રક્રિયા કરવાની પ્રક્રિયાને સ્વયંસંચાલિત કરી દીધી છે.
• સાત રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો એટલે કે આસામ, ચંદીગઢ, ગુજરાત, હિમાચલ પ્રદેશ, ઝારખંડ, કર્ણાટક અને ઓડિશાએ વર્ષ 2022-23 માટે પોસ્ટ મેટ્રિક એસસી યોજના હેઠળ તેમના વાર્ષિક લક્ષ્યાંકોની સરખામણીમાં વધારે લાભાર્થીઓને આવરી લીધા છે.
• પ્રી-મેટ્રિક સ્કીમના ઘટક-2 હેઠળ, જે બાળકોનાં માતા-પિતા સાફસફાઈ અને જોખમી વ્યવસાયો સાથે સંકળાયેલાં છે, તેમની સાથે સંબંધિત છે, જેમાં વંચિત વિદ્યાર્થીઓને શિષ્યવૃત્તિ પ્રદાન કરવા સહભાગી રાજ્યોની સંખ્યા વર્ષ 2022માં એકથી વધીને વર્ષ 2023માં નવ થઈ છે.

2. એસસી માટે હાયર એજ્યુકેશન ફોર યંગ એચિવર્સ સ્કીમ (શ્રેયસ) માટે શિષ્યવૃત્તિ

વિભાગે 'શિષ્યવૃત્તિ ફોર હાયર એજ્યુકેશન ફોર યંગ એચિવર્સ સ્કીમ (શ્રેયસ)' નામની અમ્બ્રેલા યોજનાની કલ્પના કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવા (ભારત અને વિદેશમાં) અને/ અથવા કેન્દ્ર અથવા રાજ્ય સરકારોની ગ્રુપ એ/ગ્રુપ બી સેવાઓમાં રોજગારી મેળવવા ઇચ્છતા એસસી/ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓને પૂરી પાડતી વિભાગની ચાર નાની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજનાઓમાં સંસાધનોનો સમન્વય સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. આ યોજનાઓના નીચે મુજબના ઘટકો છે –

1. અનુસૂચિત જનજાતિ માટે ઉચ્ચ સ્તરીય શિક્ષણ:

• આ વિભાગ દ્વારા યોજનાની યોજનાની માર્ગદર્શિકામાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે અને આ યોજના હેઠળ 44 નવી સંસ્થાઓની પેનલમાં સામેલ કરવામાં આવી છે, જે સંસ્થાઓની કુલ સંખ્યા વધારીને 266 કરવામાં આવી છે.
• અત્યાર સુધીમાં ૩૯૯૯ લાભાર્થીઓને શિષ્યવૃત્તિનો લાભ આપવામાં આવ્યો છે.

2. અનુસૂચિત જાતિ અને અન્ય પછાત વર્ગો માટે નિઃશુલ્ક કોચિંગ યોજનાઃ

• આ વિભાગ દ્વારા યોજનાની યોજના માર્ગદર્શિકાઓમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે અને F.Y 2023-24થી આ યોજના ડો. આંબેડકર ફાઉન્ડેશન (ડીએએફ) દ્વારા પેનલમાં સામેલ કેન્દ્રીય વિશ્વવિદ્યાલયો મારફતે સંચાલિત કરવામાં આવશે.
• જાન્યુઆરી 2023 થી આજ સુધીમાં 483 લાભાર્થીઓને શિષ્યવૃત્તિનો લાભ આપવામાં આવ્યો છે.

• III. અનુસૂચિત જનજાતિ માટે રાષ્ટ્રીય વિદેશી શિષ્યવૃત્તિઃ

એનઓએસ યોજના હેઠળ અનુસૂચિત જનજાતિ (115 સ્લોટ)માંથી પસંદ થયેલા વિદ્યાર્થીઓને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. બિન-સૂચિત, વિચરતા અને અર્ધ-વિચરતા સમુદાયો (6 સ્લોટ્સ); ભૂમિહીન ખેતમજૂરો અને પરંપરાગત કારીગર વર્ગો (4 સ્લોટ), વિદેશમાં અનુસ્નાતક અને પીએચ.જી. સ્તરના અભ્યાસક્રમો કરવા માટે. હાલમાં આ યોજના હેઠળ 125 સ્લોટ ફાળવવામાં આવ્યા છે. એસ.વાય. 2023-24 માટે અત્યાર સુધીમાં 125 માંથી 107 વિદ્યાર્થીઓને શિષ્યવૃત્તિ આપવામાં આવી છે.

4. એસસી માટે નેશનલ ફેલોશિપ:

આ યોજનાનો ઉદ્દેશ યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ કમિશન (યુજીસી) દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત ભારતીય યુનિવર્સિટીઓ/સંસ્થાઓ/કોલેજોમાં વિજ્ઞાન, માનવતા અને સામાજિક વિજ્ઞાન પ્રવાહમાં એમ. ફિલ, પીએચ.ડી. તરફ દોરી જતા ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે અનુસૂચિત જાતિ કેટેગરીનાં વિદ્યાર્થીઓને નાણાકીય સહાય સ્વરૂપે ફેલોશિપ પ્રદાન કરવાનો છે.

એનએફએસસી યોજના હેઠળ અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓને ઉચ્ચ શિક્ષણ મેળવવા માટે ફેલોશિપ પ્રદાન કરવામાં આવે છે, જે યુનિવર્સિટી ગ્રાન્ટ કમિશન દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત ભારતીય યુનિવર્સિટીઓ/સંસ્થાઓ/કોલેજોમાં વિજ્ઞાન, માનવતા અને સામાજિક વિજ્ઞાનમાં એમ.ફિલ/પીએચ.ડી.ની પદવીઓ તરફ દોરી જાય છે. આ યોજના રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિ નાણાં અને વિકાસ નિગમ દ્વારા લાગુ કરવામાં આવી રહી છે. આ યોજનામાં દર વર્ષે 2000 નવા સ્લોટની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે, જેઓ યુજીસીની નેશનલ એલિજિબિલિટી ટેસ્ટ-જુનિયર રિસર્ચ ફેલોશિપ (નેટ-જેઆરએફ) અને યુજીસી-કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રીયલ રિસર્ચ (યુજીસી-સીએસઆઈઆર) જોઇન્ટ ટેસ્ટ ક્વોલિફાઇંગ સાયન્સ સ્ટ્રીમ માટે જુનિયર રિસર્ચ ફેલો ક્વોલિફાય થયા છે. આ યોજના હેઠળના દરોમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે એટલે કે જેઆરએફ માટે દર મહિને રૂ. 37,000 અને એસઆરએફ માટે રૂ. 42,000/- વાર્ષિક 01.01.2023થી લાગુ કરવામાં આવ્યા છે.

3. શ્રેષ્ટા (લક્ષિત વિસ્તારોમાં હાઈસ્કૂલમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે નિવાસી શિક્ષણ)

વિભાગ દ્વારા લક્ષિત વિસ્તારોમાં હાઈસ્કૂલોમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે નિવાસી શિક્ષણ માટેની યોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે, જેનો ઉદ્દેશ વિકાસની પહોંચ વધારવાનો છે અને સેવાની ઉણપવાળા એસસી પ્રભુત્વ ધરાવતા વિસ્તારોમાં રહેલી ખામીને દૂર કરવા માટે, શિક્ષણ ક્ષેત્રે ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ સંસ્થાઓ (એનજીઓ દ્વારા સંચાલિત) અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ પ્રદાન કરતી નિવાસી ઉચ્ચ શાળાઓના પ્રયાસો દ્વારા અને સામાજિક આર્થિક ઉત્થાન અને એકંદર વિકાસ માટે વાતાવરણ પૂરું પાડવા માટે અને સામાજિક આર્થિક ઉત્થાન અને એકંદર વિકાસ માટે વાતાવરણ પ્રદાન કરવા માટે સરકાર દ્વારા હસ્તક્ષેપ કરવામાં આવી રહ્યો છે. અનુસૂચિત જાતિ (એસ.સી.) .

આ યોજના બે મોડમાં લાગુ કરવામાં આવી રહી છે. પ્રથમ મોડમાં દર વર્ષે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પ્રતિભાશાળી અનુસૂચિત જાતિનાં વિદ્યાર્થીઓની ચોક્કસ સંખ્યા (3000)ની પસંદગી રાષ્ટ્રીય પરીક્ષણ સંસ્થા (એનટીએ) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતી એસએચરેસ્ટા (એનઇટીએસ) માટેની રાષ્ટ્રીય પ્રવેશ પરીક્ષા મારફતે કરવામાં આવે છે અને ધોરણ 9 અને 11માં સીબીએસઇ/સ્ટેટ બોર્ડ દ્વારા સંલગ્ન શ્રેષ્ઠ ખાનગી રહેણાંક શાળાઓમાં પ્રવેશ આપવામાં આવે છે. મોડ-2માં અનુસૂચિત જાતિના વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણ ક્ષેત્ર સાથે સંબંધિત શાળાઓ/છાત્રાલયના પ્રોજેક્ટ્સ ચલાવવા માટે એનજીઓને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. આ યોજનામાં ત્રણ પ્રકારનાં પ્રોજેક્ટને આવરી લેવામાં આવ્યાં છે, જેમાં (1) નિવાસી શાળાઓ (2) બિન-નિવાસી શાળાઓ અને (3) પ્રાથમિક અને માધ્યમિક એમ બંને પ્રકારનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે છાત્રાલયો સામેલ છે.

આ યોજના હેઠળની સિદ્ધિઓ:

આ યોજના હેઠળ શૈક્ષણિક સત્ર 2023-24 માટે સીબીએસઈ/રાજ્ય બોર્ડ દ્વારા સંલગ્ન 142 ખાનગી રહેણાંક શાળાઓમાં કુલ 2564 વિદ્યાર્થીઓને પ્રવેશ આપવામાં આવ્યો હતો અને આ વિભાગ દ્વારા રૂ. 30.55 કરોડની શાળા ફીની ભરપાઈ કરવામાં આવે છે.

એફ.વાય. 2023-24 દરમિયાન જાહેર કરાયેલા ભંડોળની વિગતો અને લાભાર્થીઓની સંખ્યા નીચે મુજબ છે:

*(10.12.2023ના રોજ)

*વર્ષ 2023-24 દરમિયાન 2564 વિદ્યાર્થીઓની પસંદગી કરવામાં આવી હતી અને 1570 વિદ્યાર્થીઓ મોડ-1માં 2022-23 અને 2021-2022 દરમિયાન પસંદ થયેલા વિદ્યાર્થીઓને આગળ ધપાવ્યા હતા.

4. પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિત જાતી અભ્યુદય યોજના (પીએમ-અજય)

પ્રધાનમંત્રી અનુસુચિતજાત અભ્યુદય યોજના (પીએમ-અજય) હેઠળ વિભાગે કૌશલ્ય વિકાસ મારફતે રોજગારીની વધારાની તકોનું સર્જન કરીને અનુસૂચિત જાતિ પેટાયોજના (એસસીએસપીને એસસીએ) અને બાબુ જગજીવન રામ છત્રવાસ યોજના (બીજેઆરસીવાય) હેઠળ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત અગાઉની 03 યોજનાઓનું વિલિનીકરણ કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ કૌશલ્ય વિકાસ મારફતે રોજગારીની વધારાની તકોનું સર્જન કરીને અનુસૂચિત જાતિનાં સમુદાયોની ગરીબી ઘટાડવાનો છે.  આવક પેદા કરતી યોજનાઓ અને અન્ય પહેલો; અને અનુસૂચિત જાતિનું પ્રભુત્વ ધરાવતાં ગામડાંઓમાં પર્યાપ્ત માળખાગત સુવિધાઓ અને જરૂરી સેવાઓ સુનિશ્ચિત કરીને સામાજિક-આર્થિક વિકાસ સૂચકાંકોમાં સુધારો કરવો. આ યોજનાનાં હવે નીચેનાં ત્રણ ઘટકો છેઃ

1. એસસી પ્રભુત્વ ધરાવતા ગામોનો વિકાસ 'આદર્શ ગ્રામ'માં કરવો
2. અનુસૂચિત જનજાતિના સામાજિક-આર્થિક સુધારણા માટે જિલ્લા/રાજ્ય સ્તરના પ્રોજેક્ટ્સ માટે સહાયક અનુદાન
3. ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં છાત્રાલયોનું નિર્માણ

આ યોજના હેઠળની સિદ્ધિઓ:

• ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ' ઘટકઃ 1 જાન્યુઆરી, 2023થી અત્યાર સુધીમાં કુલ 3132 યોજનાઓને મંજૂરી આપવામાં આવી છે અને તેને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાં કુલ 1,14,722 લાભાર્થીઓને લાભ થયો છે. આ સમયગાળા દરમિયાન રાજ્ય સરકારો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને કુલ રૂ. 117.54 કરોડનું ભંડોળ રીલિઝ કરવામાં આવ્યું હતું.
• 'છાત્રાલય' ઘટક: 1 જાન્યુઆરી, 2023થી અત્યાર સુધીમાં 20 કન્યા છાત્રાલય અને 10 છોકરાઓની છાત્રાલયનાં નિર્માણ માટે રૂ. 56.04 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યાં છે.
• 'આદર્શ ગ્રામ' ઘટક: 1 જાન્યુઆરી, 2023 થી અત્યાર સુધીમાં કુલ 1786 ગ્રામ વિકાસ યોજનાઓ (વીપીડી) તૈયાર કરવામાં આવી છે અને 1899 ગામોને આદર્શ ગ્રામ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને કુલ રૂ. 106.01 કરોડનું ભંડોળ રીલિઝ કરવામાં આવ્યું છે.

5. ધ પ્રોટેક્શન ઓફ સિવિલ રાઇટ્સ એક્ટ, 1955 અને અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ (અત્યાચાર નિવારણ) અધિનિયમ, 1989:

• વર્ષ 2023માં આ કાયદાઓના અસરકારક અમલીકરણ માટે પીસીઆર એક્ટ, 1955 અને એસસી/એસટી (પીઓએ) એક્ટ, 1989ના અમલીકરણ માટે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના હેઠળ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને રૂ. 496 કરોડ (અંદાજે) 496 કરોડ રૂપિયાની કેન્દ્રીય સહાય આપવામાં આવી છે.
• આ યોજના હેઠળ વર્ષ 2023 માં આશરે 92093 અત્યાચાર પીડિતો / આશ્રિતોને રાહત આપવામાં આવી છે.
• આ યોજના હેઠળ વર્ષ 2023 માં આશરે 20000 આંતરજ્ઞાતિય લગ્ન યુગલોને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું છે.
• અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ સામે અસ્પૃશ્યતા અને અત્યાચારના ગુનાઓને ડામવા માટેના માર્ગો અને સાધનો તૈયાર કરવા અસરકારક સંકલન માટે રચાયેલી સમિતિની બેઠક તથા પીસીઆર એક્ટ, 1955 અને પીઓએ એક્ટ, 1989ના અસરકારક અમલીકરણ માટે 21.11.2023ના રોજ માનનીય કેન્દ્રીય સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રીના અધ્યક્ષ સ્થાને યોજવામાં આવી છે, જે અંતર્ગત પીસીઆર એક્ટનો અમલ,  1955 અને તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં એસસી/એસટી (પીઓએ) ધારા, 1989ની સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી.

2. પછાત વર્ગના કલ્યાણ માટેની પહેલ

6. પ્રધાનમંત્રી-યાસાસ્વી

ડી.ઓ.એસ.જે.ઈ.એ એક છત્ર યોજના તૈયાર કરી હતી, જેનું નામ છે; ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટીનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પીએમ-યાસસ્વી ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટીનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે પાંચ પેટાયોજનાઓ છે, જેનો ઉદ્દેશ ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી સમુદાયનાં વિદ્યાર્થીઓ માટે શિષ્યાવૃત્તિ યોજનાઓને સુવ્યવસ્થિત કરવાનો છે, જેથી તેમને સમયસર વિતરણ સુનિશ્ચિત કરી શકાય. ડો. આંબેડકરની અગાઉની યોજનાઓ, આર્થિક રીતે પછાત વર્ગો (ઇબીસી) માટે મેટ્રિક પછીની શિષ્યવૃત્તિની યોજના, ડો. આંબેડકર યોજના, પ્રિ-મેટ્રિકની યોજના અને ડીએનટી માટે પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિની યોજનાને વર્ષ 2021-22થી પીએમ યાસાસ્વીની છત્રી યોજનામાં સામેલ કરવામાં આવી છે.

6. 1. ઓબીસી/ઈબીસી અને ડીએનટી છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ
   2. પોસ્ટ- ઓબીસી/ઈબીસી અને ડીએનટી છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ
   3. ઓબીસી છોકરાઓ અને છોકરીઓ માટે છાત્રાલયોનું નિર્માણ
   4. ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટીના વિદ્યાર્થીઓ માટે કોલેજમાં ઉચ્ચ સ્તરીય શિક્ષણની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના
   5. ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટેની શાળાઓમાં ઉચ્ચ સ્તરીય શિક્ષણની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના
7. શ્રેયસ

ઓબીસી અને ઇબીસીના વિદ્યાર્થીઓના શૈક્ષણિક સશક્તિકરણ વિભાગ દ્વારા ગુણવત્તાયુક્ત ઉચ્ચ શિક્ષણ અને વિદેશી અભ્યાસ માટે શૈક્ષણિક લોન પર વ્યાજ સબસિડી મેળવવામાં ફેલોશિપ (નાણાકીય સહાય) એનાયત કરીને હાયર એજ્યુકેશન ફોર યંગ એચિવર્સ સ્કીમ - શ્રેયસ માટે શિષ્યવૃત્તિનો અમલ કરવામાં આવી રહ્યો છે, જેમાં બે વર્તમાન કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજનાઓ ઘટકો તરીકે છે.

1. 1. 1. ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે નેશનલ ફેલોશિપ
      2. ડો. આંબેડકર ઓબીસી અને ઇબીસી માટે ઓવરસીઝ સ્ટડીઝ માટે એજ્યુકેશન લોન પર કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના

પીએમ-યાસસ્વી અને શ્રેયસ હેઠળની ઉપલબ્ધિઓઃ

• ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રી-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ 01.01.2023 થી 22.12.2023 સુધીમાં રૂ. 383.24 લાખ અને નં. લાભાર્થીઓના છે 2022-23 માટે 21.727 લાખ રૂપિયા અને 2023-24 માટે લાભાર્થીઓને આગામી વર્ષની દરખાસ્ત સાથે પ્રદાન કરવામાં આવશે.
• અન્ડર પોસ્ટઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટે મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ 01.01.2023 થી 22.12.2023 સુધીમાં રૂ. 1064.26 લાખ અને નં. વર્ષ 2022-23 માટે લાભાર્થીઓની સંખ્યા 25.55 લાખ છે. અને વર્ષ 2023-24 માટે લાભાર્થીઓને આગામી વર્ષની દરખાસ્ત પ્રદાન કરવામાં આવશે.
• હેઠળ ઓબીસી છોકરાઓ અને કન્યાઓ માટે છાત્રાલયોનું નિર્માણ રૂ. 01.01.2023 થી 22.12.2023 સુધી રૂ. 21.6365 લાખનું જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. 1800 નં. 2022-23 માટે સીટની અને 496 નં. 2023-24 માટે બેઠકોની.
• હેઠળ ઓબીસી, ઇબીસી અને ડીએનટી વિદ્યાર્થીઓ માટેની શાળાઓમાં ઉચ્ચ વર્ગની શિક્ષણની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના 01.01.2023 થી 22.12.2023 સુધીમાં 1291 વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 1.891 લાખ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે.
• ડો.આંબેડકર યોજના ઓફ ઇન્ટરેસ્ટ સબસિડી ફોર ઓવરસીઝ સ્ટડીઝ ફોર ઓવરસીઝ સ્ટડીઝ ફોર ઓબીસી/ઇબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે વર્ષ 2022-23માં 1570 વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 48.09 લાખ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા છે.
• ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે રાષ્ટ્રીય ફેલોશિપ હેઠળ 2734 લાભાર્થીઓ માટે (31 ડિસેમ્બર, 2022 સુધી) 56.38 લાખ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે.

3. સફાઈ કર્મચારીના કલ્યાણ માટેની પહેલ

8. નેશનલ એક્શન ફોર મિકેનાઇઝ્ડ સેનિટેશન ઇકો-સિસ્ટમ (નમસ્તે).

મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ (એસઆરએમએસ)ના પુનર્વસન માટેની સ્વ-રોજગાર યોજનાને નાણાકીય વર્ષ 2023-24 દરમિયાન નવા નામકરણ સાથે એટલે કે નેશનલ એક્શન ફોર મિકેનાઇઝ્ડ સેનિટેશન ઇકો-સિસ્ટમ (નમસ્તે) સાથે સુધારવામાં આવી છે. નમસ્તે સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલય (એમઓએસજેઇ) અને આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલય (એમઓએચયુએ)ની સંયુક્ત પહેલ છે તથા એનએસકેએફડીસી અમલીકરણ એજન્સી છે.

નમસ્તેનું પ્રાથમિક લક્ષ્ય ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્ક સેનિટેશન વર્કર્સ (એસએસડબ્લ્યુ) છે, જે જોખમી સફાઇ કામગીરી સાથે સંકળાયેલા છે અને માનવ મળ પદાર્થો સાથે સીધો વ્યવહાર કરે છે. એસ.આર.એમ.એસ. હેઠળ મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સના પુનર્વસન માટેના હસ્તક્ષેપો નમસ્તે હેઠળ ચાલુ રહેશે.

નમસ્તે હેઠળ હાંસલ થયેલી સિદ્ધિઓ

• 27 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં ગટર અને સેપ્ટિક વર્કરની પ્રોફાઇલિંગ માટે નમસ્તે મોબાઇલ એપ પર ઓનલાઇન તાલીમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
• ડિસેમ્બર મહિનામાં દિલ્હી અને ચંદીગઢમાં એસ.એસ.ડબ્લ્યુ.ની ઓળખ માટે પ્રોફાઇલિંગ કેમ્પ શરૂ થયા છે.
• 1306 ઉમેદવારો માટે કૌશલ્ય વિકાસ તાલીમ શરૂ થઈ ગઈ છે
• 79 સફાઈ કામદારો/આશ્રિતો માટે સ્વરોજગારી યોજનાઓ માટે મૂડીગત સબસિડી તરીકે રૂ. 0.85 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા છે.
• સ્વચ્છતા સાથે સંબંધિત વિવિધ પ્રોજેક્ટ માટે 84 લાભાર્થીઓ માટે રૂ. 3.21 કરોડ મૂડી સબસિડી સ્વરૂપે રીલિઝ કરવામાં આવ્યાં છે. આ ઉપરાંત ગયા વર્ષના 16 પ્રોજેક્ટ્સ માટે રૂ.0.51 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યા હતા, જે પીએફએમએસ સમસ્યાના કારણે રીલિઝ થઈ શક્યા ન હતા.
• વિવિધ યુએલબીમાં ગટર અને સેપ્ટિક ટેન્કની જોખમી સફાઈ અટકાવવા માટે 307 વર્કશોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.

4. વરિષ્ઠ નાગરિકોના કલ્યાણ માટેની પહેલ

1. અટલ વાયો અભ્યુદય યોજના (AVYAY)

આ યોજનાનો ઇન્ટિગ્રેટેડ પ્રોગ્રામ ફોર ઓલ્ડર પીપલ (આઇપીઓપી) ઘટક હેઠળનો વિભાગ આશ્રય, ખોરાક, તબીબી સંભાળ અને મનોરંજનની તકો જેવી મૂળભૂત સુવિધાઓ પ્રદાન કરે છે તથા સરકારી/બિન-સરકારી સંસ્થાઓ/પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ/સ્થાનિક સંસ્થાઓ અને સમુદાયની ક્ષમતા નિર્માણ માટે સહાય પ્રદાન કરીને ઉત્પાદક અને સક્રિય વૃદ્ધાવસ્થાને પ્રોત્સાહન આપીને સંબંધિત છે. આ યોજના હેઠળ પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ/ સ્થાનિક સંસ્થાઓ અને પાત્ર બિન-સરકારી સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓને સહાય આપવામાં આવશે.

10. રાષ્ટ્રીય આરોગ્યશ્રી યોજના (આરવીવાય)- વર્ષ 2017માં બીપીએલ વરિષ્ઠ નાગરિકોને વય સંબંધિત વિકલાંગતા/વિકલાંગતાથી પીડાતા વરિષ્ઠ નાગરિકોની સહાય કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી. સહાયક ઉપકરણોનું વિના મૂલ્યે વિતરણ કરવામાં આવે છે.

એવીવાયએ અને આરવીવાય હેઠળ સિદ્ધિઓ

• વર્ષ 2021-22થી વર્ષ 2025-26 માટે રૂ. 979.85 કરોડનાં મૂલ્યની રકમની સિનિયર સિટિઝન વેલ્ફેર ફંડ (એસસીડબલ્યુએફ)માંથી ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવશે એવી યોજનાઓની ઇએફસીની બેઠક 09નાં રોજ યોજાઈ હતી.^થ નાણાં સચિવની અધ્યક્ષતામાં ઓગસ્ટ, 2023.
• અટલ વાયો અભ્યુદય યોજના (એવીવાયએવાય)-સીએસના અમલીકરણ માટેની માર્ગદર્શિકામાં 09ના રોજ યોજાયેલી ઇએફસીની ભલામણોને અનુરૂપ સિનિયર સિટીઝન્સ વેલ્ફેર ફંડ (એસસીડબલ્યુએફ)માંથી ભંડોળ પૂરું પાડવાના ઘટકોના સંબંધમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો.^થ ઓગસ્ટ, 2023.
• એલ્ડરલાઇનની યોજનાનાં સંબંધમાં વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે રાષ્ટ્રીય હેલ્પલાઇન ,રિક્વેસ્ટ ફોર પ્રપોઝલ (આરએફપી) પ્રક્રિયાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે.
• રાષ્ટ્રીય આરોગ્યશ્રી યોજના (આરવીવાય)ની યોજના હેઠળ 24.09.2023નાં રોજ 28 સ્થળો પર વિતરણ શિબિરોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં 12562 (અંદાજે) વરિષ્ઠ નાગરિકોને રૂ. 9.05 કરોડનાં મૂલ્યનાં સહાયક ઉપકરણો પ્રદાન કરવામાં આવ્યાં છે.
• ગેરીએટ્રિક કેર દાતાઓની તાલીમની યોજના હેઠળ તા.20-10-2023 સુધી તાલીમ ભાગીદારો/તાલીમ સંસ્થાઓની અરજીઓ મંગાવવામાં આવી હતી. અરજીઓની ચકાસણી કરવામાં આવી છે અને એનઆઈએએસડી અને આરઆરટીસી સહિત ૩૬ તાલીમ ભાગીદારો અને તાલીમ સંસ્થાઓ માટે વર્ક ઓર્ડર સાથે એમઓયુની પ્રક્રિયા કરવામાં આવી છે.
• ઇન્ટિગ્રેટેડ પ્રોગ્રામ ફોર સિનિયર સિટિઝન્સ (આઇપીએસઆરસી) હેઠળ છેલ્લાં 2 નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન કુલ 88 નવા વૃદ્ધાશ્રમોનો સમાવેશ થાય છે.
• રાષ્ટ્રીય સ્તરની પરિષદો અને નિયમિત માસિક બેઠકો સાથે રાજ્ય સરકારોની ભાગીદારીમાં વધારો થયો છે.
• વિભાગની સ્ક્રિનિંગ કમિટીએ સિનિયર સિટીઝન્સ માટે સ્ટેટ એક્શન પ્લાન (એસએપીએસઆરસી) હેઠળ કુલ રૂ.76.95 કરોડની રકમની ભલામણ કરી છે.

5. નશીલા દ્રવ્યોના દુરુપયોગને અટકાવવા માટેની પહેલો

સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલયે નેશનલ એક્શન પ્લાન ફોર ડ્રગ ડિમાન્ડ રિડક્શન (એનએપીડીડીઆર) શરૂ કર્યો છે, જે એક છત્રી યોજના છે, જે અંતર્ગત (1) 'રાજ્ય સરકારો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ (કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ) વહીવટીતંત્રો ફોર પ્રિવેન્ટિવ એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ જનરેશન, ક્ષમતા નિર્માણ, કૌશલ્ય વિકાસ, વ્યાવસાયિક તાલીમ અને ભૂતપૂર્વ નશીલા દ્રવ્યોના વ્યસનીઓની રોજગારલક્ષી તાલીમ અને આજીવિકા સહાય, રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો વગેરે દ્વારા નશીલા દ્રવ્યોની માગમાં ઘટાડા માટેના કાર્યક્રમો વગેરે અને (2) એનજીઓ/વીઓને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. ઇન્ટિગ્રેટેડ રિહેબિલિટેશન સેન્ટર્સ ફોર એડિક્ટ્સ (આઇઆરસીએ), કમ્યુનિટિ બેઝ્ડ પીઅર એલઇડી ઇન્ટરવેન્શન (સીપીએલઆઇ)ની જાળવણી, કિશોરોમાં વહેલાસર ડ્રગના ઉપયોગની રોકથામ, આઉટરીચ અને ડ્રોપ ઇન સેન્ટર્સ (ઓડીસી), ડિસ્ટ્રિક્ટ ડિ-એડિક્શન સેન્ટર્સ (ડીડીએસી); અને (iii) સરકારી હોસ્પિટલોમાં વ્યસનની સારવાર સુવિધાઓ (એટીએફ)

મંત્રાલયે તમામ દેશોમાં તમામ જિલ્લાઓમાં યુવાનોમાં નશીલા દ્રવ્યોના દુરૂપયોગની વિપરીત અસરો વિશે જાગૃતિ લાવવાના હેતુથી નશા મુક્ત ભારત અભિયાનની શરૂઆત કરી છે.

NAPDDR હેઠળ સિદ્ધિઓ

• મંત્રાલયે 95.97 કરોડ રૂપિયાની રકમ જાહેર કરી છે. કેલેન્ડર વર્ષ 2023 દરમિયાન એનએપીડીડીઆર યોજના હેઠળ એનજીઓ/વીઓ/એસએપીને.
• ઉપરોક્ત સમયગાળા દરમિયાન, 310 સંસ્થાઓને ભંડોળ મંજૂર કરવામાં આવ્યું છે અને આ યોજના હેઠળ કુલ 740616 લાભાર્થીઓને લાભ આપવામાં આવ્યો છે.
• મંત્રાલયે વર્ષ દરમિયાન સમગ્ર દેશમાં જીએપી જિલ્લાઓમાં 47 ડીડીએસી (ડિસ્ટ્રિક્ટ ડિ-એડિક્શન સેન્ટર)ની સ્થાપના કરવાની મંજૂરી આપી છે.
• વર્ષ દરમિયાન ૨૫ એટીએફ રાષ્ટ્રને સમર્પિત કરવામાં આવ્યા હતા.
• શાંઘાઇ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઇઝેશન (એસસીઓ) કાઉન્સિલ ઓફ સ્ટેટની અધ્યક્ષતામાં 7.4.2023 ના રોજ ડ્રગ ડિમાન્ડ રિડક્શન પર નિષ્ણાત કાર્યકારી જૂથની બેઠક મળી હતી. તમામ સભ્ય દેશોએ ઝૂમ પ્લેટફોર્મ દ્વારા ઓનલાઇન બેઠકમાં ભાગ લીધો હતો.

એન.એમ.બી.એ.ની સિદ્ધિઓ

• એનએમબીએનો પ્રારંભ થયો ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં જમીની સ્તરે હાથ ધરવામાં આવેલી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ મારફતે 10.74થી વધારે કરોડ લોકોને નશીલા દ્રવ્યોનાં ઉપયોગ વિશે જાણકારી આપવામાં આવી છે, જેમાં 3.38થી વધારે કરોડ યુવાનો અને 2.27થી વધારે કરોડ મહિલાઓ સામેલ છે.
• 3.28થી વધુ લાખ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓની ભાગીદારીએ એ સુનિશ્ચિત કર્યું છે કે અભિયાનનો સંદેશ દેશના બાળકો અને યુવાનો સુધી પહોંચે.
• 8,000થી વધુ માસ્ટર વોલન્ટિયર્સ (એમવી)ના મજબૂત દળની ઓળખ કરવામાં આવી છે અને તેમને તાલીમ આપવામાં આવી છે.
• ટ્વિટર, ફેસબુક અને ઇન્સ્ટાગ્રામ પર અભિયાનના ઓફિશિયલ સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ દ્વારા જાગૃતિ.
• એનએમબીએ મોબાઇલ એપ્લિકેશન એનએમબીએ (NMBA) પ્રવૃત્તિઓનો ડેટા એકઠો કરવા અને એકત્રિત કરવા અને જિલ્લા, રાજ્ય અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે એનએમબીએ ડેશબોર્ડ પર પ્રતિનિધિત્વ કરવા વિકસાવવામાં આવી છે.
• એનએમબીએ વેબસાઇટ (http://nmba.dosje.gov.in) અભિયાન, ઓનલાઇન ચર્ચા મંચ, એનએમબીએ ડેશબોર્ડ, ઇ-પ્લેજ વિશે વપરાશકર્તા/દર્શકને વિસ્તૃત માહિતી અને આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે.

6. ભીખ માગવામાં રોકાયેલા ટ્રાન્સજેન્ડર્સ અને વ્યક્તિઓનું કલ્યાણ

આજીવિકા અને એન્ટરપ્રાઇઝ માટે હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા વ્યક્તિઓ માટે સહાય (SMILE)

1. ભીખ માંગવાના કાર્યમાં સામેલ વ્યક્તિઓનું વ્યાપક પુનર્વસન'

• વિભાગે સુધારેલી યોજનાની માર્ગદર્શિકાને મંજૂરી આપી છે (23.10.2023)
• વિભાગે 30 શહેરો/સ્થળોની ઓળખ કરી અને સંમતિ, એક્શન પ્લાન અને અન્ય દસ્તાવેજો મેળવ્યા
• તમામ ૩૦ શહેરોના નોડલ અધિકારીઓ સાથે ઓરિએન્ટેશન પ્રોગ્રામ હાથ ધર્યો હતો.
• ૨૫ શહેરોએ આ યોજનાના અમલીકરણ માટે તેમની સંમતિ રજૂ કરી હતી.
• સીએનએ (એનઆઇએસડી)ને રૂ. 5.00 કરોડ ઇશ્યૂ કરવામાં આવ્યા છે, જે 1.^st અમલીકરણ એજન્સીઓને હપ્તો.

2. ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓના કલ્યાણ માટે વિસ્તૃત પુનર્વસન

7. પ્રધાનમંત્રી દક્ષતા ઔર કુશાલતાસંમ્પન હિતાગ્રહી (PM-DAKSH)

કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના પીએમ-દક્ષ યોજના વર્ષ 2020-21 દરમિયાન શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ લક્ષિત જૂથો (એસસી, ઓબીસી, ઇબીસી, ડીએનટી, કચરો વીણનારાઓ સહિત સફાઇ કર્મચારીઓ વગેરે)ની સક્ષમતાનું સ્તર વધારવાનો છે, જેથી તેઓ તેમના સામાજિક-આર્થિક વિકાસ માટે સ્વ-રોજગાર અને વેતન-રોજગાર એમ બંનેમાં રોજગારીને પાત્ર બને.

આ યોજના હેઠળની સિદ્ધિઃ

• 2023-24 દરમિયાનઆ યોજનાનાં અમલીકરણ માટે 28 સરકારી અને 84 ખાનગી તાલીમ સંસ્થાઓને પેનલમાં સામેલ કરવામાં આવી છે. આ 112 પેનલમાં સામેલ તાલીમ સંસ્થાઓમાં 95,000થી વધારે તાલીમાર્થી લક્ષ્યાંકોનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.
• વાર્ષિક ધોરણે સંસ્થાઓને પેનલમાં સામેલ કરવાની પ્રથા બંધ કરી દેવામાં આવી છે અને હવે આ સંસ્થાઓને ઓછામાં ઓછા ત્રણ વર્ષના સમયગાળા માટે પેનલમાં મૂકવામાં આવી છે, જે સંતોષકારક ભૌતિક અને નાણાકીય પ્રગતિને આધિન છે અને યોજનાના અમલીકરણ સાથે સંબંધિત કોઈ પણ ગેરરીતિઓમાં સંબંધિત સંસ્થાઓને ભોગ ન આપે.
• પ્રથમ વખત રાજ્યો, જિલ્લાઓ, રોજગારની ભૂમિકા વગેરેની ફાળવણી કરતી વખતે પારદર્શક પ્રક્રિયા અપનાવવામાં આવી હતી, જેના કારણે 82 મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લાઓ સહિત 411 જિલ્લાઓને અમલીકરણ માટે આવરી લેવામાં આવ્યા છે.
• વધુમાં, આ તાલીમ સંસ્થાઓને નવીનતમ જોબ રોલ ફાળવવામાં આવ્યા છે.
• હાલના 38 તાલીમ ક્ષેત્રોમાંથી 32 ક્ષેત્રોને આવરી લેવામાં આવ્યા છે, જે ઇચ્છુક તાલીમાર્થી ઉમેદવારોને તાલીમની તકોમાં વિવિધતા લાવે તેવી શક્યતા છે અને તેનાથી તેમને રોજગારીની વધુ સારી તકો પણ મળશે.
• 55,000થી વધુ અરજદારોએ 247 વિવિધ અભ્યાસક્રમોમાં તાલીમ મેળવવા ઇચ્છતા 821 કેન્દ્રો માટે પીએમ-ડાકએસએચ પોર્ટલ પર અરજી કરી છે.
• આ 55,000થી વધુ અરજદારોમાંથી 37,000થી વધુ અરજદારો એવી મહિલાઓ છે કે જેઓ તાલીમ માટેના મહત્ત્વના લક્ષિત જૂથોમાંના એક છે.
• તાલીમ માટે ૫૭૪ બેચની રચના થઈ ચૂકી છે અને તેઓ તાલીમ શરૂ કરવા માટે તૈયાર છે.
• આ તાલીમ ડિસેમ્બર, 2023 માં જ તમામ મંજૂર કેન્દ્રો પર શરૂ થવાની સંભાવના છે.

YP/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com